Η παχυσαρκία ορίζεται ως η υπερβολική αύξηση του λιπώδους ιστού στο σώμα. Ο βαθμός παχυσαρκίας, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, προσδιορίζεται με το Δείκτη Μάζας Σώματος (ΔΜΣ ή BMI), που αποτελεί το πηλίκο που προκύπτει αν διαιρέσουμε το βάρος (σε κιλά) με το τετράγωνο του ύψους (σε μέτρα). Φυσιολογικά, ο ΔΜΣ πρέπει να είναι μεταξύ 18,5 και 24,9 kg/m2. Όταν ο ΔΜΣ είναι μεταξύ 25 και 29,9 kg/m2 τότε το άτομο θεωρείται υπέρβαρο, ενώ όταν ο ΔΜΣ είναι ≥30 kg/m2 θεωρείται παχύσαρκο. Μεγάλη σημασία έχει και η περίμετρος της μέσης, δηλαδή η παρουσία κεντρικής παχυσαρκίας. Φυσιολογικές θεωρούνται τιμές
Η παχυσαρκία αποτελεί μείζον πρόβλημα δημόσιας υγείας, με συχνότητα που συνεχίζει να αυξάνεται διεθνώς. Πράγματι, περίπου 40% των ενηλίκων είναι υπέρβαροι και 15% παχύσαρκοι σε παγκόσμιο επίπεδο. Παρόμοια ή και μεγαλύτερα ποσοστά αναφέρονται και στην Ελλάδα. Επιπρόσθετα, η χώρα μας παρουσιάζει και από τα υψηλότερα ποσοστά παιδικής παχυσαρκίας στην Ευρώπη.
Η παχυσαρκία δεν αποτελεί πρόβλημα αισθητικής ή εμφάνισης. Είναι όμως σοβαρή νόσος με σημαντικές επιπτώσεις στη σωματική και ψυχική υγεία των ατόμων αλλά και του περιβάλλοντός τους. Συνοδεύεται συχνά από σακχαρώδη διαβήτη, δυσλιπιδαιμία, υπέρταση, υπνική άπνοια, καρδιαγγειακά νοσήματα και κατάθλιψη. Στις γυναίκες οδηγεί, επίσης, σε διαταραχές στον εμμηνορυσιακό κύκλο και υπογονιμότητα, ενώ αυξάνει τις επιπλοκές κατά την κύηση. Στους άνδρες έχει συσχετιστεί αντίστοιχα με λειτουργικό υπογοναδισμό.
Οι κατευθυντήριες οδηγίες που ισχύουν σήμερα για την αντιμετώπιση της παχυσαρκίας προτείνουν κλιμάκωση των θεραπευτικών μέτρων ανάλογα με το δείκτη μάζας σώματος (ΔΜΣ) και την παρουσία συννοσηροτήτων. Ο ΔΜΣ υπολογίζεται με βάση το βάρος και το ύψος [βάρος (kg)/ύψος (m)2]. Σε όλους τους υπέρβαρους (ΔΜΣ>25 kg/m2) ή παχύσαρκους (ΔΜΣ>30 kg/m2) ασθενείς προτείνεται περιορισμός της θερμιδικής πρόσληψης και αύξηση της φυσικής δραστηριότητας. Σε παχύσαρκα άτομα (ΔΜΣ>30 kg/m2) ή άτομα με ΔΜΣ >27 kg/m2 και παρουσία σχετικών νοσημάτων συνιστάται συχνά επιπρόσθετη φαρμακευτική αγωγή, από τους στόματος ή ενέσιμη. Χειρουργική αντιμετώπιση με βαριατρικές επεμβάσεις συστήνεται σε άτομα με ΔΜΣ>40 kg/m2 ή ΔΜΣ>35 kg/m2 και παρουσία συννοσηροτήτων.
Σχετικά με τις φαρμακευτικές θεραπείες, συνολικά έξι επιλογές έχουν έγκριση στις μέρες μας από τον αμερικανικό FDA και αφορούν στην ορλιστάτη, στο συνδυασμό φαιντερμίνης και τοπιραμάτης, στο συνδυασμό ναλτρεξόνης και βουπροπιόνης, στη λιραγλουτίδη, στη σεμαγλουτίδη και στην τιρζεπατίδη. Οι πρώτες τρεις λαμβάνονται από του στόματος, η λιραγλουτίδη δίδεται ως ημερήσια υποδόρια ένεση, ενώ η σεμαγλουτίδη και η τιρζεπατίδη ως εβδομαδιαία υποδόρια ένεση. Στην Ελλάδα κυκλοφορούν οι περισσότερες από τις ανωτέρω φαρμακευτικές επιλογές, που πρέπει φυσικά να χορηγούνται με οδηγία και παρακολούθηση από ειδικούς ιατρούς.
Η ορλιστάτη είναι αναστολέας παγκρεατικών και εντερικών λιπασών που έχει ως αποτέλεσμα την αποτροπή απορρόφησης περίπου 1/3 του προσλαμβανόμενου από την διατροφή λίπους. Οδηγεί σε απώλεια λίγων μόνο κιλών με συχνές ανεπιθύμητες ενέργειες από το γαστρεντερικό, όπως διάρροιες και στεατόρροια, που επηρεάζουν την καθημερινή ποιότητα ζωής. Ο συνδυασμός ναλτρεξόνης/βουπροπιόνης δρα στον υποθάλαμο και έχει ανορεξιογόνο επίδραση κεντρικά. Μπορεί να οδηγήσει σε απώλεια λίγων κιλών, αλλά χρειάζεται προσοχή σε άτομα με αρτηριακή υπέρταση ή χρήση αντικαταθλιπτικών.
Το 2014 η ενέσιμη λιραγλουτίδη, που δίδεται ως καθημερινή υποδόρια ένεση, εγκαινίασε μια νέα εποχή. Ο FDA την ενέκρινε για τη διαχείριση του σακχαρώδη διαβήτη με την επωνυμία Victoza (1.8 mg) και αργότερα για την παχυσαρκία ως Saxenda (3 mg). H σεμαγλουτίδη είναι το πιο ισχυρό «ξαδερφάκι» της λιραγλουτίδης, που χορηγείται ως υποδόρια ένεση μία φορά την εβδομάδα. Ο FDA την ενέκρινε για τη διαχείριση του σακχαρώδη διαβήτη το 2017 με την επωνυμία Ozempic (1 mg) και για την απώλεια σωματικού βάρους το 2021 ως Wegovy (2.4 mg).
Τα φάρμακα αυτά ανήκουν σε οικογένεια μορίων που μιμούνται τα αποτελέσματα μιας ορμόνης, που ονομάζεται GLP-1. Το GLP-1 ρυθμίζει την όρεξη και διεγείρει τη γλυκοζοεξαρτώμενη έκκριση ινσουλίνης. Μελέτες υποδεικνύουν ότι μπορούν να βοηθήσουν τους ανθρώπους να χάσουν ως και 15% του αρχικού σωματικού τους βάρους. Βέβαια, τα επιστημονικά δεδομένα δείχνουν πως όταν οι άνθρωποι σταματήσουν να τα χρησιμοποιούν, τα κιλά που έχασαν είναι πιθανό να επιστρέψουν. Στην Ελλάδα η σεμαγλουτίδη ως Wegovy, στη δόση δηλαδή των 2.4 mg που έχει εγκριθεί για την παχυσαρκία στις ΗΠΑ, δεν κυκλοφορεί. Διατίθεται ως Ozempic (1 mg) και αποζημιώνεται για τη θεραπεία του σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2.
Οι πιο συχνές ανεπιθύμητες ενέργειες των νέων αυτών φαρμάκων προέρχονται από το γαστρεντερικό σύστημα, όπως ναυτία, αλλά οι περισσότερες είναι ήπιες ως μέτριες. Μειώνονται μάλιστα, όταν γίνεται σταδιακή αύξηση της δόσης. Υπάρχουν κάποιες σπάνιες αναφορές για επεισόδια παγκρεατίτιδας, ενώ πειραματικά κυρίως δεδομένα μιλάνε για πιθανή αύξηση του κινδύνου για καρκίνο θυρεοειδούς. Η γρήγορη απώλεια σωματικού βάρους που επιφέρουν μπορεί να οδηγήσει επίσης σε εικόνα γήρανσης του προσώπου με χαλάρωση του δέρματος. Η παρενέργεια αυτή έχει γίνει ευρέως γνωστή ως «Ozempic face».
Αναμένονται και άλλα φάρμακα για την παχυσαρκία στην ελληνική φαρμακευτική αγορά. Η τιρζεπατίδη είναι ένας διπλός αγωνιστής υποδοχέων του GLP-1 και του GIP. Εγκρίθηκε με την επωνυμία Mounjaro για τη θεραπεία του σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2, αλλά φάνηκε στη συνέχεια ότι είναι ασφαλής και αποτελεσματική και για τη θεραπεία της παχυσαρκίας. Μάλιστα, αναφέρονται μειώσεις ως και 25% από το αρχικό σωματικό βάρος, ποσοστό πολύ εντυπωσιακό. Επίσης, σε αρχικές μελέτες η καθημερινή χορήγηση από του στόματος ορφοργλιπρόνης, ενός μη πεπτιδικού αγωνιστή του υποδοχέα GLP-1, συσχετίστηκε με σημαντική μείωση σωματικού βάρους.
Τα επιστημονικά δεδομένα είναι πράγματι πολύ αισιόδοξα, θα πρέπει όμως να αντιμετωπίσουμε όλοι τα νέα αυτά φάρμακα με σύνεση. Είναι σημαντικό να χορηγούνται με την οδηγία Ενδοκρινολόγου ή άλλου ειδικού ιατρού, έτσι ώστε και να είναι ασφαλή αλλά και να τα έχουν στη διάθεσή τους εκείνοι που τα χρειάζονται πραγματικά. Πρέπει να τονίσουμε φυσικά τη μεγάλη σημασία της πρόληψης της παχυσαρκίας, που ξεκινάει με τη σωστή διατροφική εκπαίδευση και την καλλιέργεια της κουλτούρας της καθημερινής άσκησης από την παιδική ηλικία. Σε αυτά πρωτεύοντα ρόλο διαδραματίζουν η Οικογένεια και το Σχολείο, απαιτούνται όμως και οι συντονισμένες προσπάθειες της Πολιτείας.
