Η χειρότερη ύφεση στην ιστορία των ΗΠΑ, γνωστό ως Κραχ του 1929, επηρέασε το πώς θα γερνούσαν οι άνθρωποι – πριν καν γεννηθούν, διαμορφώνοντας το ίδιο το DNA τους.
Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι τα κύτταρα των ανθρώπων που συνελήφθησαν κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Ύφεσης, η οποία διήρκεσε από το 1929 έως το 1939 και, στο αποκορύφωμά της, είδε περίπου το 25% του εργατικού δυναμικού των ΗΠΑ να μένει άνεργο, εμφανίζουν σημάδια επιταχυνόμενης γήρανσης.
Σύμφωνα με το Nature οι συγγραφείς της μελέτης μέτρησαν αυτές τις αλλαγές στο επιγονιδίωμα των κυττάρων – τη συλλογή των χημικών δεικτών που συνδέονται με το DNA και καθορίζουν πότε, πού και κατά πόσο εκφράζονται τα γονίδια σε κάθε κύτταρο. Και πιστεύουν ότι το μοτίβο των δεικτών που αποκάλυψαν θα μπορούσε να συνδεθεί με υψηλότερα ποσοστά τόσο χρόνιων ασθενειών όσο και θανάτου.
Η εργασία αυτή, που δημοσιεύθηκε στις 8 Νοεμβρίου στην επιθεώρηση Proceedings of the National Academy of Sciences έρχεται να προστεθεί σε μια σειρά μελετών που δείχνουν ότι η έκθεση σε κακουχίες όπως το στρες και η πείνα κατά τα πρώτα στάδια της ανάπτυξης μπορεί να διαμορφώσει την ανθρώπινη υγεία για δεκαετίες. Τα ευρήματα αναδεικνύουν πώς τα κοινωνικά προγράμματα που έχουν σχεδιαστεί για να βοηθήσουν τους εγκύους θα μπορούσαν να αποτελέσουν εργαλείο για την καταπολέμηση των ανισοτήτων στην υγεία των παιδιών, λέει η συν-συγγραφέας Lauren Schmitz, καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο του Wisconsin-Madison.
Αν και η μελέτη απέχει πολύ από το να είναι η πρώτη που συνδέει μεγάλα ιστορικά γεγονότα με αλλαγές στο επιγονιδίωμα, το γεγονός ότι το σήμα εμφανίζεται σε δεδομένα που συλλέχθηκαν από ανθρώπους στα εβδομήντα και τα ογδόντα τους χρόνια είναι «εντυπωσιακό», λέει ο Patrick Allard, περιβαλλοντικός επιγενετιστής στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στο Λος Άντζελες.
«Είναι σίγουρα κάτι που θα μπει στα εγχειρίδια», λέει.
Επιγενετικές αλλοιώσεις
Στα πρώτα στάδια της ανάπτυξης, ένα έμβρυο είναι ένα πακέτο δυνατοτήτων, που περιέχει γενετικές οδηγίες για τη δημιουργία των μοριακών συστατικών του σώματος. Με την πάροδο του χρόνου, ωστόσο, τα κύτταρα προσθέτουν και αφαιρούν χημικούς τροποποιητές, γνωστούς ως επιγενετικές ετικέτες στο DNA τους, και αυτοί διαμορφώνουν τον τρόπο με τον οποίο αυτά τα κύτταρα και οι απόγονοί τους εκτελούν τις οδηγίες. Οι ετικέτες επηρεάζονται από διάφορους παράγοντες, όπως οι ορμόνες, η διατροφή και το περιβάλλον των ανθρώπων.
Οι μεταβολές που γίνονται κατά τη διάρκεια αυτού του σημαντικού παραθύρου μπορεί να διαρκέσουν μια ολόκληρη ζωή. Το 2008, ερευνητές διαπίστωσαν ότι τα άτομα που συνελήφθησαν κατά τη διάρκεια λιμού στις Κάτω Χώρες στο τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου είχαν διαφορετικούς επιγενετικούς δείκτες σε σύγκριση με τα αδέλφια που γεννήθηκαν εκτός αυτού του χρονικού πλαισίου. Τα άτομα που γεννήθηκαν κατά τη διάρκεια του λιμού είχαν υψηλότερα ποσοστά μεταβολικών ασθενειών αργότερα στη ζωή τους, γεγονός που οδήγησε τους επιστήμονες να υποπτευθούν ότι η έκθεσή τους στον υποσιτισμό κατά τη διάρκεια της πρώιμης ανάπτυξης διαμόρφωσε μόνιμα τον τρόπο με τον οποίο το σώμα τους επεξεργαζόταν τις τροφές.
Έκτοτε, μια σειρά από μελέτες σε ζώα έχουν συνδέσει την πρώιμη έκθεση σε ρύπους, το άγχος και την κακή διατροφή με μια μεγάλη ποικιλία επιγενετικών αλλαγών που μπορούν να διαμορφώσουν τα πάντα, από το χρώμα των μαλλιών μέχρι την ανάπτυξη του εγκεφάλου.
Όμως μόνο μια χούφτα μελέτες έχουν καταφέρει να βρουν αυτές τις τάσεις στους ανθρώπους, λέει η Ainash Childebayeva, βιολογική ανθρωπολόγος στο Ινστιτούτο Max Plank για την Εξελικτική Ανθρωπολογία στη Λειψία της Γερμανίας.
Αυτό οφείλεται εν μέρει στο γεγονός ότι η υποβολή ανθρώπων σε επιβλαβή γεγονότα, όπως οι λιμοί, για να διαπιστωθεί πώς διαμορφώνεται η γονιδιακή έκφραση θα ήταν ανήθικη.
Αντ’ αυτού, οι επιστήμονες πρέπει να ανατρέξουν σε σημαντικά ιστορικά γεγονότα για να διαπιστώσουν αν τα γεγονότα αυτά επηρέασαν τη βιολογία των ανθρώπων αργότερα στη ζωή τους.
Η Μεγάλη Ύφεση και τα επακόλουθά της προσέφεραν στη Schmitz και συνάδελφό της μια τέτοια ευκαιρία.
Συγκρίνοντας δείκτες γήρανσης σε περίπου 800 άτομα που γεννήθηκαν καθ’ όλη τη διάρκεια της δεκαετίας του 1930, η ομάδα παρατήρησε ότι όσοι γεννήθηκαν σε πολιτείες των ΗΠΑ που επλήγησαν περισσότερο από την ύφεση -όπου η ανεργία και οι μειώσεις μισθών ήταν υψηλότερες- έχουν ένα μοτίβο δεικτών που κάνουν τα κύτταρά τους να φαίνονται μεγαλύτερα από ό,τι θα έπρεπε. Ο αντίκτυπος ήταν μειωμένος σε άτομα που είχαν γεννηθεί σε πολιτείες που τα πήγαν καλύτερα κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1930.
Τα κύτταρα θα μπορούσαν να έχουν αλλάξει τις επιγενετικές ετικέτες κατά τη διάρκεια της πρώιμης παιδικής ηλικίας ή αργότερα στη ζωή. Αλλά τα αποτελέσματα υποδηλώνουν ότι κάποιο είδος βιολογικής βάσης τέθηκε πριν από τη γέννηση των παιδιών της Μεγάλης Ύφεσης που επηρέασε τον τρόπο με τον οποίο θα γερνούσαν, επιγενετικά, αργότερα στη ζωή τους.
Δεν είναι σαφές αν η διατροφή, το άγχος ή κάποιος άλλος παράγοντας οδήγησε στην επιταχυνόμενη γήρανση και χωρίς να μπορούμε να πάμε πίσω στο χρόνο και να διαχωρίσουμε αυτές τις επιδράσεις, θα είναι δύσκολο να προσδιορίσουμε τους βιολογικούς μηχανισμούς πίσω από το σήμα, λέει η Childebayeva. Παρ’ όλα αυτά, «αυτού του είδους οι μελέτες είναι πραγματικά σημαντικές, διότι αναδεικνύουν το πώς η πρώιμη ανάπτυξη έχει σημασία για τα αποτελέσματα της υγείας και των ασθενειών αργότερα στη ζωή», λέει η ίδια.
Επιστήμη και κοινωνία
Παρόλο που τόσο η υγειονομική περίθαλψη των εγκύων όσο και η οικονομική θεωρία έχουν εξελιχθεί από τη δεκαετία του 1930, η Schmitz πιστεύει ότι μελέτες όπως αυτή μπορούν να ρίξουν φως σε κοινωνικά ζητήματα σήμερα. Για παράδειγμα, νωρίτερα φέτος, το Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ ανακάλεσε το ομοσπονδιακό δικαίωμα στην άμβλωση. Δεκαετίες ερευνών έχουν δείξει ότι τα άτομα στα οποία αρνούνται τις αμβλώσεις είναι πιθανότερο να αντιμετωπίσουν οικονομικές δυσκολίες μετά από μια ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη από ό,τι εκείνα που έχουν πρόσβαση σε αμβλώσεις.
«Αυτό που βλέπουμε από αυτή τη μελέτη είναι ότι οι κοινωνικοοικονομικές διαρθρωτικές ανισότητες που δυσχεραίνουν την πρόσβαση των γυναικών στην περίθαλψη που χρειάζονται μπορεί να έχουν μακροπρόθεσμες συνέπειες», λέει η Schmitz. Με τις κοινωνικές ανισότητες να αυξάνονται σε όλο τον κόσμο, τα ευρήματα αναδεικνύουν επίσης πώς η πληρωμένη γονική άδεια, οι πληρωμές κοινωνικής πρόνοιας και άλλες πολιτικές και προγράμματα μπορούν να συμβάλουν στην άμβλυνση των ανισοτήτων στον τομέα της υγείας στο μέλλον.
«Αυτό που βιώνουμε αυτούς τους πρώτους εννέα μήνες μπορεί να μας επηρεάσει σε όλη μας τη ζωή», λέει η Schmitz. «Νομίζω ότι ως κοινωνία μπορούμε να συμφωνήσουμε ότι το να βιώνεις μια ύφεση πριν καν γεννηθείς δεν θα έπρεπε να επηρεάζει το πόσο θα ζήσεις».
