Δεν είναι τυχαίο, άλλωστε, ότι τα τελευταία χρόνια ευδοκιμούν και ορθώς σε πολλές ιστορικές μελέτες τα βιογραφικά σημειώματα των ιστορικών δρώντων προσώπων ικανοποιώντας ταυτόχρονα την απλή περιέργεια αλλά και τη γνωριμία με τους πρωταγωνιστές.
Του Δημήτρη Στεμπίλη
Ο μεγάλος κίνδυνος για ένα βιογραφικό ή αυτοβιογραφικό βιβλίο παραμένει όμως πάντοτε η «αγιογράφηση» του βιογραφούμενου είτε γατί είναι εν ζωή και δεν θέλουμε να τον στενοχωρήσουμε ή να κακοκαρδίσουμε άλλα πρόσωπα αναφερόμενα στο βιβλίο είτε γιατί έχει περάσει στην αιωνιότητα οπότε γιατί να πλήξουμε την υστεροφημία του.
Στο βιβλίο του παλαίμαχου εκσυγχρονιστή πολιτικού -που διετέλεσε τρεις φορές υφυπουργός, διοικητής του ΙΚΑ και πρόεδρος της Επιτροπής Συνταγματικής Αναθεώρησης- και αγωνιστή της δημοκρατίας Φοίβου Ιωαννίδη, ΜΙΑ ΖΩΗ ΓΕΜΑΤΗ, που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Καστανιώτη σε επιμέλεια του γιου του Γιάννη Ιωαννίδη, έχουμε να κάνουμε με μια αυτοβιογραφία πολύ διαφορετική απ’ ότι τουλάχιστον έχουμε συνηθίσει έως σήμερα, τουλάχιστον από προσωπικότητες που έχουν ασχοληθεί ενεργά με την πολιτική.
Ο μη επιτηδευμένος λόγος, η απλότητα στην έκφραση και το μη στρογγύλεμα χαρακτήρων και καταστάσεων –δεν χαρίζεται σε κανέναν, ούτε στον ίδιο του τον εαυτό-, είναι εκτός των άλλων η συνταγή της επιτυχίας γι’ αυτό το συναρπαστικό βιβλίο. Μια ζωή που δεν φύτρωσε ξαφνικά στη μέση του πουθενά και ταυτόχρονα απλώνει τα κλαδιά της και εμβαθύνει τις ρίζες της στο πέρασμα του χρόνου. Γι’ αυτό και ο συγγραφέας διαθέτει από τη νεαρή του ηλικία ιστορική συνείδηση διατηρώντας αρχείο της οικογένειας και των πεπραγμένων του.
Η αυτοβιογραφία του Φοίβου Ιωαννίδη με έκανε να αναλογιστώ λίγο περισσότερο και να τροποποιήσω μια λαϊκή ρήση, αφού όποιος διαβάσει αυτό το βιβλίο των 550 περίπου σελίδων, κάτι που γίνεται μέσα σε λίγες ώρες λόγω της εξαιρετικής ροής και της πλοκής του, μπορεί άνετα να συμφωνήσει ότι «ο άντρας κάνει τη γενιά, μα κι η γενιά τον άντρα». Το ξεκίνημα και το κλείσιμο με τα παιδιά του, η δικαιολογημένη εκτενής αναφορά στον εθνικό ήρωα πατέρα και την καθημερινή ηρωίδα μητέρα, καθώς και η έντονη παρουσία της αγαπημένης συζύγου και των αδελφών οδηγούν αβίαστα σε αυτό το συμπέρασμα.
Ταυτόχρονα, ο Φοίβος (ας μου επιτραπεί να τον αποκαλώ έτσι), είναι και μοναχικός καβαλάρης. Το λέει κι ο ίδιος, άλλωστε, παραπέμποντας σε μια αποστροφή του Οδυσσέα Ελύτη ότι «απ’ αυτά που μ’ αρέσουν είναι και η μοναξιά μου». Οι συνθήκες της ζωής του έπαιξαν πολύ σημαντικό ρόλο σε αυτό. Η απώλεια του πατέρα, η φοίτηση στο Κολλέγιο Αθηνών, η εξαετής φυλάκιση ως πολιτικός κρατούμενος στη διάρκεια της δικτατορίας των συνταγματαρχών. Μια συντροφικά αγωνιστική και ταυτόχρονα μοναχική πορεία γιατί ο πρωταγωνιστής φρόντιζε πάντα να τα παίρνει όλα πάνω του για να μην επιβαρύνει τους άλλους. Αυτό ίσως του δίνει και το δικαίωμα να είναι ένα περισσότερο ανυπότακτο μυαλό.
Μαθήματα πολιτικής, ιστορίας, γεωγραφίας και ανθρωπολογίας
Ακόμη και ο πιο ανύποπτος αναγνώστης θα καταλάβει αμέσως ότι ο συγγραφέας είναι άρρηκτα δεμένος με τον τόπο καταγωγής του, την Κρήτη. Οι γεωγραφικές πληροφορίες που παρατίθενται αποτυπώνουν εξαιρετικά τον καμβά που εκτυλίσσεται η ζωή του Φοίβου Ιωαννίδη. Σε αυτό το σκηνικό σημαντικό ρόλο παίζουν και τα πρόσωπα, επιβεβαιώνοντας ότι ο τόπος και οι ζωές μας είναι οι άνθρωποι.
Ο συγγραφέας και αυτοβιογραφούμενος δεν φείδεται χαρακτηρισμών, διατηρώντας ευγενικά την ανωνυμία όσων φέρθηκαν επίσημα ή ανεπίσημα σκάρτα είτε στον ίδιο, είτε στους δημοκρατικούς αγώνες, είτε στην πατρίδα. Όσον αφορά στις πολιτικές του θέσεις, όλο το βιβλίο διατρέχει η υπενθύμιση της πολιτικά βενιζελικής του καταγωγής και η προσήλωση στη σοσιαλδημοκρατία, κάτι που φυσικά επιβεβαιώνεται από την αγωνιστική του δράση και η πολιτική του σταδιοδρομία, με αντιδεξιό πρόσημο και με δυνατές αιχμές για την αριστερά.
Οι αναφορές σε πολιτικές προσωπικότητες όπως ο Γεώργιος Παπανδρέου, ο Ανδρέας Παπανδρέου, ο Σοφοκλής Βενιζέλος, ο Λεωνίδας Κύρκος, ο Γεώργιος-Αλέξανδρος Μαγκάκης, τους επώνυμους και ανώνυμους συγκρατούμενούς του και πολλούς ακόμα, προσθέτουν στοιχεία για μια περαιτέρω σκιαγράφηση. Αυτό, ωστόσο, που κάνει το βιβλίο μοναδικό, είναι η εξιστόρηση της ζωής στη φυλακή. Μια ολιστική αποτύπωση που συνδυάζει τις πρωτόλειες εμπειρίες με τον μεταγενέστερο αναστοχασμό. Πολιτικοί κρατούμενοι, ποινικοί, δεσμοφύλακες, διευθυντές, βασανιστές, πολιτικά πρόσωπα, συγγενείς, συντοπίτες συμπλέκονται σε μια πραγματική ιστορία χωρίς ο καθένας να αποκλίνει από τον αληθινό του ρόλο. Όροι και καταστάσεις που κάποιοι δεν θα μαθαίναμε ποτέ, όπως ο «Ιούδας», το παράθυρο του κελιού, ή ο κρατούμενος που βρέθηκε στη φυλακή για έναν «Ναι και Όχι».
Ο Φοίβος Ιωαννίδης κάνει ιδιαίτερη αναφορά στον συναγωνιστή και φίλο του Αλέκο Παναγούλη φωτίζοντας με έναν αντικειμενικό, όσο αυτό είναι εφικτό τρόπο, πλευρές της δράσης του και του χαρακτήρα του, πάντα ευγενικά για τους οικείους του και με «αδυναμία» στην κυρία Αθηνά, μητέρα του Παναγούλη.
Η εξιστόρηση των γεγονότων στην Κρήτη αποτελεί πραγματικό πολιτικο-ιστορικό θρίλερ με πινελιές καθημερινότητας και ιδιωτικών ανθρώπινων συμπεριφορών, αναδεικνύοντας ταυτόχρονα, όπως και σε άλλα σημεία του βιβλίου τη γύμνια και τη γελοιότητα του καθεστώτος της 21ης Απριλίου, ακόμα και της επίσημης αμερικανικής διπλωματίας, που για τους πρωταγωνιστές της εποχής ήταν άκρως επικίνδυνο για τη ζωή και την ελευθερία τους. Ταυτόχρονα, με την παράθεση επίσημων ντοκουμέντων, όπως τα σημειώματα της ασφάλειας για τις μετακινήσεις Παναγούλη ή το έγγραφο που υπογράφει ο Αμερικανός πρέσβης Χένρι Τάσκα στα χρόνια του εγκλεισμού κ.α., τεκμηριώνει ιστορικά την αφήγησή του προσθέτοντας αρχειακές ψηφίδες και κατευθύνσεις έρευνας στους ιστορικούς του μέλλοντος.
Ωδή στη ζωή
Το αυτοβιογραφικό βιβλίο του Φοίβου Ιωαννίδη αποτελεί έναν ύμνο στη θέληση, στα ευγενή πάθη μας και στα λάθη μας που μας κάνουν καλύτερους ανθρώπους και πολίτες. Ερωτευμένος με την πολιτική, τις γυναίκες, τους καλούς φίλους και το καλό κόκκινο κρασί, ο συγγραφέας μάς υπενθυμίζει με τον πιο εμφαντικό τρόπο ότι η λαϊκότητα και η μόρφωση, ο αυθορμητισμός και οι κοινωνικές συμβάσεις, καθώς και η ηλικία με τον προοδευτισμό δεν είναι αντίρροπα ζευγάρια, αλλά συστατικά υλικά που οικοδομούν την ακεραιότητα, την αξιοπρέπεια και την κοινωνική ενσυναίσθηση. Εξάλλου, δεν είναι διόλου τυχαίο ότι το βιβλίο του κλείνει με τον Μίκη και τον Μάνο…
