Γιατί η NAVTEX που εξέδωσε η Τουρκία στο Αιγαίο είναι παράλογη εξηγεί με συνέντευξή του στο iEidiseis ο Πέτρος Λιάκουρας, ενώ απαντά και στον τρόπο αντίδρασης της Ελλάδας.
Ο καθηγητής Διεθνούς Δικαίου στο Πανεπιστήμιο Πειραιά αναφέρεται επίσης στο τουρκολιβυκό μνημόνιο, το ενδεχόμενο οριοθέτησης ΑΟΖ με την Αίγυπτο, αλλά και την πρωτοβουλία της γερμανικής προεδρίας για διάλογο Αθήνας και βερολίνου.
– Τι επιδιώκει η Άγκυρα με την έξοδο του ερευνητικού σκάφους στην Αν. Μεσόγειο μετά ην έκδοση της NAVTEX και του στόλου της στο Αιγαίο; Σε ποια περιοχή και ως πού κατά τη γνώμη σας θα κινηθεί;
Υπάρχει μια αντίφαση μετά την τελευταία δήλωση του Ιμπραήμ Καλίν, στενού συμβούλου του Προέδρου Ερντογάν ότι η Τουρκία επιθυμεί διάλογο και διαπραγματεύσεις μαζί μας και στη Μεσόγειο και στο Αιγαίο για να επιλυθούν προβλήματα όπως οι θαλάσσιες ζώνες. Με αυτήν εκλαμβάνει ο καλόπιστος παρατηρητής ότι η χώρα αυτή δεν θα ακολουθήσει την οδό των μονομερών ενεργειών που έχουν στόχο είτε να προκαλέσουν δυναμιτίζοντας την όποια προσπάθεια καλλιέργειας κλίματος συνεννόησης, είτε να προκαταλάβουν με τετελεσμένα περιοχές υφαλοκρηπίδας.
Η NAVTEX αφορά σε δέσμευση περιοχής ανοικτής θάλασσας, αλλά με σκοπό την σεισμική έρευνα επί υφαλοκρηπίδας. Η συγκεκριμένη περιοχή είναι μη οριοθετημένη. Η έρευνα είναι τμήμα αποκλειστικού δικαιώματος μιας χώρας σε περιοχή υφαλοκρηπίδας που της έχει καθορισθεί μετά από συμφωνία οριοθέτησης. Διαφορετικά, τέτοια ενέργεια στην περιοχή αυτή που διεκδικείται από άλλη χώρα, όπως εν προκειμένω την Ελλάδα, συνιστά παραβίαση. Μάλιστα επειδή αποσκοπεί στο να προκαταλάβει με τετελεσμένα, διακινδυνεύει την πιθανότητα οριοθέτησης όπως την προβλέπει η σύμβαση για το δίκαιο θάλασσας σε διάταξη που δεσμεύει και την Τουρκία.
– Πώς πρέπει να αντιδράσει η Αθήνα;
Η Αθήνα σε πρώτη φάση έχει αντιδράσει με διαμαρτυρία προς την Άγκυρα για να ανακόψει την όποια συνέπεια επιδιώκει να δημιουργήσει η Τουρκία σε σχέση με δικαιώματα τα οποία η ίδια θέλει να επιβάλει στην περιοχή, σαν να είναι η μόνη που διεκδικεί σε αυτήν θαλάσσιες ζώνες και δικαιώματα. Η Ελλάδα είναι έτοιμη να προασπίσει τις διεκδικήσεις της παρά το γεγονός ότι η Τουρκία έχει κάνει το παν να την αποκλείσει με το μνημόνιο που υιοθέτησε με την κυβέρνηση της Τρίπολης.
Η Αθήνα σε πρώτη φάση έχει αντιδράσει με διαμαρτυρία προς την Άγκυρα για να ανακόψει την όποια συνέπεια επιδιώκει να δημιουργήσει η Τουρκία σε σχέση με δικαιώματα τα οποία η ίδια θέλει να επιβάλει στην περιοχή, σαν να είναι η μόνη που διεκδικεί σε αυτήν θαλάσσιες ζώνες και δικαιώματα. Η Ελλάδα είναι έτοιμη να προασπίσει τις διεκδικήσεις της
Δεν είναι τυχαίο ότι η Τουρκία εντάσσει την κίνηση αυτήν στο γενικό της σχέδιο που αφορά στον εγκλωβισμό της Λιβύης από άλλα κράτη έτοιμα να επέμβουν, όπως τελευταία η Αίγυπτος. Αν η Τουρκία θέλει, μπορεί να απευθυνθεί σε όλα τα κράτη για μια συνολική οριοθέτηση θαλασσίων ζωνών αντί να επιλέγει πλάγιες οδούς που δεν συμβάλλουν στην σταθερότητα στην περιοχή.
-Το Βερολίνο τι στάση θα κρατήσει έναντι της Τουρκίας; Τι μπορούμε να περιμένουμε από τη Γερμανική προεδρία;
Το Βερολίνο ενδιαφέρεται να αμβλυνθούν οι εντάσεις που έχουν δημιουργηθεί τόσο στο Αιγαίο όσο και στην Αν. Μεσόγειο, κυρίως λόγω του τουρκολιβυκού μνημονίου, αλλά και της παραβίασης του εμπάργκο από την Τουρκία στη Λιβύη. Είναι έντονη η ανησυχία τι θα γίνει αν και όταν η Τουρκία είτε μετά τον Αύγουστο είτε νωρίτερα ξεκινήσεις σεισμικές έρευνες στην περιοχή.
Το ενδιαφέρον της η Γερμανία το έχει εκδηλώσει και με την πρωτοβουλία που οδήγησε στην επικοινωνία μεταξύ του Έλληνα Πρωθυπουργού και του Τούρκου Προέδρου στα τέλη Ιουνίου και στη συνέχεια στην τριμερή συνάντηση στο Βερολίνο λίγο πριν τη σύνοδο των Υπουργών Εξωτερικών της ΕΕ.
Είναι αληθές ότι ακόμη και στις πιο δύσκολες στιγμές, επαφές πρέπει να γίνονται. Ίσως ένα πλαίσιο ενημέρωσης, όχι αποκάλυψης των διαμειβομένων σε αυτές τις συναντήσεις, θα μπορούσε να έχει μια δημοσιότητα απλώς αναγγέλλοντας τες, όπως γινόταν με τις διερευνητικές επαφές
Είναι αληθές ότι ακόμη και στις πιο δύσκολες στιγμές, επαφές πρέπει να γίνονται. Ίσως ένα πλαίσιο ενημέρωσης, όχι αποκάλυψης των διαμειβομένων σε αυτές τις συναντήσεις, θα μπορούσε να έχει μια δημοσιότητα απλώς αναγγέλλοντας τες, όπως γινόταν με τις διερευνητικές επαφές. Η αναφορά γίνεται εξ αφορμής των σχολίων που προκλήθηκαν από τη δημοσιοποίηση της τριμερούς συνάντησης, και εάν θα έπρεπε και από ποιόν θα δημοσιοποιηθεί.
Η Γερμανία μπορεί να συμβάλει στη λύση και ορισμένων άλλων μεγάλων προβλημάτων. Μία αναθεώρηση της συμφωνίας (δήλωσης) για το προσφυγικό π.χ. είναι μια καλή κίνηση για να ξαναμπούν τα πράγματα σε σειρά, κίνηση που θα βρει κατ’ αρχάς σύμφωνες Ελλάδα και Τουρκία. Η Γερμανία συνηθίζει να παρεμβαίνει με ιδέες και να προτρέπει, όμως στην προεδρία ο ρόλος της είναι θεσμικός. Εκτιμώ ότι η Τουρκία επιθυμεί νέα ειδική σχέση με την Ε.Ε., την οποία η Ελλάδα θα στηρίξει, όπως και στο παρελθόν, γιατί πιστεύει στον ευρωπαϊκό προσανατολισμό της γείτονος. Η Τουρκία δίνει την εντύπωση ότι απομακρύνεται από την Ευρώπη αλλά έχει ακόμη αναγκαίο σύνδεσμο με αυτήν. Το ενδιαφέρον της για τη Δύση φαίνεται και από τις προσπάθειες που κάνει και από τις προσεγγίσεις Ερντογάν – Τραμπ, δημιουργώντας την εικόνα ότι η Τουρκία είναι ο απαραίτητος σύμμαχος για τις ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ. Τα νέα δεδομένα στο γεωστρατηγικό παιχνίδι μας υποχρεώνουν να είμαστε ενεργητικοί στο πλαίσιο που διαμορφώνεται, με δεδομένο ότι η Τουρκία είναι και μεγάλος πονοκέφαλος για τη Δύση, αφού έχει ανοικτά μέτωπα σε Ιράκ, Συρία, ενώ έχει βάλει για τα καλά πόδι και στη Λιβύη, όπου μαζί με τη Ρωσία είναι οι δύο ισχυρές παρουσίες επί εδάφους.
-Η απόφαση του Ταγίπ Ερντογάν για την μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τζαμί, σηματοδοτεί επιλογή στρατοπέδου από την Τουρκία;
Ο Ερντογάν με την κίνηση αυτή επιχείρησε την αποκαθήλωση του Κεμάλ -είδωλο της Τουρκικής Δημοκρατίας και βασικός εμπνευστής του κοσμικού κράτους- όπως το οραματίστηκε από τότε που η Τουρκία κατάφερε να είναι υποψήφια προς ένταξη στην ΕΕ. Εν όψει της ευρωπαϊκής προοπτικής αναθεώρησε πολλούς θεσμούς και επέφερε εκκαθάριση στις ένοπλες δυνάμεις, οριοθετώντας εκ νέου το ρόλο του στρατού και αποκόπτοντάς τον από την πολιτική, παρόλο που έπαιζε το ρόλο εγγυητή στην εδραίωση του κεμαλικού κοσμικού κράτους.
Σταδιακά, αν και η υποψηφιότητα έχανε την αρχική δυναμική της, ο Ερντογάν ανέπτυσσε την κρυφή ατζέντα του με στόχο: Να αποκαταστήσει την πρωτοκαθεδρία του θρησκευτικού στοιχείου σε δημόσιο βίο, εκπαίδευση και κυβέρνηση. Να αναδείξει προοδευτικά την Τουρκία ως ένα σουνιτικό κράτος – ηγεμόνα στην περιφέρειά του. Να αναδειχθεί ο ίδιος ως ο μόνος άρχων μιας Τουρκίας την οποία ενέπνευσε, ενίσχυσε και αύξησε πληθυσμιακά.
Το αποτυχημένο πραξικόπημα σηματοδότησε ότι έκλεισε με τον Γκιουλέν και με τους οπαδούς του, ενώ ταυτόχρονα φρόντισε να γίνει πανίσχυρος Πρόεδρος με αλλαγή του συντάγματος. Όμως δεν εξελίχθηκαν όλα με βάση το σχεδιασμό του αφού τα προβλήματα στην οικονομία κορυφώθηκαν και μαζί τα αδιέξοδα που έφεραν προ των πυλών το ΔΝΤ, έπληξαν τα χαμηλά στρώματα, η ανεργία αυξήθηκε και ο Ερντογάν έχασε μέρος της δημοφιλίας του. Όμως η επιβίωσή του είναι ψηλά στις προτεραιότητες του και εργάζεται επιμελώς να το πετύχει. Εκεί εντάσσεται και η κίνηση με την Αγία Σοφία.
Ο Κεμάλ στο πλαίσιο του κοσμικού κράτους καταργώντας την θρησκεία ως συστατικό του, μετέτρεψε την Αγία Σοφία από τέμενος σε μουσείο το 1934 και στη συνέχεια μεταπολεμικά η UNESCO το ανακήρυξε σε μνημείο παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς. Ως τέτοιο η Τουρκία έχει την υποχρέωση έναντι της διεθνούς κοινότητας να το διατηρήσει. Από την αντίδραση φαίνεται ότι ο θρησκευτικός εθνικισμός είναι το σταθερό χαρτί στη λαϊκή πολιτική της χώρας.
-Η αντίδραση της Δύσης ποια εκτιμάτε ότι θα είναι;
Η Τουρκία παραβίασε αρχές και κανόνες που ακολουθούν όλα τα κράτη σε σχέση με τα προστατευόμενα διεθνώς ιστορικά σύμβολα για την οικουμενική αξία τους. Έναντι της μετατροπής της Αγίας Σοφίας σε ισλαμικό τέμενος πέρα από μεμονωμένες δηλώσεις δεν θα δεχθεί κανένα περαιτέρω μέτρο. Και η UNESCO που έχει υπό την επίβλεψή της τη διατήρηση της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς δεν έχει αρμοδιότητες για λήψη μέτρων. Αυτή ήταν η βούληση των ιδρυτικών κρατών σε σχέση με τον οργανισμό. Μπορεί να δεχθεί στις επιτροπές της εκθέσεις, αλλά και πάλι δεν υπάρχουν τα περιθώρια για τη λήψη μέτρων.
Ο Ερντογάν είναι αποφασισμένος να παρανομήσει προκειμένου να πετύχει το στόχο του, άλλωστε γνωρίζει ότι τα περιθώρια αντίδρασης ακόμη και με κυρώσεις εναντίον του δεν είναι τόσο δραστικά και ότι δεν υπάρχει επί του θέματος κανένα μέτρο που να του απαγορεύσει αυτό που ο ίδιος χαρακτήρισε ως κυριαρχία του
Ο Ερντογάν είναι αποφασισμένος να παρανομήσει προκειμένου να πετύχει το στόχο του, άλλωστε γνωρίζει ότι τα περιθώρια αντίδρασης ακόμη και με κυρώσεις εναντίον του δεν είναι τόσο δραστικά και ότι δεν υπάρχει επί του θέματος κανένα μέτρο που να του απαγορεύσει αυτό που ο ίδιος χαρακτήρισε ως κυριαρχία του.
-Το τουρκολιβυκό μνημόνιο πώς αντιμετωπίζεται;
Η χώρα μας έχει προβάλει αντίρρηση επί του τουρκολιβυκού μνημονίου, κυρίως διότι επηρεάζει κατά προφανή παραβίαση του διεθνούς δικαίου τις νόμιμες διεκδικήσεις της στην Αν. Μεσόγειο. Μια συμφωνία όπως το εν λόγω μνημόνιο, δεν μπορεί να επηρεάζει τρίτα κράτη, δηλαδή εν προκειμένω την Ελλάδα. Από τη στιγμή που επηρεάζει διεκδικήσεις τρίτου κράτους και αυτό αντιδράσει τότε δημιουργείται νομική διαφορά. Δηλαδή παγώνει η άσκηση δικαιωμάτων του κράτους, εν προκειμένω της Τουρκίας, που καταπατά τις εύλογες διεκδικήσεις της χώρας μας. Η εξέλιξη αυτή αναδεικνύει την ανάγκη να συμφωνηθεί οριοθέτηση με την Αίγυπτο και στη συνέχεια να αναζητηθεί η ειρηνική επίλυση, στην οποία εκτός από τη διαπραγμάτευση για συμφωνία, πρωτεύουσα θέση έχει η δικαστική. Αποφασιστικά βήματα πρέπει να γίνουν προς αυτήν τη κατεύθυνση.
Η οριοθέτηση με την Αίγυπτο κρίνεται όντως αναγκαία για την κατοχύρωση κυριαρχικών δικαιωμάτων και πρέπει να ολοκληρωθεί
Η οριοθέτηση με την Αίγυπτο κρίνεται όντως αναγκαία για την κατοχύρωση κυριαρχικών δικαιωμάτων και πρέπει να ολοκληρωθεί. Όπως έχω σημειώσει, σκόπιμο είναι να έχει ολοκληρωθεί πριν από τον Σεπτέμβριο, ώστε η χώρα μας να έχει κατοχυρώσει με τη συμφωνία αυτή τα δικαιώματά της στην περιοχή που επηρεάζονται από το τουρκολιβυκό μνημόνιο. Βεβαίως είναι σημαντική η συμφωνία διότι θα καθορίσει τις περιοχές που η Ελλάδα και η Αίγυπτος, ως μόνοι νόμιμοι διεκδικητές, θα ασκούν στις περιοχές τους ακωλύτως τα δικαιώματα τους. Από ενισχυμένη θέση η χώρα μας σε πρώτη φάση μπορεί να αντιδράσει. Όμως, η συμφωνία δεν θα επιλύσει τη διαφορά. Εμπράκτως την τεκμηριώνει. Η διευθέτηση, όμως, παραμένει ζητούμενο. Τα προσφερόμενα μέσα, ιδίως η δικαστική επίλυση, μπορεί να αξιοποιηθούν προς την κατεύθυνση αυτή.
Δυνατότητα προσφυγής στο Διεθνές Δικαστήριο υπάρχει με τον ένα συμβαλλόμενο του μνημονίου, εν προκειμένω, την Λιβύη. Στην περίπτωση αυτή το Δικαστήριο θα εξετάσει τη νομιμότητα του μνημονίου αυτού, αλλά θα μπορούσε η οριοθέτηση να ζητηθεί με το συνυποσχετικό.
Σε προσφυγή κατά της Λιβύης θα εξεταστεί η επήρεια της Κρήτης. Όμως σε περίπτωση που επιλεγεί κοινή προσφυγή στο Διεθνές Δικαστήριο και με την Αίγυπτο, θα εξεταστεί η επήρεια των νησιών του τόξου Ρόδου-Κρήτης, γεγονός που θα έπαιζε σημαντικό ρόλο στην ακύρωση, εν τοις πράγμασι, του τουρκολιβυκού μνημονίου. Μια τέτοια προσφυγή από κοινού με την Αίγυπτο πρέπει να έπεται της συμφωνίας οριοθέτησης μαζί της. Κατά συνέπεια η Αίγυπτος είναι διττά κλειδί αφού η δικαστική απόφαση είναι δυνατόν να επιφέρει πολλές μεταβολές.
Ομοίως θα μπορούσε να εξεταστεί προκριματικά και η περίπτωση προσφυγής στο Διαιτητικό Δικαστήριο που προβλέπεται στο μηχανισμό της Σύμβασης Δικαίου Θάλασσας ’82. Η Αίγυπτος είναι μέρος στη Σύμβαση σε αντίθεση με την Τουρκία που δεν είναι. Είτε μονομερώς, είτε από κοινού με την Αίγυπτο μπορεί να ερωτηθεί το Διαιτητικό Δικαστήριο όχι να οριοθετήσει – η χώρα μας με επιφύλαξη έχει εξαιρέσει την οριοθέτηση- αλλά να αποφανθεί επί της επήρειας των νησιών που ζημιώνονται με το τουρκολιβυκό μνημόνιο. Η νομολογία του οργάνου αυτού ως προς την επήρεια των συγκεκριμένων νησιών, υπό τις ειδικότερες γεωγραφικές συνθήκες, θα αποτελεί προηγούμενο που θα ακολουθηθεί από οποιοδήποτε άλλο διεθνές δικαστικό ή δικαιοδοτικό όργανο.
Μπορεί η προτεινόμενη διαδικασία να προκαλεί χρονοτριβή, αλλά πρόκειται για νομική στρατηγική με στόχο τη διευθέτηση της διαφοράς που έχει προκαλέσει η τουρκολιβυκή οριοθέτηση.
-Μια συμφωνία με την Αίγυπτο, ωστόσο, βάσει και των απαιτήσεων του Καΐρου, είναι εφικτή;
Η συμφωνία οριοθέτησης εξυπηρετεί και τις δύο χώρες, προκειμένου να προσβληθεί το τουρκολιβυκό μνημόνιο. Αυτό προέχει αυτή την στιγμή, αυτό έχει προτεραιότητα. Το τουρκολιβυκό έχει καταλάβει την περιοχή όπου οι δύο χώρες Ελλάδα και Αίγυπτος έχουν αυτές αποκλειστικά νόμιμες διεκδικήσεις. Είναι δε σαφές ότι η Τουρκία διά του Υπουργείου των Εξωτερικών της στους χάρτες που σχεδίαζε τις διεκδικήσεις της στην Αν. Μεσόγειο σταματούσε στον 28ο μεσημβρινό, γνωρίζοντας ότι δυτικότερα οι διεκδικήσεις ανήκαν στην Ελλάδα και την Αίγυπτο. Πλην όμως το Υπουργείο Άμυνας άλλαξε την ατζέντα και προχώρησε σε αυτήν την παντελώς αβάσιμη οριοθέτηση.
Η συμφωνία οριοθέτησης Ελλάδας και Αιγύπτου εξυπηρετεί και τις δύο χώρες, προκειμένου να προσβληθεί το τουρκολιβυκό μνημόνιο. Αυτό προέχει αυτή την στιγμή, αυτό έχει προτεραιότητα
Κάθε συμφωνία θέλει το χρόνο της μέχρι να επιτευχθεί συναίνεση. Είναι εν γνώσει των Αιγυπτίων ότι η χώρα τους υφίσταται προσβολή των κυριαρχικών δικαιωμάτων της, όπως -σε μεγαλύτερη έκταση όμως- η Ελλάδα. Η κατοχύρωση των δικαιωμάτων και των δύο χωρών μας σε αυτήν ειδικά την περιοχή έχει απόλυτη προτεραιότητα και πρέπει να επισπευσθεί η συμφωνία, ει δυνατόν, πριν η Τουρκία ξεκινήσει ερευνητικές δραστηριότητες. Όμως, η διαφορά που θα προκληθεί από δύο συμφωνίες στην ίδια περιοχή, θα πρέπει να επιλυθεί.
