«Είδα κεντρικό δελτίο ειδήσεων που μετέδωσε την είδηση της αναίρεσης του ελληνικού δημοσίου για τις αποζημιώσεις των συγγενών των θυμάτων της Μαρφίν για 20 δευτερόλεπτα και αυτά ως «ένθετο» μέσα σε βίντεο που αφορούσε την επίσκεψη του πρωθυπουργού σε αγρόκτημα – αδυνατώ να κατανοήσω πώς συνδέεται η μία είδηση με την άλλη στο ίδιο βίντεο».
Το παραπάνω είναι ένα μόνο παράδειγμα που αναφέρει η Ζηνοβία Σαπουνά για τους λόγους που πολίτες θεωρούν αναξιόπιστα τα παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης και στρέφονται σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης, με αφορμή και το βιβλίο της «Το twitter σε ρόλο πέμπτης εξουσίας», που κυκλοφορεί στα βιβλιοπωλεία από τις εκδόσεις «Νησίδες».
«Οι ανησυχίες για την αξία του περιεχομένου στο twitter είναι εύλογες και δικαιολογημένες. Θα μου επιτρέψεις, όμως, να αντιστρέψω το ερώτημα και να ρωτήσω “η δεοντολογία τηρείται από τους επαγγελματίες δημοσιογράφους;”», επισημαίνει η συγγραφέας στη συνέντευξη που παραχωρεί στο iEidiseis.
- Πώς προέκυψε η συγγραφή του βιβλίου σου;
Όπως γράφω και μέσα στο βιβλίο, Βασίλη, τα κακώς κείμενα στο επάγγελμα μας, από τη μία πλευρά, με μερίδα δημοσιογράφων -κυρίως της τηλοψίας- να παίρνουν απροκάλυπτα θέση, χωρίς συστολή και καταπατώντας κάθε δεοντολογία, υπέρ συγκεκριμένων συμφερόντων και πολιτικών επιλέγοντας, έτσι, να ενημερώνουν μονομερώς το κοινό και, από την άλλη, η εκτίναξη του twitter και των Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης εν γένει, ως ειδησεογραφικών κοινοτήτων οι χρήστες των οποίων καθιστούν σημαντικό στον δημόσιο λόγο ό,τι δεν απασχολεί την ατζέντα των παραδοσιακών Μ.Μ.Ε., μου δημιουργούσε έντονο προβληματισμό εδώ και χρόνια. Ολοκληρώνοντας πέρυσι τις μεταπτυχιακές μου σπουδές και έχοντας ασχοληθεί στη διπλωματική μου εργασία ειδικά με το twitter, αποφάσισα να το ψάξω λίγο περισσότερο. Ήθελα να μελετήσω εάν οι δύο ατζέντες, η ατζέντα του twitter και η ατζέντα των παραδοσιακών μέσων συναντιούνται κάπου, εάν αλληλοεπηρεάζονται, εάν το twitter μπορεί να θέσει τη δική του ατζέντα, να επηρεάσει τη θεματολογία των κεντρικών δελτίων ειδήσεων των τηλεοπτικών σταθμών και να πάρει τον ρόλο της πέμπτης εξουσίας στην υπερεξουσία των Μ.Μ.Ε. Δεν θεωρούσα τυχαίο και δεν είναι τυχαίο ότι πολύ συχνά οι δημοσιογράφοι χρησιμοποιούσαμε και χρησιμοποιούμε τη φράση «έγινε πάρτι στο twitter με το τάδε θέμα» για να παρουσιάσουμε ένα θέμα. Γιατί το λέμε αυτό; Προφανώς γιατί κάτι γίνεται εκεί, στο twitter, το οποίο με κάποιο τρόπο επηρεάζει τον δημόσιο λόγο και τη δική μας δημοσιογραφική ατζέντα.
- Τι ακριβώς μελέτησες; Ποια είναι η δομή του βιβλίου;
Μελέτησα τρεις συγκεκριμένες πολιτικές ειδήσεις: την υπόθεση της ανυπαρξίας μεταπτυχιακού τίτλου σπουδών του υφυπουργού Αντώνη Διαματάρη που μας απασχόλησε το 2019, την υπόθεση του προγράμματος Voucher για επιστήμονες, γνωστή ως «Σκόιλ Ελικίκου», που μας απασχόλησε το 2020 και την αποκάλυψη της αίτησης αναίρεσης που κατέθεσε το ελληνικό δημόσιο στο ΣτΕ κατά των αποφάσεων των διοικητικών δικαστηρίων για αποζημιώσεις στις οικογένειες των θυμάτων της Μαρφίν, το 2020 μας απασχόλησε κι αυτή η είδηση. Και οι τρεις υποθέσεις προκάλεσαν εντυπωσιακό αριθμό σχολίων και αλληλεπιδράσεων μεταξύ των χρηστών στο twitter. Το ερώτημα που μου γεννήθηκε ήταν εάν απασχόλησαν και τα τηλεοπτικά δελτία ειδήσεων, όπως απασχόλησαν το twitter. Έκανα ποσοτική και ποιοτική έρευνα για να ερευνήσω: Είδα συνολικά 111 κεντρικά δελτία ειδήσεων των τηλεοπτικών σταθμών που κατέχουν νόμιμη άδεια λειτουργίας, το χρονικό διάστημα που οι υποθέσεις απασχολούσαν την επικαιρότητα, μελέτησα τα δελτία δευτερόλεπτο προς δευτερόλεπτο αναφορικά με το εάν ενέταξαν στην ατζέντα τους αυτές τις ειδήσεις, σε ποια θέση τις ιεράρχησαν, ποιος ήταν ο χρόνος μετάδοσης που έδωσαν, ποια οπτικοακουστικά Μέσα χρησιμοποίησαν για τη μετάδοση (βίντεο, απ’ ευθείας μετάδοση, μόνο πλάνα κτλ), ποια γλώσσα χρησιμοποίησαν (θετική, ουδέτερη, αρνητική). Αντίστοιχα στο twitterμελέτησα τον αριθμό των tweets που καταγράφηκαν τις ίδιες ακριβώς ημέρες που μελέτησα τα δελτία ειδήσεων, τον αριθμό των retweets που έγιναν, ποιες λέξεις χρησιμοποιήθηκαν συνολικά περισσότερο από τους χρήστες (wordcloud) και τι γλώσσα χρησιμοποίησαν οι χρήστες (θετική, ουδέτερη, αρνητική). Μέσα στο βιβλίο υπάρχουν και οι συνεντεύξεις πέντε επιφανών τηλεοπτικών δημοσιογράφων που καταθέτουν τη δική τους γνώμη για την επίδραση που ασκεί το twitter στην ατζέντα τους.
- Τι συμπεράσματα προέκυψαν;
Τα συμπεράσματα, Βασίλη, είναι πολύ ενδιαφέροντα για το εάν το twitter θέτει ατζέντα και αρκετά πικρά για το πώς ασκείται η δημοσιογραφία στη χώρα μας. Δεν θα πω περισσότερα, θα αφήσω ένα…σασπένς για το βιβλίο! Αυτό που θα ήθελα, όμως, να μοιραστώ είναι ότι είδα κεντρικό δελτίο ειδήσεων που μετέδωσε την είδηση της αναίρεσης του ελληνικού δημοσίου για τις αποζημιώσεις των συγγενών των θυμάτων της Μαρφίν για 20 δευτερόλεπτα και αυτά ως «ένθετο» μέσα σε βίντεο που αφορούσε την επίσκεψη του πρωθυπουργού σε αγρόκτημα -αδυνατώ να κατανοήσω πώς συνδέεται η μία είδηση με την άλλη στο ίδιο βίντεο. Είδα κεντρικό δελτίο ειδήσεων να μεταδίδει για εφτά (7) μόλις δευτερόλεπτα την είδηση για το Σκόιλ Ελικίκου μέσα σε βίντεο που αφορούσε την τιμή του πετρελαίου και μάλιστα το συγκεκριμένο βίντεο παίχτηκε στην 18η θέση της σκαλέτας του δελτίου, δηλαδή 57 ολόκληρα λεπτά μετά την έναρξη του -αδυνατώ, επίσης, να καταλάβω τη σύνδεση της μίας είδησης με την άλλη. Είδα κεντρικό δελτίο ειδήσεων να παίζει την είδηση της παραίτησης του υφυπουργού Διαματάρη στην 8η θέση της σκαλέτας του, μετά την παραπομπή Τραμπ από την Πελόζι, λες και το ελληνικό κοινό ενδιέφερε πρώτα το τι γινόταν στην άλλη άκρη του Ατλαντικού και μετά στα καθ’ ημάς.
- Να υποθέσω ότι είναι απογοητευτικά τα συμπεράσματα για τη δημοσιογραφία στη χώρα μας;
Στο νέο πλαίσιο που έχει διαμορφωθεί, η παραδοσιακή δημοσιογραφία στη χώρα μας κάνει σαν να μην βλέπει ή σαν να μην ακούει τις φωνές των πολιτών, στο όνομα των οποίων θα έπρεπε να ασκείται. Η εκτίναξη των socialmedia δημιούργησε ένα νέο περιβάλλον στην ενημέρωση με τη δυνατότητα άμεσου διαμοιρασμού ειδησεογραφικού περιεχομένου και υλικού από τους χρήστες πλέον. Εκεί κάπου η παραδοσιακή δημοσιογραφία θα πρέπει να διερωτηθεί για τον δικό της ρόλο, για τον τρόπο που ασκεί δημοσιογραφία, τον τρόπο που ενημερώνει το κοινό, την τήρηση της δεοντολογίας και πολλά άλλα. Φοβάμαι πως σε αυτά τα ερωτήματα οι απαντήσεις που θα δοθούν, θα είναι όχι μόνον απογοητευτικές αλλά αποκαλυπτικά αρνητικές για το επίπεδο της ενημέρωσης που δίνουμε στο κοινό. Κάπου εδώ να αναφέρω και τις έγκυρες έρευνες που καταγράφω και στο βιβλίο, οι οποίες καταδεικνύουν τα υψηλά ποσοστά έλλειψης εμπιστοσύνης των πολιτών στα παραδοσιακά Μ.Μ.Ε. Ας πάψουμε να στρουθοκαμηλίζουμε. Επιτέλους οι δημοσιογράφοι οφείλουμε να κάνουμε την αυτοκριτική μας. Όταν ο απλός χρήστης του twitter με ένα κινητό στο χέρι μπορεί να καταγράψει αυτό που συμβαίνει μπροστά στα μάτια του και να το δημοσιοποιήσει άμεσα, μία μερίδα δημοσιογράφων -κυρίως τηλεοπτικών- δεν μπορούν να κάνουν πως δεν βλέπουν, δεν μπορούν να κρύβουν ειδήσεις ή να τις μεταδίδουν μονόπατα.
- Μήπως δίνουμε μεγαλύτερη αξία στον απλό χρήστη του twitter από όση πραγματικά έχει; Ο απλός χρήστης δεν είναι δημοσιογράφος, δεν τηρεί δεοντολογία…
Φυσικά. Έχεις δίκιο. Υπάρχει πολλή παραπληροφόρηση στα socialmedia, υπάρχουν σκοπιμότητες -τα bots ρίχνονται καθημερινά στη μάχη της πολιτικής προπαγάνδας-, υπάρχουν ψευδείς ειδήσεις. Οι ανησυχίες για την αξία του περιεχομένου στο twitter είναι εύλογες και δικαιολογημένες. Θα μου επιτρέψεις, όμως, να αντιστρέψω το ερώτημα και να ρωτήσω «η δεοντολογία τηρείται από τους επαγγελματίες δημοσιογράφους;». Μόλις πρόσφατα μάθαμε ότι το κεντρικό δελτίο ειδήσεων μεγάλου ελληνικού τηλεοπτικού σταθμού «έντυσε» με παραπλανητικά πλάνα ρεπορτάζ που αναφερόταν σε προσπάθεια Ουκρανών πολιτών να βρουν καταφύγιο στο μετρό του Κιέβου. Τα πλάνα που χρησιμοποιήθηκαν στο ρεπορτάζ ήταν από το ποδοπάτημα που έγινε στο μετρό της Ρώμης το 2018 και παρουσιάστηκαν ως τωρινά. Τι έχουμε να πούμε γι’ αυτό ως δημοσιογράφοι;
