Το πρώτο μωρό του Ηνωμένου Βασιλείου με DNA από τρία άτομα γεννήθηκε αφού οι γιατροί πραγματοποίησαν μια πρωτοποριακή διαδικασία εξωσωματικής γονιμοποίησης που έχει ως στόχο να αποτρέψει τα παιδιά από το να κληρονομούν ανίατες ασθένειες.
Η τεχνική, γνωστή ως «μιτοχονδριακή δωρεά» (MDT), χρησιμοποιεί ιστό από τα ωάρια υγιών γυναικών δοτριών για τη δημιουργία εμβρύων εξωσωματικής γονιμοποίησης που είναι απαλλαγμένα από επιβλαβείς μεταλλάξεις που φέρουν οι μητέρες τους και είναι πιθανό να κληροδοτήσουν στα παιδιά τους.
Επειδή τα έμβρυα συνδυάζουν σπέρμα και ωάριο από τους βιολογικούς γονείς με μικροσκοπικές δομές που μοιάζουν με μπαταρία και ονομάζονται μιτοχόνδρια από το ωάριο της δότριας, το μωρό που προκύπτει έχει DNA από τη μητέρα και τον πατέρα ως συνήθως, καθώς και μια μικρή ποσότητα γενετικού υλικού – περίπου 37 γονίδια – από τη δότρια.
Σύμφωνα με τον Guardian η διαδικασία αυτή οδήγησε στη φράση «μωρά τριών γονέων», αν και περισσότερο από το 99,8% του DNA στα μωρά προέρχεται από τη μητέρα και τον πατέρα.
Η έρευνα για την MDT, η οποία είναι επίσης γνωστή ως θεραπεία αντικατάστασης μιτοχονδρίων (MRT), πρωτοστάτησε στο Ηνωμένο Βασίλειο από γιατρούς του Κέντρου Γονιμότητας του Newcastle. Το έργο είχε ως στόχο να βοηθήσει τις γυναίκες με μεταλλαγμένα μιτοχόνδρια να αποκτήσουν μωρά χωρίς τον κίνδυνο να μεταβιβάσουν γενετικές διαταραχές. Οι άνθρωποι κληρονομούν όλα τα μιτοχόνδριά τους από τη μητέρα τους, οπότε οι επιβλαβείς μεταλλάξεις στις «μπαταρίες» μπορούν να επηρεάσουν όλα τα παιδιά που θα αποκτήσει μια γυναίκα.
Για τις πάσχουσες γυναίκες, η φυσική σύλληψη είναι συχνά ένα στοίχημα. Ορισμένα μωρά μπορεί να γεννηθούν υγιή επειδή κληρονομούν μόνο ένα μικρό ποσοστό των μεταλλαγμένων μιτοχονδρίων. Άλλα όμως μπορεί να κληρονομήσουν πολύ περισσότερα και να αναπτύξουν σοβαρές, προοδευτικές και συχνά θανατηφόρες ασθένειες. Περίπου ένα στα 6.000 μωρά επηρεάζεται από μιτοχονδριακές διαταραχές.
Τα περισσότερα από τα 20.000 γονίδια ενός ανθρώπου είναι συσσωρευμένα στον πυρήνα σχεδόν κάθε κυττάρου του σώματος. Αλλά γύρω από κάθε πυρήνα υπάρχουν διάσπαρτα χιλιάδες μιτοχόνδρια με τα δικά τους γονίδια. Όταν λειτουργούν σωστά, τα μιτοχόνδρια παρέχουν ζωτικής σημασίας ενέργεια για τα κύτταρα που αποτελούν τα όργανά μας. Οι μεταλλάξεις που βλάπτουν τα μιτοχόνδρια τείνουν να πλήττουν περισσότερο τους ιστούς που χρειάζονται ενέργεια: τον εγκέφαλο, την καρδιά, τους μύες και το ήπαρ. Αυτά μπορεί να επιδεινωθούν αδυσώπητα καθώς ένα προσβεβλημένο παιδί μεγαλώνει.
Η πρόοδος της MDT οδήγησε το κοινοβούλιο να αλλάξει το νόμο το 2015 για να επιτρέψει τη διαδικασία. Δύο χρόνια αργότερα, η κλινική του Νιούκαστλ έγινε το πρώτο και μοναδικό εθνικό κέντρο που έλαβε άδεια για την εκτέλεσή της, ενώ οι πρώτες περιπτώσεις εγκρίθηκαν το 2018. Η έγκριση δίνεται κατά περίπτωση από την Αρχή Ανθρώπινης Γονιμοποίησης και Εμβρυολογίας (HFEA) του Ηνωμένου Βασιλείου, η οποία έχει δώσει το πράσινο φως για τουλάχιστον 30 περιπτώσεις.
Οι γιατροί της κλινικής του Νιούκαστλ δεν έχουν δώσει στη δημοσιότητα λεπτομέρειες για τις γεννήσεις από το πρόγραμμα MDT, εν μέσω ανησυχιών ότι συγκεκριμένες πληροφορίες θα μπορούσαν να θέσουν σε κίνδυνο το απόρρητο των ασθενών. Όμως, σε απάντηση σε αίτημα του Guardian για την ελευθερία της πληροφόρησης, η HFEA επιβεβαίωσε ότι ένας μικρός αριθμός μωρών έχει πλέον γεννηθεί στο Ηνωμένο Βασίλειο μετά από MDT.
Η ρυθμιστική αρχή δήλωσε ότι ο αριθμός των γεννήσεων ήταν «λιγότερος από πέντε» αντί να δώσει τον ακριβή αριθμό, επειδή κάτι τέτοιο «θα μπορούσε να οδηγήσει στην ταυτοποίηση ενός προσώπου στο οποίο ο HFEA οφείλει καθήκον εμπιστευτικότητας». Ο αριθμός ήταν ακριβής από τα τέλη Απριλίου 2023, δήλωσε. Δεν δόθηκαν περαιτέρω λεπτομέρειες σχετικά με τις γεννήσεις.
Το πρόγραμμα καθυστέρησε σημαντικά λόγω της πανδημίας, η οποία, όπως αντιλαμβάνεται ο Guardian, απέτρεψε ορισμένους δότες να προσέλθουν και επηρέασε τα ζευγάρια που ήλπιζαν να προχωρήσουν στη θεραπεία.
Διαδικασία με πολλά στάδια
Η διαδικασία του Νιούκαστλ έχει πολλά στάδια. Πρώτον, το σπέρμα από τον πατέρα χρησιμοποιείται για τη γονιμοποίηση ωαρίων από την πάσχουσα μητέρα και μια υγιή δότρια. Στη συνέχεια, το πυρηνικό γενετικό υλικό από το ωάριο της δότριας αφαιρείται και αντικαθίσταται με εκείνο από το γονιμοποιημένο ωάριο του ζευγαριού. Το ωάριο που προκύπτει έχει ένα πλήρες σύνολο χρωμοσωμάτων και από τους δύο γονείς, αλλά φέρει τα υγιή μιτοχόνδρια της δότριας αντί για τα ελαττωματικά της μητέρας. Αυτό στη συνέχεια εμφυτεύεται στη μήτρα.
Η διαδικασία δεν είναι χωρίς κινδύνους. Πρόσφατες έρευνες έχουν διαπιστώσει ότι σε ορισμένες περιπτώσεις, ο μικρός αριθμός μη φυσιολογικών μιτοχονδρίων που αναπόφευκτα μεταφέρονται από το ωάριο της μητέρας στο ωάριο της δότριας μπορεί να πολλαπλασιαστεί όταν το μωρό βρίσκεται στη μήτρα. Η λεγόμενη αναστροφή ή αντιστροφή θα μπορούσε να οδηγήσει σε ασθένεια στο παιδί. «Ο λόγος για τον οποίο παρατηρείται αντιστροφή στα κύτταρα ορισμένων παιδιών που γεννιούνται μετά από διαδικασίες MRT, αλλά όχι σε άλλα, δεν είναι πλήρως κατανοητός», δήλωσε ο Dagan Wells, καθηγητής αναπαραγωγικής γενετικής στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης που συμμετείχε στην έρευνα.
Οι γυναίκες με μιτοχονδριακές μεταλλάξεις μπορούν να αποφύγουν τη μεταβίβαση διαταραχών υιοθετώντας ή κάνοντας εξωσωματική γονιμοποίηση με ωάριο δότριας. Ή, για να αποκτήσουν γενετικά συγγενή παιδιά, οι γυναίκες που πάσχουν μπορούν να εξετάσουν τα έμβρυα εξωσωματικής γονιμοποίησης για μιτοχονδριακές μεταλλάξεις. Αν και αποτελεσματικό σε πολλές περιπτώσεις, αυτό μειώνει τον κίνδυνο παρά τον απομακρύνει εντελώς και δεν μπορεί να βοηθήσει όταν όλα τα έμβρυα που παράγει μια γυναίκα έχουν έντονα μεταλλαγμένα μιτοχόνδρια.
Το Ηνωμένο Βασίλειο δεν είναι η πρώτη χώρα που δημιουργεί μωρά από MDT. Το 2016, ένας Αμερικανός γιατρός ανακοίνωσε την πρώτη γέννηση με MDT στον κόσμο μετά τη θεραπεία μιας γυναίκας από την Ιορδανία που έφερε μιτοχονδριακές μεταλλάξεις που προκαλούν μια θανατηφόρα κατάσταση που ονομάζεται σύνδρομο Leigh. Πριν από τη θεραπεία, που πραγματοποιήθηκε στο Μεξικό, η γυναίκα είχε τέσσερις αποβολές και δύο παιδιά. Το ένα πέθανε σε ηλικία έξι ετών, ενώ το άλλο έζησε μόνο οκτώ μήνες.
Ενθαρυντικές ενδείξεις
«Μέχρι στιγμής, η κλινική εμπειρία με την MRT είναι ενθαρρυντική, αλλά ο αριθμός των αναφερόμενων περιπτώσεων είναι πολύ μικρός για να εξαχθούν οριστικά συμπεράσματα σχετικά με την ασφάλεια ή την αποτελεσματικότητα», δήλωσε ο Wells. «Η μακροχρόνια παρακολούθηση των παιδιών που γεννιούνται είναι απαραίτητη. Το στάδιο της ανάπτυξης κατά το οποίο συμβαίνει η αναστροφή είναι ασαφές, αλλά πιθανώς συμβαίνει σε πολύ πρώιμο στάδιο. Αυτό σημαίνει ότι ο προγεννητικός έλεγχος, ο οποίος διενεργείται [στις] 12 περίπου εβδομάδες της εγκυμοσύνης, μπορεί κάλλιστα να επιτύχει τον εντοπισμό του εάν έχει επέλθει αντιστροφή».
Η Sarah Norcross, διευθύντρια του Pet, ενός φιλανθρωπικού οργανισμού που βελτιώνει τις επιλογές για τα άτομα που πλήττονται από υπογονιμότητα και γενετικές παθήσεις, δήλωσε ότι είναι σημαντικό η τεχνολογία να χρησιμοποιείται με «μετρημένο και προσεκτικά ρυθμιζόμενο τρόπο», ενώ αξιολογείται. «Είναι επίσης πολύ σημαντικό να σεβόμαστε την ιδιωτική ζωή των παιδιών με δωρεά μιτοχονδρίων και των γονέων τους, όχι μόνο επειδή αυτοί οι γονείς είναι πιθανό να έχουν προηγούμενη εμπειρία ασθένειας και πένθους στην οικογένειά του», πρόσθεσε.
Ο Peter Thompson, διευθύνων σύμβουλος του HFEA, δήλωσε: «Η MDT προσφέρει στις οικογένειες με σοβαρή κληρονομική μιτοχονδριακή ασθένεια τη δυνατότητα ενός υγιούς παιδιού. Το Ηνωμένο Βασίλειο ήταν η πρώτη χώρα στον κόσμο που επέτρεψε τη MDT σε κανονιστικό περιβάλλον … Είναι ακόμη νωρίς για τη MDT και η HFEA συνεχίζει να εξετάζει τις κλινικές και επιστημονικές εξελίξεις».
