Για τους ανθρώπους του σινεμά και τους φανατικούς σινεφίλ το όνομα του Ζαν-Λικ Γκοντάρ θα είναι πάντα συνώνυμο της καλλιτεχνικής ακεραιότητας και της ακράδαντης πίστης στην δύναμη της Τέχνης να αλλάξει τον κόσμο.
Ο σκηνοθέτης που έφυγε σήμερα, Τρίτη 13 Σεπτεμβρίου, από τη ζωή σε ηλικία 92 χρονών πέτυχε στη διάρκεια της ζωής του να επηρεάσει όσο ελάχιστοι την εξέλιξη της έβδομης τέχνης. Ακόμα και αν οι περισσότερες ταινίες του απευθύνονταν σε περιορισμένο ακροατήριο, είτε λόγω των ριζοσπαστικών πολιτικών θέσεων του, είτε λόγω της ρηξικέλευθης κινηματογραφικής γραφής του, το αποτύπωμα της τέχνης τους είναι φανερό στη δουλειά πολλών σύγχρονων ομότεχνών του, όπως ο Κουεντίν Ταραντίνο και ο Τζον Γου.
Γεννημένος στις 12 Μαρτίου του 1930 στο Παρίσι, ο Ζαν–Λυκ Γκοντάρ ήταν μεικτής γαλλο-ελβετικής καταγωγής. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα η οικογένειά του και ο ίδιος να περάσουν τα δύσκολα χρόνια του πολέμου στην Ελβετία, στην Νιόν, 25 χιλιόμετρα βόρειο-ανατολικά της Γενεύης.
Ο Γκοντάρ επέστρεψε στο Παρίσι για να σπουδάσει εθνολογία στη Σορβόννη, σε μια περίοδο έντονο πολιτικού προβληματισμού και καλλιτεχνικής ανησυχίας. Και παρότι τα ενδιαφέροντά του, εκτός των ακαδημαϊκών, περιορίζονταν αρχικά στον γραπτό λόγο και στο θέατρο, ο κινηματογράφος σύντομα τον κατέκτησε.
Η σκοτεινή αίθουσα τον μάγεψε και στις αναζητήσεις του στο Καρτιέ Λατέν γνώρισε τους «συντρόφους» του των επόμενων χρόνων, τον Φρανσουά Τριφό, τον Ερίκ Ρομέρ και τον Ζακ Ριβέτ. Οι τέσσερις τους έγινε αχώριστοι και μαζί περνούσαν τις περισσότερες ώρες τους στην Ταινιοθήκη της Γαλλίας όπου «ξεκοκκάλισαν» όλη την κινηματογραφική παραγωγή των προηγούμενων δεκαετιών.
Ο δημοσιογράφος Γκοντάρ
Ο Γκοντάρ, του οποίου το ενδιαφέρον για το σινεμά ήταν διττό -τον απασχολούσε εξίσου η θεωρία και η πράξη- ίδρυσε το 1950 μαζί με τον Ρομέρ και τον Ριβέτ το «La Gazette du Cinema», ένα έντυπο προβληματισμού για την τέχνη του σινεμά που κράτησε μόνο για πέντε τεύχη. Χρόνια μετά ο σκηνοθέτης παραδέχτηκε πως οι ιδέες του, που αποτυπώνονταν στο περιοδικό , ήταν «γελοίες», κυρίως λόγω της έλλειψης εμπειρίας.
Για να αποκτήσει την εμπειρία που του έλειπε, ο Γκοντάρ άρχισε να συμμετέχει σε ταινίες φίλων του, σε μικρούς ρόλους. Παράλληλα δούλευε ως οικοδόμος στην κατασκευή ενός φράγματος για να μαζέψει λεφτά για την πρώτη του ταινία.
Τελικά η δουλειά στο φράγμα, εκτός από τα λεφτά, του έδωσε την έμπνευση για να γυρίσει το «Operation Beton» (Επιχείρηση μπετόν), ταινία μικρού μήκους που ολοκληρώθηκε το 1954. Ήταν η πρώτη ολοκληρωμένη δουλειά του σκηνοθέτη. Ακολούθησαν και άλλες ταινίες μικρού μήκους ενώ παράλληλα ο Γκοντάρ ακόνιζε την πένα του, ασκώντας κριτική στους διάσημους σκηνοθέτες της εποχής μέσα από τις σελίδες του φημισμένου «Le Cahiers du Cinema», «βίβλου» του γαλλικού Νέου Κύματος.
Το γαλλικό Νέο Κύμα και ο ρόλος του Γκοντάρ
Το 1959 είναι η χρονιά «γέννησης» του Νέου Κύματος και η ταινία – σταθμός που έδωσε φωνή στη νέα γενιά των Γάλλων δημιουργών είναι το «Με κομμένη την ανάσα» με τους Ζαν – Πολ Μπελμοντό και Τζιν Σίμπεργκ (1960). Ήταν η πρώτη φορά που είδαμε στο σινεμά να γίνεται ευρεία χρήση φορητής κάμερας. Ήταν επίσης η πρώτη φορά που οι ηθοποιοί κλήθηκαν να αυτοσχεδιάσουν σε τέτοια έκταση on camera.
Η ταινία έκανε διάσημους τους δύο πρωταγωνιστές της και έστρεψε τα βλέμματα στον δημιουργό της και στους ομοϊδεάτες του οραματιστές του Νέου Κύματος.
Οι επόμενες προσπάθειες του Ζαν-Λικ Γκοντάρ δεν είχαν την ίδια επιτυχία. Ο «Μικρός στρατιώτης» (Le Petit Soldat) έπεσε θύμα της κρατικής λογοκρισίας λόγω του θέματός του που δεν ήταν άλλο από τον πόλεμο στην Αλγερία. Όμως, έδωσε στον σκηνοθέτη την ευκαιρία να έρθει πιο κοντά με την πρωταγωνίστριά του, Άννα Καρίνα, με την οποία παντρεύτηκαν το 1961. Μαζί έκαναν τα «Ζούσε τη ζωή της» (Vivre sa vie, 1962), «Αλφαβίλ» (Alphaville, 1965), ένα δυστοπικό νουάρ για την διαβρωτική δύναμη της τεχνολογίας στην ανθρώπινη ψυχή και το πολιτισμό.
Μεσολάβησαν η «Περιφρόνηση» (Le Mepris, 1963) με την Μπριζίτ Μπαρντό και τον Μισέλ Πικολί, γυρισμένη στην περίφημη Βίλα Μαλαπάρτε στο Κάπρι, και το «Μία παντρεμένη γυναίκα» (Une femme mariée, 1964) με την Μαρίνα Βλαντί. Το 1965 ο Γκοντάρ γύρισε τον «Τρελό Πιερό» (Pierrot le fou, 1965) με την Άννα Καρίνα και τον Ζαν-Πολ Μπελμοντό και το ’67 το «Δύο ή τρία πράγματα που ξέρω για αυτήν» (2 ou 3 choses que je sais d’elle, 1967) με τη Μαρίνα Βλαντί.
Το σημαδιακό έτος 1968
To 1968 ήταν χρονιά – σταθμός για τον Γκοντάρ. Ο γάμος του με την Άννα Καρίνα είχε καταρρεύσει και η ενεργή υποστήριξή του στο φοιτητικό και σπουδαστικό κίνημα και στα γεγονότα που οδήγησαν στην ματαίωση του Φεστιβάλ Καννών σήμαναν την ριζοσπαστικοποίησή του και την οριστική ρήξη του με την κινηματογραφική «ορθοδοξία».
Ακολούθησε ένα διάστημα κατά το οποίο ο σκηνοθέτης στράφηκε σε έργα «πολιτικής διαφήμισης» μικρού μήκους ενώ ξεχωρίζει το «ντοκιμαντέρ» που γύρισε στην Αγγλία για την γέννηση του τραγουδιού των Rolling Stones «Sympathy for the Devil», ένα απολύτως ανορθόδοξο ντοκιμαντέρ που σημαδεύτηκε από την σύλληψή του Μπράιαν Τζόουνς και διάφορες φυσικές καταστροφές.
Ένα σοβαρό τροχαίο ατύχημα που παραλίγο να στοιχίσει τη ζωή του το 1971 κράτησε τον Γκοντάρ μακριά από τις κινηματογραφικές κάμερες για μια δεκαετία περίπου στην οποία ασχολήθηκε μόνο με μικρότερα πρότζεκτς.
Η επιστροφή του το 1980 δεν προκάλεσε την αίσθηση που προκαλούσαν οι δουλειές του έως το 1968. Και παρότι παρέμεινε ενεργός με τον ένα ή τον άλλο τρόπο έως το 2018, όταν κυκλοφόρησε το «Το βιβλίο των εικόνων» (2018), ένα δοκίμιο για την πραγματική ζωή και το σινεμά, η επιρροή του Γκοντάρ στην σύγχρονη «εποχή των εικόνων» ήταν πια σε δεύτερο επίπεδο. Μέσα από τα έργα των μεταγενέστρών του σκηνοθετών που αντλούν από την αναξάντλητη δεξαμενή ιδεών που υπήρξε πάντα ο Γκοντάρ.
