Η πρόσφατη πανδημία COVID-19 κατέδειξε ότι οι επιδημικές εξάρσεις αποτελούν σοβαρή απειλή για τη Δημόσια Υγεία και δοκιμάζουν σοβαρά την ανθεκτικότητα των Εθνικών Συστημάτων Υγείας παγκοσμίως. Στην αντιμετώπιση σοβαρών απειλών από λοιμογόνους παράγοντες περιλαμβάνονται επίσης η απειλή πανδημίας το 2009 από τον ιό γρίπης Α(Η1Ν1)pdm09, τον ιό Ebola στη Δυτική Αφρική το 2014 και το 2022, τον ιό Zika το 2016, τον ιό Mpox το 2022. Συνολικά, τα επιστημονικά συμπεράσματα και συλλογικά διδάγματα που αντλήθηκαν μέχρι σήμερα προβάλλουν την επιτακτική ανάγκη ενίσχυσης της πρόληψης, της ετοιμότητας και της απόκρισης στο πλαίσιο της αναδιοργάνωσης των συστημάτων υγείας επενδύοντας στη μεταρρύθμιση της Δημόσιας Υγείας και της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας.
Κατά την έναρξη της πανδημίας COVID-19 με την εφαρμογή των μη φαρμακευτικών παρεμβάσεων (απομόνωση, κοινωνική αποστασιο-ποίηση) παρατηρήθηκε αξιοσημείωτη μείωση στις λοιμώξεις από αναπνευστικούς ιούς, όπως ο ιός της γρίπης και ο αναπνευστικός συγκυτιακός ιός. Η άρση εφαρμογής των προαναφερθέντων μέτρων συνδέθηκε με την ανάκαμψη της δραστηριότητας των εποχικών ιώσεων στα προ-COVID-19 επίπεδα. Παράλληλα με τους αναπνευστικούς ιούς, η πρόσφατη έξαρση των κρουσμάτων ιλαράς που παρατηρήθηκε σε παγκόσμιο επίπεδο είναι ιδιαίτερα ανησυχητική (η ιλαρά είναι ένα εξαιρετικά μεταδοτικό νόσημα με σοβαρές επιπλοκές) και αποδίδεται σε μεγάλο βαθμό στην ελάττωση της εμβολιαστικής κάλυψης κατά την περίοδο 2020-2022. Ευρωπαϊκά δεδομένα, κατέδειξαν τη χαμένη ευκαιρία να εμβολιαστούν περισσότερα από 1,8 εκατομμύρια παιδιά. Σε εθνικό επίπεδο, από την αρχή του έτους μέχρι τις αρχές Απριλίου επιβεβαιώθηκαν 22 κρούσματα ιλαράς, με μεγαλύτερη συχνότητα στην Αττική και την Κρήτη. Με την καθοδήγηση του Εθνικού Οργανισμού Δημόσιας Υγείας (ΕΟΔΥ) και σε συνεργασία με τις Υγειονομικές Περιφέρειες (ΥΠΕ), τους Δήμους και τους τοπικούς ιατρικούς συλλόγους, σχεδιάστηκαν δράσεις ενημέρωσης σε περιοχές με χαμηλή εμβολιαστική κάλυψη. Η Εθνική Επιτροπή Εμβολιασμών συνέστησε τον άμεσο εμβολιασμό με το εμβόλιο ιλαράς-ερυθράς-παρωτίτιδας (MMR) των παιδιών, των εφήβων και των ενηλίκων που έχουν γεννηθεί μετά το 1970, δεν έχουν ιστορικό νόσου και δεν έχουν εμβολιαστεί με τις απαραίτητες δόσεις (δύο των αριθμό). Επιπρόσθετα, λαμβάνοντας υπόψη τα επιδημιολογικά ευρήματα που αφορούν επαγγελματίες υγείας, κρίθηκε αναγκαία η αποτύπωση της κατάστασης ανοσίας έναντι της ιλαράς όλων των εργαζομένων στα νοσοκομεία και κέντρα πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας της χώρας, ώστε να ενισχυθεί η προστασία των επίνοσων εργαζομένων με εμβολιασμό και να εξαλειφθεί ο κίνδυνος μετάδοσης στους ασθενείς με επιπτώσεις όπως διασπορά του νοσήματος και πρόκληση συρροών.
Στο ίδιο μήκος κύματος, από την αρχή του έτους μέχρι τις αρχές Απριλίου επιβεβαιώθηκαν ογδόντα ένα (81) κρούσματα κοκκύτη από το παθογόνο Bordetella Pertussis, εκ των οποίων σαράντα τέσσερα (44) σε παιδιά και εφήβους ηλικίας μικρότερης των 18 ετών. Εστιάζοντας στα αναδυόμενα παλιά λοιμώδη νοσήματα, η παρατηρούμενη αύξηση των δηλωθέντων κρουσμάτων κοκκύτη στην πατρίδα μας αλλά και σε αρκετές χώρες της Ευρώπης, πιθανώς συνδέεται με τη χαμηλότερη κυκλοφορία του παθογόνου κατά τη διάρκεια αντιμετώπισης της πανδημίας COVID-19 και τον μη έγκαιρο εμβολιασμό ορισμένων ηλικιακών ομάδων. Ο μη έγκαιρος εμβολιασμός σχετίζεται με αυξημένο κίνδυνο διάδοσης μεταδοτικού νοσήματος και σοβαρές επιπτώσεις στη δημόσια υγεία.
Η διαχείριση της πανδημίας που ξέσπασε το 2020 αποτέλεσε μεγάλη πρόκληση για τις Υπηρεσίες Υγείας της χώρας μας. Κρίθηκε απαραίτητη η διαμόρφωση της Εθνικής Στρατηγικής Δημόσιας Υγείας, στη βάση της οποίας με το νόμο 4675 του 2020 καθορίστηκε η ανάπτυξη, η εφαρμογή, η παρακολούθηση και η αξιολόγηση των προγραμμάτων του Εθνικού Σχεδίου Δημόσιας Υγείας. Η πρωτοβουλία αυτή ανέδειξε μια στρατηγική για τη Δημόσια Υγεία, εισήγαγε όλες τις θεσμικές και νομικές τροποποιήσεις του υφιστάμενου συστήματος Δημόσιας Υγείας και αποτέλεσε τη βάση για το Εθνικό Πρόγραμμα Δημόσιας Υγείας “Σπύρος Δοξιάδης”.
Το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τη Δημόσια Υγεία 2021 – 2025, συνιστά μια διατομεακή προσπάθεια που δρομολογήθηκε στη χώρα μας προκειμένου να αποκτήσουμε στοχευμένη και στρατηγικά σχεδιασμένη πολιτική για τη Δημόσια Υγεία έναντι κινδύνων όπως είναι οι επιδημικές εξάρσεις. Το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τη Δημόσια Υγεία βασίζεται στη δυνατότητα συστηματικής υλοποίησης προγραμμάτων και δράσεων με τη χρηματοδότηση του Ταμείου Ανθεκτικότητας και Ανάκαμψης και σε συνεργασία με διεθνείς οργανισμούς όπως ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) και η UNICEF, στοχεύει στη βελτίωση της υγείας του πληθυσμού μέσω της προαγωγής της υγείας, της πρόληψης των ασθενειών και της αναδιάρθρωσης των υπηρεσιών δημόσιας υγείας με έμφαση στη διατομεακή προσέγγιση. Στην κατεύθυνση της ενίσχυσης του δικτύου Δημόσιας Υγείας σε τοπικό, περιφερειακό και κεντρικό επίπεδο, με βάση κατευθυντήριες οδηγίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) και του ΠΟΥ, συντείνουν, κατάλληλα σχεδιασμένες δράσεις που υπηρετούν τις Βασικές Υπηρεσίες της Δημόσιας Υγείας όπως είναι ο Εκσυγχρονισμός Πλαισίου Διακυβέρνησης, η Ανάπτυξη και Θέσπιση Πρότυπων Λειτουργικών Διαδικασιών, η Λειτουργική Ενίσχυση Δομών Δημόσιας Υγείας σε όλα τα επίπεδα, η Ανάπτυξη και Υλοποίηση Προγραμμάτων Εκπαίδευσης και Κατάρτισης Επαγγελματιών Δημόσιας Υγείας, καθώς και η Δημιουργία Εργαλειοθήκης για την Ανάπτυξη Πρότυπων Δράσεων Δημόσιας Υγείας από τις Τοπικές Κοινωνίες, την Απόκτηση Δεξιοτήτων και την Ηλεκτρονική Αξιολόγηση.
Η βέλτιστη ανάπτυξη πρότυπων δράσεων Δημόσιας Υγείας προϋποθέτουν την οικοδόμηση εμπιστοσύνης και την ισότιμη πρόσβαση στην παροχή φροντίδας υγείας. Αναγκαία συνθήκη οι πολίτες να γίνουν κοινωνοί της ωφέλειας και της αξιοπιστίας των δράσεων. Με άλλα λόγια, η εγγραμματοσύνη σε θέματα υγείας είναι ζωτικής σημασίας για αποτελεσματική και αξιόπιστη Δημόσια Υγεία. Στον πυρήνα της εγγραματοσύνης της υγείας, με πόρους από το Ταμείο Ανάκαμψης & Ανθεκτικότητας, θα συμβάλλουν οι δύο ψηφιακές δράσεις «Healthflix & Σύμβουλος Υγείας». Συγκεκριμένα, το Υπουργείο Υγείας μέσω της Γενικής Γραμματείας Δημόσιας Υγείας και με αρωγό το Υπουργείο Ψηφιακής Διακυβέρνησης μέσω του Συμβούλου Υγείας θα καταρτίσει την Ατομική Έκθεση Υγείας κάθε πολίτη και τη σύγχρονη εξατομικευμένη προσέγγιση για τη βέλτιστη προάσπιση της υγείας του. Σε πλήρη διασύνδεση με το Σύμβουλο Υγείας, το Healthflix, θα διανείμει το απαιτούμενο ενημερωτικό ή επιμορφωτικό/εκπαιδευτικό περιεχόμενο σε κάθε πολίτη και επαγγελματία υγείας, με τρόπο που θα απαντά αφενός στη σύγχρονη μάστιγα του ψηφιακού αναλφαβητισμού που καθορίζει τις συμπεριφορές υγείας, αφετέρου στην ιδιότυπη νέου τύπου αναπτυσσόμενη πανδημία – infodemic (υπερ- και παρα-πληροφόρηση). Στο ίδιο μήκος κύματος και στο πλαίσιο του ψηφιακού μετασχηματισμού της υγείας, δύο πολύ σημαντικές παρεμβάσεις με γνώμονα την ενίσχυση του εθνικού προγράμματος εμβολιασμού είναι η δημιουργία εθνικού μητρώου εμβολιασμού παιδιών & εφήβων, καθώς και η δημιουργία ηλεκτρονικού βιβλιάριου υγείας παιδιού που έχουν καθοριστική σημασία για την ποιότητα της εφαρμογής εμβολιαστικών προγραμμάτων, τον υπολογισμό της εμβολιαστικής κάλυψης και της ασφάλειας των εμβολιασμών.
Στο επίκεντρο των προσπαθειών μας για την αντιμετώπιση των επιδημικών εξάρσεων πρέπει να είναι η ισχυροποίηση της Δημόσιας Υγείας, δηλαδή της επιστήμης και της τέχνης πρόληψης των ασθενειών, της παράτασης της ζωής και της προαγωγής της υγείας μέσω των οργανωμένων προσπαθειών και των ενημερωμένων επιλογών της κοινωνίας, των οργανισμών, των δημοσίων και ιδιωτικών κοινοτήτων και των ατόμων. Είναι σημαντικό να επιτηρούμε, να προλαμβάνουμε, να προβλέπουμε, να ανιχνεύουμε και να ανταποκρινόμαστε στις νεοαναδυόμενες και «επαναδυόμενες» μολυσματικές ασθένειες.
