Πρόκειται ουσιαστικά για ένα συγκλονιστικό βιβλίο, αποτέλεσμα πολύχρονης έρευνας στα αρχεία.
Ο λόγος για το νέο βιβλίο του συναδέλφου μου Γιάννη Παντελάκη «Los Buenos antifasistas», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Θεμέλιο», που τελευταία δείχνουν να διεκδικούν να ξανακερδίσουν την ιστορική τους αίγλη.
Διηγείται στο iEidiseis o συγγραφές:
«Η ιστορία δεν είναι πάντα διδακτική για πολλούς. Αφορμή για το βιβλίο ήταν μια γυναίκα 81 χρόνων που ζει στο Albaceteστη Νοτιοανατολική Ισπανία η οποία είχε να μου διηγηθεί την συγκλονιστική ζωή του Ελληνα πατέρα της και της Ισπανίδας μητέρας της. Είναι η κόρη ενός Ελληνα εθελοντή του Ισπανικού εμφυλίου ο οποίος είχε μια ζωή που δύσκολα θα φανταζόταν ένας ιδιαίτερα ευφάνταστος συγγραφέας. Όταν μίλησα μαζί της, αναρωτήθηκα γιατί αυτοί οι Ελληνες και Κύπριοι εθελοντές του Ισπανικού εμφυλίου σχεδόν αγνοήθηκαν στη χώρα μας και έμειναν στη σκιά της ιστορίας. Βάλθηκα να ψάξω την ιστορία τους, ποίοι ήταν, γιατί πήγαν στην Ισπανία, ποιες πολιτικές και κοινωνικές αναφορές είχαν. Με άλλα λόγια, τι είχαν στο μυαλό τους αυτοί οι άνθρωποι ξεκινώντας από πολλές διαφορετικές γωνιές του πλανήτη και αφήνοντας τις ζωές που έκαναν ως τότε για να πολεμήσουν τους εθνικιστές του Φράνκο. Ηταν τουλάχιστον εντυπωσιακό αυτό που έκαναν, πρωτόγνωρο…».
«Τα πρόσωπα και οι ιστορίες που είναι πραγματικά συγκλονιστικές -χωρίς μια μικρή δόση υπερβολής στον χαρακτηρισμό – είναι πολλές, συχνά αναρωτιόμουν αν οι ζωές αυτών των ανθρώπων υπήρξαν, αν ήταν πραγματικές. Εκαναν συγκλονιστικές προσωπικές υπερβάσεις, ρίσκαραν τις ζωές τους-και αρκετοί τις έχασαν στον Ισπανικό εμφύλιο-για να πολεμήσουν τον εθνικισμό μιας χώρας που δεν ήταν η δική τους. Ηταν πραγματικά μεγαλειώδες αυτό που έκαναν…», διηγείται ο Γιάννης Παντελάκης.
Στο βιβλίο μπορείτε να βρείτε τα ονόματα των ελλήνων και κύπριων αντιφασιστών που πολέμησαν τον Φράνκο στον ισπανικό εμφύλιο, τι απέγιναν όσοι έμειναν ζωντανοί, αλλά και για τους δυο έλληνες δημοσιογράφους που έστελναν ανταποκρίσεις από το μέτωπο:
Τον Νίκο Καζαντζάκη, που ήταν απεσταλμένος της «Καθημερινής» και οι ανταποκρίσεις του ήταν φιλικές προς τον Φράνκο, αλλά και τον Κώστα Βιδάλη, τον ηρωικό δημοσιογράφο του «Ριζοσπάστη», που γλύτωσε από τον ισπανικό εμφύλιο και δολοφονήθηκε αργότερα στη χώρα μας από το παρακράτος της δεξιάς.
«Los Buenos antifasistas» ο τίτλος του νέου σου βιβλίου από τις εκδόσεις «Θεμέλιο». Γιατί επέλεξες σε μια περίοδο συντηρητικής αναδίπλωσης, ίσως και δεξιάς στροφής στην Ευρώπη, να ασχοληθείς με τους έλληνες εθελοντές στον ισπανικό εμφύλιο;
Η διεθνής και ιδιαίτερα η Ευρωπαϊκή πολιτική συγκυρία δεν ηταν το κίνητρο για την επιλογή του θέματος αν και ερευνώντας την ιστορία των χιλιάδων ξένων εθελοντών που στήριξαν τους Δημοκρατικούς Ισπανούς στον εμφύλιο της Ιβηρικής, επιβεβαίωσα πως συχνά η ιστορία επαναλαμβάνεται, κάποια απεχθή πολιτικά χαρακτηριστικά των τελευταίων χρόνων του μεσοπολέμου τα συναντάμε και στη σημερινή εποχή. Η ιστορία δεν είναι πάντα διδακτική για πολλούς. Αφορμή για το βιβλίο ήταν μια γυναίκα 81 χρόνων που ζει στο Albacete στη Νοτιοανατολική Ισπανία η οποία είχε να μου διηγηθεί την συγκλονιστική ζωή του Ελληνα πατέρα της και της Ισπανίδας μητέρας της. Είναι η κόρη ενός Ελληνα εθελοντή του Ισπανικού εμφυλίου ο οποίος είχε μια ζωή που δύσκολα θα φανταζόταν ένας ιδιαίτερα ευφάνταστος συγγραφέας. Όταν μίλησα μαζί της, αναρωτήθηκα γιατί αυτοί οι Ελληνες και Κύπριοι εθελοντές του Ισπανικού εμφυλίου σχεδόν αγνοήθηκαν στη χώρα μας και έμειναν στη σκιά της ιστορίας. Βάλθηκα να ψάξω την ιστορία τους, ποίοι ήταν, γιατί πήγαν στην Ισπανία, ποιες πολιτικές και κοινωνικές αναφορές είχαν. Με άλλα λόγια, τι είχαν στο μυαλό τους αυτοί οι άνθρωποι ξεκινώντας από πολλές διαφορετικές γωνιές του πλανήτη και αφήνοντας τις ζωές που έκαναν ως τότε για να πολεμήσουν τους εθνικιστές του Φράκνο. Ηταν τουλάχιστον εντυπωσιακό αυτό που έκαναν, πρωτόγνωρο…».
Ξέρω πως έψαχνες για καιρό πολλά αρχεία ώστε το βιβλίο να στηρίζεται πλέον στην ιστορική αλήθεια. Ποια ιστορία, ποιο πρόσωπο που συμπεριλαμβάνεις στο βιβλίο σε συγκλόνισε περισσότερο; Και γιατί;
Όλα τα στοιχεία που αναφέρονται στο βιβλίο στηρίζονται σε δεκάδες διαφορετικές πηγές και αναφέρονται σε υπαρκτά πρόσωπα και γεγονότα που συνέβησαν. Στο βιβλίο, με άξονα την αφήγηση της γυναίκας αυτής για τον Ελληνα πατέρα της, προσπάθησα να αποτυπώσω τις πολλές διαφορετικές ιστορίες των ανθρώπων αυτών με όσο το δυνατόν μεγαλύτερη αλήθεια, άλλωστε ο υποκειμενισμός δεν χωράει εύκολα σε τέτοιες ιστορίες. Τα πρόσωπα και οι ιστορίες που είναι πραγματικά συγκλονιστικές -χωρίς μια μικρή δόση υπερβολής στον χαρακτηρισμό – είναι πολλές, συχνά αναρωτιόμουν αν οι ζωές αυτών των ανθρώπων υπήρξαν, αν ήταν πραγματικές. Εκαναν συγκλονιστικές προσωπικές υπερβάσεις, ρίσκαραν τις ζωές τους-και αρκετοί τις έχασαν στον Ισπανικό εμφύλιο-για να πολεμήσουν τον εθνικισμό μιας χώρας που δεν ήταν η δική τους. Ηταν πραγματικά μεγαλειώδες αυτό που έκαναν…
Στο τέλος του βιβλίου έχεις και κατάλογο ελλήνων και κύπριων εθελοντών που πολέμησαν τον Φράνκο στον ισπανικό εμφύλιο. Πόσοι ήταν ;
Στο παράρτημα του βιβλίου υπάρχει ένας κατάλογος με περίπου 400 ονοματεπώνυμα και βιογραφικά εθελοντών αν και υπάρχουν αρκετές πιθανότητες ο αριθμός αυτός να είναι μεγαλύτερος. Είναι εξαιρετικά δύσκολο έως αδύνατο να αποτυπωθεί ο ακριβής αριθμός όχι μόνο των Ελλήνων και Κυπρίων αλλά του συνόλου των ξένων εθελοντών, επειδή αρκετοί από αυτούς όταν πήγαν στην Ισπανία για λόγους προστασίας και ασφάλειας χρησιμοποιούσαν ψευδώνυμα ενώ πολλοί σκοτωμένοι από τους εθνικιστές του Φράνκο θάφτηκαν στη γη της Ιβηρικής και παραμένουν εκεί χωρίς να γνωρίζουμε ποιοί ήταν. Παραμένουν ακόμα θαμμένοι στις ημέρες μας ! Κορυφαίοι ιστορικοί στην Ισπανία αδυνατούν να προσδιορίσουν τον ακριβή αριθμό των ξένων εθελοντών του Ισπανικού εμφυλίου, οι εκτιμήσεις τους υπολογίζουν από 35.000 έως 60.000…
Ποια ήταν τα χαρακτηριστικά των Ελλήνων και Κυπρίων εθελοντών; Πού ανήκαν πολιτικά ή ιδεολογικά και ποια ήταν η τύχη τους;
Οι Ελληνες και Κύπριοι εθελοντές ανήκαν στην πλειονότητά τους στην Αριστερά και την κυρίαρχη έκφρασή της εκείνα τα χρόνια, τα Κομμουνιστικά Κόμματα δηλαδή, αλλά ανάμεσά τους υπήρχαν ακόμα σοσιαλιστές, αναρχικοί, τροτσκιστές και γενικότερα δημοκρατικοί πολίτες που θεώρησαν πως η ήττα του εθνικισμού στην Ισπανία ήταν μια υπόθεση που τους αφορούσε. Αρκετοί Ελληνες εθελοντές πίστευαν πως μια ήττα του Ισπανικού εθνικισμού ίσως να ήταν η αρχή του ξηλώματος εθνικιστικών καθεστώτων σε πολλές χώρες στην Ευρώπη όπως και στη δική μας. Ετσι, με κάποιο τρόπο, ερμηνεύεται και το πάθος που έδειξαν γι αυτόν τον πόλεμο οι Ελληνες, ένα πάθος που έχει καταγραφεί και από τους Ισπανούς αλλα και από τον Ερνες τΧεμινγουέι. Οσοι Ελληνες και Κύπριοι δεν σκοτώθηκαν στην Ιβηρική ειχαν περιπετειώδεις και εξαιρετικά δύσκολες ζωές τα χρόνια που ακολούθησαν ή στην Ελλάδα, την Σοβιετική Ενωση, τις ΗΠΑ, ή όποιες χώρες επέλεξαν για να συνεχίσουν τις ζωές τους…
Υπήρχαν και Έλληνες δημοσιογράφοι στον Ισπανικό εμφύλιο ; Απ ότι γράφεις ανάμεσα σ εκείνους που έστελναν ανταποκρίσεις ήταν και ο Νίκος Καζαντζάκης και αναφέρεσαι και σε μια πτυχή που είναι σχετικά άγνωστη στη χώρα μας…
Ελληνες δημοσιογράφοι υπήρχαν στο Ισπανικό εμφύλιο, ήταν κάποιοι απεσταλμένοι Ελληνικών εφημερίδων που κυκλοφορούσαν επι δικτατορίας Μεταξά και οι οποίοι συνήθως έστελναν φιλικές για τον Φράνκο ανταποκρίσεις. Στην Ισπανία βρέθηκε και ο σημαντικός δημοσιογράφος του Ριζοσπάστη Κώστας Βιδάλης η εφημερίδα του οποίου ωστόσο έκλεισε από την πρώτη ημέρα επιβολής του καθεστώτος της 4ης Αυγούστου. Ο Βιδάλης όπως είναι γνωστό δολοφονήθηκε αργότερα στη χώρα μας από το παρακράτος της δεξιάς. Ανταποκρίσεις για τον Ισπανικό εμφύλιο έστελναν και κάποιοι δημοσιογράφοι για λογαριασμό Ελληνικών εφημερίδων που κυκλοφορούσαν ελεύθερες χωρίς λογοκρισία στο εξωτερικό ιδιαίτερα στη Νέα Υόρκη. Οσο αφορά τον Καζαντζάκη, αυτός πήγε στην Ισπανία απεσταλμένος της ‘’Καθημερινής’’ και είναι εντυπωσιακό πως ο σημαντικός αυτός συγγραφέας έστελνε ανταποκρίσεις φιλικές για το πρόσωπο του στρατηγού Φράνκο. Στη χώρα μας για πολλούς λόγους το γεγονός αυτό έχει σχεδόν αποσιωπηθεί…
Πιστεύεις ότι η –άνιση- μάχη των ισπανών δημοκρατών με τον Φράνκο και η αλληλεγγύη των ελλήνων αντιφασιστών που πολέμησαν στο πλευρό τους, συγκινεί σήμερα;
Αν κρίνω από το ενδιαφέρον που υπάρχει όχι μόνο για το βιβλίο αλλά γενικότερα σε όλο τον κόσμο για τους εθελοντές του Ισπανικού εμφυλίου ναι, συγκινεί. Και είναι απόλυτα δικαιολογημένο αυτό, δύσκολα η ιστορία έχει να διηγηθεί μια τέτοια μοναδική ιστορία διεθνισμού και αλληλεγγύης. Ηταν μοναδικό αυτό που συνέβη…
Εκτός από τους εθελοντές υπήρχε αλλου είδους Ελληνική εμπλοκή στον Ισπανικό εμφύλιο;
Ναι, υπήρχαν πολλές παράμετροι αυτού του είδους, μια από αυτές η διάθεση επιχειρηματιών όπως ο Μποδοσάκης ή πολλοί μεσάζοντες και έμποροι όπλων να κερδίσουν χρήματα από αυτό τον πόλεμο. Ιδιαίτερα ο Μποδοσάκης είχε την αμέριστη βοήθεια του καθεστώτος Μεταξά το οποίο παρά τις διεθνείς συμφωνίες τις οποίες είχε συνυπογράψει, έκανε τα στραβά μάτια προς τον επιχειρηματία για να πουλάει πολεμικό υλικό στην Ισπανία…
