Το κομβικό γεγονός την χρονιά που μας πέρασε υπήρξε αναμφίβολα η ρωσική εισβολή και ο πόλεμος στην Ουκρανία. Επρόκειτο για μια εξέλιξη που λίγοι ανέμεναν, και ακόμη λιγότεροι προέβλεπαν τη διάρκεια και το εύρος της. Στη διάρκεια αυτών των μηνών, οι μάχες στις ουκρανικές στέπες έχουν αλλάξει τον κόσμο μας καταλυτικά και μάλλον ανεπίστρεπτα, σε επίπεδο γεωπολιτικό, οικονομικό αλλά και ιδεολογικό. Αυτό υποστηρίζει και ο γνωστός δημοσιογράφος και συγγραφέας Σταύρος Λυγερός στο τελευταίο βιβλίο “Γιατί ο πόλεμος στην Ουκρανία αλλάζει τον κόσμο – Οι περίπλοκες σχέσεις Ουκρανών-Ρώσων στην Ιστορία”, που συνυπογράφει με τον δρα Σωτήρη Δημόπουλο (εκδόσεις Πατάκη).
Ανεξάρτητα αν κάποιος συμφωνεί ή διαφωνεί με τα όσα γράφουν οι συγγραφείς, η ανάλυσή τους έχει μια πρωτότυπη οπτική. Δεν πρόκειται, δηλαδή, για τις συνήθεις και συχνά κακέκτυπες αντιγραφές από δυτικά think tanks, με τις οποίες βομβαρδιζόμαστε καθημερινώς από τα ΜΜΕ. Δυστυχώς, αυτή η μονοφωνία της πληροφόρησης, που εδράζεται σε μανιχαϊστικά σχήματα για το καλό και το κακό, τελικώς εκπίπτει σε εργαλείο χοντροκομμένης προπαγάνδας.
Στο βιβλίο των Λυγερού-Δημόπουλου αυτό που διαπιστώνουμε είναι η νηφάλια, ψύχραιμη και τεκμηριωμένη παρουσίαση όλων σχεδόν των παραμέτρων αυτής της πολεμικής αναμέτρησης. Στο κείμενό του ο Λυγερός εκθέτει με χαρακτηριστική ενάργεια το πολυεπίπεδο πλαίσιο του παγκόσμιου ανταγωνισμού, που εκδηλώθηκε με την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης και των καθεστώτων του λεγόμενου Υπαρκτού Σοσιαλισμού, κορύφωση του οποίου είναι ο διαδραματιζόμενος πόλεμος.
Στις τρεις δεκαετίες που μεσολάβησαν, αντί του “αμερικανικού αιώνα”, που προφήτευαν οι γκουρού του γκλομπαλισμού, αναδύθηκε ένας πολυπολικός κόσμος. Η αμερικανική ηγεμονία τέθηκε υπό αμφισβήτηση, ενώ υποχωρούσε διαρκώς σε πολλά περιφερειακά υποσυστήματα, όπως αυτό της Μέσης Ανατολής. Παράλληλα, απέναντι στο αμερικανικό κεφάλαιο ορθώθηκε ο κινεζικός γίγαντας, ο οποίος διαθέτει όλα τα οικονομικά, δημογραφικά και ιστορικά χαρακτηριστικά για να ανταγωνιστεί και μελλοντικά για να εκθρονίσει τις Ηνωμένες Πολιτείες από τον παγκόσμιο θρόνο τους.
Όπως αναλύει ο Σταύρος Λυγερός (συγγραφέας του πρώτου μέρους του βιβλίου “Γιατί ο πόλεμος στην Ουκρανία αλλάζει τον κόσμο”), το αμερικανικό κατεστημένο αποφάσισε ότι ο πρωτεύον αντίπαλός του είναι η Ρωσία, με τις ενεργειακές της πηγές και την αυξανόμενη επιρροή της επί της ευρωπαϊκής οικονομίας. Έτσι όχι μόνον αθέτησε κάθε υπόσχεση που είχε δοθεί ήδη από την περίοδο Γκορμπατσόφ, για την μη επέκταση του ΝΑΤΟ προς Ανατολάς, αλλά δρομολόγησε και την ένταξη της Ουκρανίας, αναπτύσσοντας ντε φάκτο πολυσχιδείς πολιτικές και στρατιωτικές σχέσεις με το Κίεβο.
Η αμερικανική πολιτική έθεσε τη Μόσχα αντιμέτωπη με ένα δύσκολο δίλημμα: ή θα χρησιμοποιούσε το στρατιωτικό εργαλείο ή θα αποδεχόταν τη σταθερή διολίσθηση της Ουκρανίας στο δυτικό πολιτικό-στρατιωτικό σύστημα, γεγονός που θα έθετε πρόβλημα για τη ρωσική εθνική ασφάλεια, υποβαθμίζοντας γεωπολιτικά τη Μόσχα ως μεγάλη δύναμη. Ουσιαστικά, όπως γράφει και ο Σταύρος Λυγερός, ο κύβος είχε ριφθεί ήδη από το 2014, με την “εξέγερση” ή “πραξικόπημα” του Μαϊντάν – αναλόγως πως το χαρακτηρίζει η κάθε πλευρά.
Η αδυναμία συμφωνίας για την μετατροπή της Ουκρανίας σε ουδέτερη χώρα, σε “χώρα-μαξιλάρι”, που θα αποτελούσε γέφυρα ανάμεσα σε Ρωσία και Ευρώπη, προήλθε κυρίως από την επιμονή των Αμερικανών να μετατρέψουν την Ουκρανία σε προωθημένο νατοϊκό οχυρό. Έτσι, προέκυψε και το δίλημμα για το Κρεμλίνο. Ο Σταύρος Λυγερός, εκτός από τα γεγονότα που οδήγησαν στον αιματηρό πόλεμο, αναλύει τις τακτικές που εφαρμόστηκαν στους πρώτους 10 μήνες διεξαγωγής του και επιχειρεί την διερεύνηση όλων των πιθανών σεναρίων για την κατάληξη αυτού του πολέμου.
Όποια κι αν η έκβασή του, θεωρεί ότι ο πόλεμος αλλάζει τα δεδομένα για όλους τους δρώντες του διεθνούς συστήματος. Για τη Ουκρανία, για την οποία το μόνο βέβαιο είναι ότι θα βγει ερειπωμένη από αυτήν την περιπέτεια και πιθανότατα ακρωτηριασμένη εδαφικά. Για τη Ρωσία, αφού αποκάλυψε τις σοβαρές αδυναμίες των ενόπλων δυνάμεών της, αλλά και την έθεσε ενώπιον υπαρξιακής πρόκλησης, αφού από τη νίκη ή την ήττα της στην Ουκρανία θα εξαρτηθεί ακόμη και η εθνική της συνοχή. Για την Ευρώπη, η οποία προσδέθηκε ολοκληρωτικά (ενεργειακά, στρατιωτικά και πολιτικά) στο αμερικανικό άρμα, χάνοντας έτσι την όποια ανεξαρτησία της είχε απομείνει από την εποχή των Σιράκ-Σρέντερ και αντιμετωπίζοντας οξεία ενεργειακή κρίση.
Για τις ΗΠΑ, οι οποίες, παρά τα κέρδη τους χωρίς να χύσουν ούτε σταγόνα αμερικανικού αίματος, εξώθησαν Ρωσία και Κίνα σε γεωπολιτικό εναγκαλισμό, διευκολύνοντας τους κινδυνεύουν να δεν θα μπορέσουν να ανατρέψουν την βέβαιη μετεξέλιξη του πλανητικού συστήματος διεθνών σχέσεων σε πολυπολικό. Ιδιαίτερη αναφορά κάνει ο Σταύρος Λυγερός και στη στάση της ελληνικής κυβέρνησης, η οποία διέβη τον Ρουβίκωνα, και παρά την σταθερή από την περίοδο του Παπάγου ετεροβαρή ισορροπία που διατηρούσε η Ελλάδα με τη Δύση και τη Σοβιετική Ένωση αρχικώς και τη Ρωσία στη συνέχεια, τώρα γκρέμισε κάθε γέφυρα προς τη Μόσχα.
Το δεύτερο μέρος του βιβλίου, που είναι γραμμένο από τον δρα Σωτήρη Δημόπουλο, ο οποίος έχει σπουδάσει στο Κίεβο, συνιστά μια πρωτότυπη μελέτη επάνω στο Ουκρανικό Ζήτημα και τις σχέσεις Ουκρανών και Ρώσων σε βάθος χιλίων ετών. Ο συγγραφέας επιχειρεί να αναδείξει σημαντικές πλευρές αυτών των σχέσεων, οι οποίες λόγω της προπαγάνδας αλλά και της γενικότερης άγνοιας για το θέμα, δεινοπαθούν τους τελευταίους μήνες.
Αναφέρουμε, για παράδειγμα, τη θέση του για την ενότητα του ανατολικού σλαβικού έθνους, κατά την πρώτη περίοδο που συγκροτεί κρατικές οντότητες, όπως ήταν αυτή των Ρως του Κιέβου. Ενότητα που εδράζεται στην ορθόδοξη πίστη, που εισήχθη από το Βυζάντιο, ως καθοριστικό ταυτοτικό στοιχείο. Γι’ αυτό και αποτελούσε ανασταλτικό παράγοντα για την διείσδυση των δυτικών δυνάμεων στον ρωσικό χώρο. Ένα εμπόδιο που επιχειρήθηκε η υπέρβασή του με τον μαζικό προσηλυτισμό στον Καθολικισμό μέσω της Ουνίας, από τα τέλη του 16ου αιώνα.
Διαβάζοντας το κείμενο του δρα Σωτήρη Δημόπουλου, ο αναγνώστης ανακαλύπτει τη συνάφεια του θρησκευτικού στοιχείου με την ιδιαίτερη ουκρανική ταυτότητα, που διαμορφώνεται στη δυτική Ουκρανία, η οποία είναι φανατικά αντιρωσική και σταθερά φιλοδυτική. Ο αρχηγός για παράδειγμα των ακροδεξιών Ουκρανών που συνεργάστηκαν με τους Ναζί, Στεπάν Μπαντέρα ήταν παιδί Ουνίτη ιερέα, ενώ και η μητέρα του ήταν κόρη Ουνίτη ιερέα.
Εξαιρετικό ενδιαφέρον έχουν οι σελίδες για την ανάπτυξη του φαινομένου των Κοζάκων, αλλά και της κατάκτησης και του αποικισμού από την τσαρική αυτοκρατορία της Νέας Ρωσίας, τη σημερινή νότια και ανατολική Ουκρανία, όπου συμμετείχαν ενεργά και Έλληνες. Ιστορικές συνθήκες που είχαν ως αποτέλεσμα έναν εσωτερικό ταυτοτικό κατακερματισμό της χώρας, όπου διαπιστώνονται διαφορετικές “ουκρανικότητες”. Αυτή η πραγματικότητα αποτυπώνεται σε όλη την μετασοβιετική περίοδο, στις εκλογικές αναμετρήσεις, οι οποίες αναλύονται στο βιβλίο. Σ’ αυτές αποτυπώνονται δύο ανταγωνιστικές Ουκρανίες, με μια τρίτη, την κεντρική, να παίζει τον ρόλο του κριτή.
Εν κατακλείδι, όποιος επιθυμεί μια σφαιρική και κατά το δυνατόν αντικειμενική παρουσίαση για τον πόλεμο στην Ουκρανία, το ιστορικό του υπόβαθρο και τις διεθνείς του διαστάσεις και επιπτώσεις, θεωρούμε ότι δύσκολα μπορεί να την βρει κάπου όσο αυτή που προσφέρει το βιβλίο των Σταύρου Λυγερού και Σωτήρη Δημόπουλου.
