Έρευνες που έχουν δημοσιευτεί σε έγκυρα ιατρικά περιοδικά έδειξαν ότι ένα ποσοστό των ασθενών παρουσίασε κάποιο νευρολογικό πρόβλημα έως έξι μήνες μετά την νόσηση με κορονοϊό, ενώ έχουν αναφερθεί και περιστατικά ασθενών που υπέστησαν εγκεφαλικό επεισόδιο, καθώς και σοβαρές διαταραχές των εγκεφαλικών τους λειτουργιών.
Πώς μπορεί, όμως, να συνδέονται αυτές οι νευρολογικές επιπλοκές με μια ασθένεια που θεωρούνταν αρχικά μια λοίμωξη του αναπνευστικού, η οποία προκαλούσε πνευμονολογικά προβλήματα; Και αν όντως συνδέονται, υπεύθυνος γι’ αυτές τις επιπλοκές είναι ο κορονοϊός ή το ανοσοποιητικό μας, το οποίο αντιδρά στη λοίμωξη προκαλώντας μια φλεγμονή, η οποία, μεταξύ άλλων, επηρεάζει το νευρικό μας σύστημα και τον εγκέφαλο;
Πώς εισβάλλει στον οργανισμό μας ο κορονοϊός;
Οι πλέον γνωστοί κορονοϊοί πριν τον SARS-CoV-2 ήταν ο MERS-CoV και ο SARS-CoV και μπορούσαν να προκαλέσουν νευρολογικά προβλήματα τόσο στο κεντρικό (ΚΝΣ), όσο και στο περιφερικό (ΠΝΣ) νευρικό σύστημα.
Ο κορωνοϊός, μέσω της ακίδας του, συνδέεται στον υποδοχέα του μετατρεπτικού ενζύμου της αγγειοτενσίνης 2 (ACE2), το οποίο μπορεί να ανιχνευθεί σε πολλά όργανα και συστήματα, όπως στη μύτη, στους πνεύμονες, στο ήπαρ, στα νεφρά, στα αιμοφόρα αγγεία και στα αγγεία του εγκεφάλου (αλλά όχι στον ίδιο τον εγκέφαλο).
Σε αυτό το στάδιο της λοίμωξης οι ασθενείς εμφανίζουν αγευσία και ανοσμία, απώλεια, δηλαδή, γεύσης και όσφρησης, οι οποίες είναι αναστρέψιμες.
Καθώς το ένζυμο ACE2 δεσμεύεται αρχικά στα αναπνευστικά επιθηλιακά κύτταρα και έπειτα στα επιθηλιακά κύτταρα των αιμοφόρων αγγείων, ο κορωνοϊός δημιουργεί μια υπερπαραγωγή κυτοκινών, οι οποίες, με τη σειρά τους, προκαλούν αύξηση της αγγειακής διαπερατότητας και του οιδήματος και μεγάλης έκτασης φλεγμονώδεις αλλοιώσεις, καθώς και υπερπηκτικότητα του αίματος (μικρούς και μεγάλους θρόμβους αίματος).
Αυτός ο συνδυασμός υπερπηκτικότητας, μεγάλης έκτασης φλεγμονής και βλαβών στα αγγεία μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα το σύνδρομο οξείας αναπνευστικής δυσχέρειας (Acute Respiratory Distress Syndrome – ARDS), καθώς και βλάβη στο ήπαρ, νεφρική ανεπάρκεια, καρδιακή ανεπάρκεια, έμφραγμα του μυοκαρδίου και αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο, συνοδευόμενο με νευρολογικές επιπλοκές κάθε είδους.
Στη συνέχεια, δημιουργείται σοβαρή νευροφλεγμονώδης αντίδραση, που έχει ως αποτέλεσμα τη διάσπαση των εγκεφαλικών φραγμών, με συνήθεις επιπλοκές τις κρίσεις επιληψίας, τα αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια, τις εγκεφαλοπάθειες και το κώμα.
Οι κύριες νευρολογικές επιπτώσεις του κορονοϊού
Μερικές από τις πιο συνηθισμένες επιπλοκές της λοίμωξης με κορωνοϊό στο κεντρικό και περιφερικό νευρικό σύστημα, που έχουν καταγραφεί από νευρολόγους:
• Νευρολογικές επιπλοκές όπως αγγειακά επεισόδια, ισχαιμικά ή αιμορραγικά, εγκεφαλοπάθεια, θρόμβωση φλεβωδών κόλπων εγκεφάλου, αιμορραγική νεκρωτική εγκεφαλίτιδα, πυρετικοί σπασμοί, πολυνευρίτιδα των κρανιακών νεύρων.
• Όψιμες νευρολογικές εκδηλώσεις, όπως νόσος Parkinson, νόσος Αlzheimer, νόσος κινητικού νευρώνα, αυτοάνοσες νευροπάθειες, πολλαπλή σκλήρυνση, μυασθένεια, σύνδρομο Guillain-Barre (οξεία πολυνευροπάθεια)
Παρόλο που η επιστήμη έχει αρχίσει να κατανοεί το μηχανισμό της δράσης του κορωνοϊού στον εγκέφαλο, ακόμα δεν γνωρίζουμε για ποιες από τις παραπάνω νευρολογικές επιπλοκές ευθύνεται αποκλειστικά ο κορωνοϊός και για ποιες συνευθύνονται προβλήματα που προϋπήρχαν στον οργανισμό, όπως η γενετική προδιάθεση, η κούραση του οργανισμού, το υπερβολικό άγχος, αλλά και ο διαρκής φόβος νόσησης από Covid-19, ο οποίος ταλαιπωρεί πολλούς ανθρώπους τα τελευταία δύο χρόνια.
Με τη βοήθεια αρκετών κλινικών μελετών που έχουν πραγματοποιηθεί, μπορούμε να καταλήξουμε στα παρακάτω συμπεράσματα:
• ο κορωνοϊός δημιουργεί εκτεταμένη φλεγμονώδη αντίδραση με υπερπαραγωγή κυτοκινών, διαταραχές στην πηκτικότητα και πολυοργανική ανεπάρκεια.
• το νευρικό μας σύστημα δέχεται επίθεση από τον ιό με διασπορά νευρογενή ή αιματογενή. Δεν έχουμε, όμως, ακόμα πλήρη τεκμηρίωση για την άμεση επίδραση αυτής της διασποράς στο εγκεφαλικό παρέγχυμα.
• υπάρχουν ενδείξεις ότι ο ιός μπορεί να προκαλέσει φλεγμονώδεις και εκφυλιστικές ασθένειες του νευρικού συστήματος.
Οι νευρολογικές διαταραχές του COVID-19 μπορούν χωριστούν σε δύο κατηγορίες:
• σε αυτές που συμβαίνουν κατά τη διάρκεια της ασθένειας και
• σε αυτές που κάνουν την εμφάνισή τους μετά την ανάρρωση από τη νόσο και επιμένουν για μεγάλο χρονικό διάστημα.
Νευρολογικές διαταραχές κατά τη διάρκεια της ασθένειας
Τα νευρολογικά προβλήματα που συνήθως κάνουν την εμφάνισή τους κατά τη διάρκεια της νόσου Covid-19 είναι:
• η ζαλάδα
• η κεφαλαλγία
• η μυαλγία
• η κόπωση
• η υπογευσία ή η αγευσία
• η υποσμία
• η ανοσμία ή η παροσμία
• τα αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια
• οι εγκεφαλίτιδες
• το οργανικό ψυχοσύνδρομο
Επειδή πολύ σπάνια έχει βρεθεί γενετικό υλικό του ιού στο νευρικό ιστό ασθενών που νόσησαν βαριά και απεβίωσαν, έχουμε καταλήξει στο συμπέρασμα ότι δεν προσβάλλεται άμεσα το νευρικό σύστημα από τον ιό. Αυτό που συμβαίνει συνήθως είναι το ότι διεγείρεται σε μεγάλο βαθμό το ανοσολογικό σύστημα, ενεργοποιούνται υπερβολικά τα φλεγμονώδη κύτταρα και παρατηρείται υπερπηκτικότητα και προθρομβωτική κατάσταση.
Η μεγαλύτερη απώλεια εγκεφαλικής ουσίας παρατηρείται στις περιοχές που αφορούν την όσφρηση, αλλά δεν γνωρίζουμε αν αυτό συμβαίνει γιατί ο κορωνοϊός επιτίθεται άμεσα σε αυτή την περιοχή του εγκεφάλου ή αν πρόκειται για έμμεση συνέπεια της εκτεταμένης φλεγμονής στο νευρικό σύστημα, λόγω του Covid-19.
Αν και οι συχνότερες επιπλοκές του νευρικού συστήματος αφορούν την όσφρηση, έχουν παρατηρηθεί και επικίνδυνες επιπλοκές, όπως τα αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια και η θρόμβωση των εγκεφαλικών φλεβών.
Σπάνιες επιπλοκές από κορονοϊό
Μια πιο σπάνια και επικίνδυνη νευρολογική επιπλοκή του Covid-19, οποία μπορεί να επιφέρει το θάνατο, είναι η αιμορραγική νεκρωτική εγκεφαλίτιδα, η οποία χτύπησε και 3 Έλληνες, οι οποίοι ασθένησαν εντός του 2020, όταν δεν είχε κυκλοφορήσει ακόμα το εμβόλιο κατά του ιού. Οι δύο ασθενείς απεβίωσαν, ενώ ο τρίτος ζει με μόνιμη αναπηρία.
Η αιμορραγική νεκρωτική εγκεφαλίτιδα δεν είναι η μόνη σοβαρή επιπλοκή. Άλλες σοβαρές επιπλοκές του ιού στο νευρικό σύστημα είναι η μυελίτιδα (που μπορεί να προκαλέσει οξεία διάχυτη εγκεφαλομυελίτιδα) και το σύνδρομο Guillain-Barre (πολυνευροπάθεια). Μπορεί, επίσης, να προκαλέσει μυοσίτιδα, καθώς και να δημιουργήσει σε έναν ασθενή με ήπια μυασθένεια σοβαρότερο πρόβλημα.
Όσον αφορά την πιθανότητα να πάθει κανείς εγκεφαλικό επεισόδιο λόγω Covid-19, εγκεφαλικό παρουσιάζεται στο 0,5 με 1,5% των ασθενών που νοσηλεύονται με κορωνοϊό.
Ένα πολύ επικίνδυνο εγκεφαλικό επεισόδιο, που μπορεί να προκύψει λόγω της υπερπηπτικότητας, είναι η εγκεφαλική φλεβοθρόμβωση. Μπορεί να θεωρείται πως η εγκεφαλική φλεβοθρόμβωση είναι μια συχνή παρενέργεια των εμβολίων, είναι, όμως, και μία πολύ συχνή παρενέργεια του Covid-19.
H πιθανότητα να πάθει κανείς εγκεφαλική φλεβοθρόμβωση αν έχει κορωνοϊό είναι 40 με 80 φορές μεγαλύτερη από την προϋπάρχουσα πιθανότητα πριν την πανδημία, ενώ η πιθανότητα να την πάθει κανείς μετά από εμβόλιο είναι πολύ μικρή.
Ο κορωνοϊός μπορεί, επίσης, να προκαλέσει ατροφία και συρρίκνωση στον εγκέφαλο, σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα Βρετανών επιστημόνων.
Σε μαγνητικές τομογραφίες εγκεφάλου ασθενών πριν και μετά τη νόσηση, βρέθηκαν σημαντικές αλλαγές στον εγκέφαλο. Ακόμη και μετά από ήπια νόηση, ο όγκος του εγκεφάλου παρουσιάζει μικρή συρρίκνωση, με λιγότερη φαιά ουσία, κυρίως στις περιοχές του φλοιού που έχουν σχέση με τη μνήμη και την όσφρηση.
Είναι, βέβαια, πολύ νωρίς για να ξέρουμε αν οι αλλαγές αυτές είναι μόνιμες ή αναστρέψιμες, αφού ο εγκέφαλος έχει τη δυνατότητα να αυτοθεραπεύεται, οπότε είναι πολύ πιθανόν, με τον καιρό, να επανέρθει στην αρχική του μορφή.
Νευρολογικές διαταραχές του συνδρόμου long Covid
Όσον αφορά τα συμπτώματα του λεγόμενου συνδρόμου long Covid, που επιμένουν για μήνες μετά την ανάρρωση από τη λοίμωξη, και έχουν αναφερθεί σε νευρολόγους, μερικά από αυτά είναι η κεφαλαλγία, οι διαταραχές στην όσφρηση, στη μνήμη και στις γνωστικές λειτουργίες.
Αυτές οι νευρολογικές διαταραχές, οι οποίες μπορεί να σχετίζονται με βλάβες στο περιφερικό νευρικό σύστημα, πιθανώς δημιουργήθηκαν λόγω της εσφαλμένης αντίδρασης του ανοσοποιητικού συστήματος στον ιό.
Στις περισσότερες περιπτώσεις, στους ασθενείς με long Covid εμφανίζεται νευροπάθεια των μικρών ινών, δηλαδή βλάβες στις ίνες των νεύρων που ελέγχουν λειτουργίες όπως η αναπνοή, η καρδιαγγειακή λειτουργία, η πέψη, ή στις ίνες των νεύρων που μεταφέρουν στον εγκέφαλο αισθητικά ερεθίσματα.
Έρευνες έχουν δείξει ότι ως και το 30% όσων νόσησαν με Covid-19, ακόμα και όσοι νόσησαν ήπια, παρουσιάζουν, για μήνες μετά, συμπτώματα όπως δύσπνοια, κούραση, μυϊκή αδυναμία, ταχυκαρδία, δυσκολία στη συγκέντρωση και προβλήματα μνήμης.
Έχει παρατηρηθεί, επίσης, ότι οι ασθενείς που ανάρρωσαν πρόσφατα δυσκολεύονται περισσότερο να φέρουν εις πέρας νοητικά απαιτητικές και πολύπλοκες εργασίες, σε σχέση με όσους δεν έχουν νοσήσει.
Αυτό αφορά περισσότερο τους ηλικιωμένους και όσους είχαν νοσηλευτεί, και λιγότερο όσους είχαν ήπια νόσηση. Εξάλλου, οι ηλικιωμένοι, έτσι κι αλλιώς, χάνουν κάθε χρόνο ένα ποσοστό της φαιάς εγκεφαλικής ουσίας τους, στην περιοχή που σχετίζεται με τη μνήμη.
Καθώς η πανδημία του SARS‑CoV‑2 συνεχίζεται, καθημερινά γίνονται έρευνες, σε κλινικό και εργαστηριακό επίπεδο, και μαθαίνουμε περισσότερα για την ασθένεια, καταλήγοντας σε όλο και ασφαλέστερα συμπεράσματα για τις επιπλοκές που μπορεί να δημιουργήσει ο κορωνοϊός στον ανθρώπινο οργανισμό.
