«Θερμά επεισόδια τύπου Ιμίων δεν προβλέπονται στο προσεχές μέλλον. Όμως, περιστατικά ανάλογα του Ορούτς Ρέις, δηλαδή με ευθεία αμφισβήτηση της ελληνικής υφαλοκρηπίδας -σε ανοριοθέτητες περιοχές- ή του Nautical Geo, με παρεμπόδιση καθόλα νόμιμων ενεργειών που υποτίθεται ότι παραβιάζουν την τουρκική υφαλοκρηπίδα είναι πιθανά.
Τα παραπάνω προβλέπει σε μια ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα συνέντευξή του για τις εξελίξεις στην περιοχή ο Κωνσταντίνος Φίλης, Αναπληρωτής Καθηγητής Αμερικανικού Κολλεγίου Ελλάδας, μέλος συμβουλευτικής επιτροπής ΙΔΙΣ και συγγραφέας του βιβλίου «Διεκδικητικός Πατριωτισμός. Ανατομία μίας συζήτησης που δεν έγινε ποτέ».
Ο Κωνσταντίνος Φίλης αναφέρεται διεξοδικά στην υπογραφή της Συμφωνία με τη Γαλλία, επισημαίνοντας πως «η καίριας σημασίας συμφωνία με τη Γαλλία συνιστά αλλαγή προσανατολισμού για την πολιτική άμυνας και ασφάλειας της χώρας».
Ταυτόχρονα προειδοποιεί πως η θέση της Τουρκίας για αποστρατιωτικοποίηση των νησιών του Αιγαίου θα είναι ένας από τα δυο μεγαλύτερους κινδύνους για τη χώρα έως το 2023- ο δεύτερος θα είναι η πρόκληση ενός επεισοδίου προκειμένου ο Ερντογάν να υπερκεράσει τον Κεμάλ ως ο ηγέτης που όχι μόνο διεύρυνε την επιρροή της Τουρκίας αλλά και τη μεγάλωσε εδαφικά. «Προφανώς, η τουρκική θέση ως προς την αποστρατιωτικοποίηση είναι εξωφρενική, εντούτοις, κατά την Άγκυρα, προστίθεται στο τραπέζι μελλοντικών διαπραγματεύσεων και κυρίως της παρέχεται η δυνατότητα -εφόσον έχει εγείρει το θέμα- να κάνει κινήσεις επί του πεδίου προς υποστήριξη των θέσεων της. Δηλαδή, όπως και στο παρελθόν, ένα θεωρητικό κατασκεύασμα παίρνει σιγά-σιγά σάρκα και οστά έως ότου καταγράφεται ως διεκδίκηση, όπου εν συνεχεία με απειλές και εκβιασμούς επιχειρείται η επιβολή της άποψης της», αναφέρει χαρακτηριστικά.
Πού οδηγούνται οι ελληνοτουρκικές σχέσεις κ. Φίλη; Μετά το «ήρεμο καλοκαίρι» σε τι …είδος φθινόπωρο και χειμώνα εκτιμάτε ότι εισερχόμαστε;
Υπάρχουν καλά και κακά νέα. Τα καλά είναι ότι ο Μπάιντεν διατηρεί στον «πάγο» και συνακόλουθα στην αγωνία τον Ερντογάν, με τον τελευταίο να φέρεται αρκετά αλλοπρόσαλλα τους τελευταίους μήνες, ακριβώς λόγω αυτής του της ανασφάλειας. Επίσης, η Ελλάδα έχει πλέον απτά στο πλευρό της τη Γαλλία, μία πυρηνική δύναμη, με ισχυρό στρατό και μόνιμο μέλος του ΣΑ του ΟΗΕ. Εξίσου, η αρνητική εικόνα της τουρκικής οικονομίας σχεδόν απαγορεύει εξωτερικές περιπέτειες.
Όμως, για να γίνει αντιληπτή η τουρκική ιδιαιτερότητα, όλα αυτά διαβάζονται και αντίστροφα: οι ΗΠΑ, καθώς διατηρούν τις αποστάσεις τους από την περιοχή, ίσως ακόμη και να αναθεωρούσαν τη στάση τους, σε περίπτωση πρόκλησης έντασης ανάμεσα σε Ελλάδα και Τουρκία και προφανώς θα απευθύνονταν πρώτα στον Ερντογάν για να μειωθεί αυτή. Επίσης, την ώρα που ο Τούρκος πρόεδρος απειλεί με την αγορά νέας συστοιχίας S-400, ζητάει από τις ΗΠΑ να τον προμηθεύσουν με F16, συνεχίζοντας ωστόσο τις επιθέσεις σε βάρος της Ουάσιγκτον. Σε σχέση με τη Γαλλία, ενώ σε πρώτη ανάγνωση, το κόστος πολλαπλασιάζεται για την Τουρκία αν επιτεθεί στην ελληνική επικράτεια, η Άγκυρα φλερτάρει με μία κίνηση που όχι μόνο θα τεστάρει το Παρίσι αλλά σε μία ακραία εκδήλωση θα επιχειρούσε να το εκθέσει -οι Τούρκοι πιστεύουν ότι οι Γάλλοι δεν θα φτάσουν στα άκρα για χάρη της Ελλάδας.
Ως προς την δημοσκοπική υποχώρηση του Ερντογάν, λόγω της φθίνουσας πορείας της τουρκικής οικονομίας, μία περιπέτεια στο εξωτερικό θα αποπροσανατόλιζε μέρος της κοινωνίας. Το έκανε αυτό εξάλλου με τη Συρία πριν από εκλογική αναμέτρηση. Και σήμερα συγκεντρώνει πιθανότητες, γιατί ο Τούρκος πρόεδρος κινείται σπασμωδικά και χωρίς στρατηγική. Αν όμως η όποια εξωτερική εμπλοκή του γυρίσει μπούμερανγκ θα κινδυνέψει με χειρότερα.
Τυχόν θερμά γεγονότα πότε και πού μπορεί να συμβούν;
Θερμά επεισόδια τύπου Ιμίων δεν προβλέπονται στο προσεχές μέλλον. Όμως, περιστατικά ανάλογα του Ορούτς Ρέις, δηλαδή με ευθεία αμφισβήτηση της ελληνικής υφαλοκρηπίδας -σε ανοριοθέτητες περιοχές- ή του Nautical Geo, με παρεμπόδιση καθόλα νόμιμων ενεργειών που υποτίθεται ότι παραβιάζουν την τουρκική υφαλοκρηπίδα είναι πιθανά.
Η Άγκυρα θα ξεκινήσει από την κατεχόμενη Κύπρο, θα συνεχίσει στην κυπριακή ΑΟΖ, αν «τρυπήσει» η Exxon-Mobil, θα μπορούσε να κλιμακώσει με ερευνητικές γεωτρήσεις στην περιοχή που βρέθηκε πέρσι για 82 μέρες το Ορούτς Ρέις, ενώ υπάρχει ανοιχτό το ενδεχόμενο να προσκληθεί δήθεν από τη λιβυκή κυβέρνηση για να διεξάγει σεισμικές έρευνες στη Λιβύη -βάσει του παράνομου τουρκολιβυκού συμφώνου.
Αυτές οι κινήσεις είναι οι αναμενόμενες, ενδέχεται όμως η Άγκυρα να δυναμιτίσει περαιτέρω το κλίμα, σε απάντηση στην ελληνογαλλική συμφωνία. Και μόνο η σκέψη για κήρυξη ΑΟΖ στην ανατολική Μεσόγειο σε περιοχές που δεν είναι καν οριοθετημένη η υφαλοκρηπίδα, αλλά η κάθε πλευρά διατηρεί τους ισχυρισμούς της για αυτή, δείχνει τις προθέσεις της άλλης πλευράς.
Και ποιο είναι το πρόβλημα σε αυτή την περίπτωση;
Το πρόβλημα, κύριε Σκουρή, είναι πως από πλευράς της γείτονος πρώτα επινοείται ένα νομικό επιχείρημα, ακόμη και έωλο, και στη συνέχεια μέσω της στρατηγικής υπομονής και επιμονής και υπό την πίεση που ασκούν οι ένοπλες δυνάμεις, αυτό καθίσταται διαπραγματεύσιμο. Επί παραδείγματι, στο θέμα της αποστρατιωτικοποίησης, που δεν είναι ασφαλώς καινούργιο, αλλά για πρώτη φορά συνδέεται ξεκάθαρα με την κυριαρχία των νησιών, ο διάλογος που έχει ανοίξει μέσω της ανταλλαγής επιστολών θα χρησιμοποιηθεί στρεβλά από την Τουρκία για να δείξει ότι το θέμα είναι υπαρκτό.
Προφανώς, η τουρκική θέση ως προς την αποστρατιωτικοποίηση είναι εξωφρενική, εντούτοις, κατά την Άγκυρα, προστίθεται στο τραπέζι μελλοντικών διαπραγματεύσεων και κυρίως της παρέχεται η δυνατότητα -εφόσον έχει εγείρει το θέμα- να κάνει κινήσεις επί του πεδίου προς υποστήριξη των θέσεων της.
Δηλαδή, όπως και στο παρελθόν, ένα θεωρητικό κατασκεύασμα παίρνει σιγά-σιγά σάρκα και οστά έως ότου καταγράφεται ως διεκδίκηση, όπου εν συνεχεία με απειλές και εκβιασμούς επιχειρείται η επιβολή της άποψης της. Αυτός είναι για μένα ο ένας από τους δύο μεγαλύτερους κινδύνους μέχρι το 2023, με τον άλλο να είναι η πρόκληση ενός επεισοδίου προκειμένου ο Ερντογάν να υπερκεράσει τον Κεμάλ ως ο ηγέτης που όχι μόνο διεύρυνε την επιρροή της Τουρκίας αλλά και τη μεγάλωσε εδαφικά. Για αυτό ακριβώς η συμφωνία μας με τη Γαλλία αποκτά πολλαπλασιαστική αξία, όχι ότι έτσι και αλλιώς δεν θα ήταν μία πολύ υψηλού ρίσκου απόφαση από μεριάς Ερντογάν.
Με την Αμυντική Συμφωνία με τη Γαλλία η Ελλάδα είναι σαφές πως αναλαμβάνει έναν αναβαθμισμένο ρόλο στην ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου. Θα μας εξηγήσετε τι ακριβώς συμβαίνει και πού στοχεύει αυτή η νέα στρατηγική;
Πράγματι έτσι είναι. Η καίριας σημασίας συμφωνία με τη Γαλλία συνιστά αλλαγή προσανατολισμού για την πολιτική άμυνας και ασφάλειας της χώρας. Και ασφαλώς επηρεάζει και την εξωτερική μας πολιτική και τη θεώρηση που έχουμε για τη θέση μας στην παγκόσμια σκακιέρα. Να εξηγήσω τι εννοώ: η Ελλάδα για πρώτη φορά «ανοίγεται» και αποφασίζει να επεκτείνει τον ρόλο της εκτός της άμεσης περιφέρειάς της. Δέχομαι χωρίς να συμμερίζομαι το επιχείρημα ότι έτσι θα εκτεθούμε σε κινδύνους και μπορούμε να μπούμε στο στόχαστρο της διεθνούς τζιχαντιστικής τρομοκρατίας, την οποία όμως θέλουμε να εξουδετερώσουμε και να συνδράμουμε σε αυτή την επιδίωξη. Εντούτοις, αν θέλουμε την αφοσίωση των Γάλλων στο άρθρο 2, πρέπει και εμείς να δείξουμε ανάλογη δέσμευση σε προτεραιότητες της γαλλικής εξωτερικής πολιτικής. Και μάλιστα βγαίνοντας από το καβούκι μας, γινόμαστε πάροχοι και όχι μόνο καταναλωτές ασφάλειας.
Και αυτό σημαίνει ότι ο λόγος μας αποκτά προστιθέμενη αξία και δυνητικά μπορούμε να έχουμε κατοχυρωμένη μία θέση στις διαβουλεύσεις για σειρά περιφερειακών θεμάτων (από την τρομοκρατία και τις προσφυγομεταναστευτικές ροές μέχρι την Κλιματική Αλλαγή και την ενέργεια έως και την αστάθεια καθεστώτων). Επιπροσθέτως, οι δυνάμεις μας θα εκπαιδεύονται επί του πεδίου ώστε αν ο μη γένοιτο χρειαστεί να είναι ετοιμοπόλεμες. Έτσι και αλλιώς είναι χρήσιμο να δοκιμάζονται ειδικά σώματα σε ένοπλες καταστάσεις ώστε να αποκτούν πρακτική τεχνογνωσία. Εκτιμώ ότι η Τουρκία ενοχλείται εξίσου από το ενδεχόμενο παρουσίας της Ελλάδας σε μέτωπα, διότι διατηρώντας επί δεκαετίες την πρωτοκαθεδρία σε αποστολές του ΝΑΤΟ αλλά και παγιώνοντας την επιρροή της στην Αφρική, είχε εξασφαλισμένη θέση, ισχυρό λόγο και λαμβάνονταν υπόψη οι απόψεις της. Η Αθήνα δεν πρόκειται να ανταγωνιστεί κατά μόνας την Άγκυρα στην Αφρική αλλά μέσα από ένα πλέγμα συνεργειών με άλλα κράτη μπορεί να καλυφθεί καλύτερα το κενό που αφήνει η αποστασιοποίηση των ΗΠΑ. Χώρα κλειδί σε μία τέτοια συνθήκη θα είναι η Ιταλία. Για εμάς για να συγκροτήσουμε μεσογειακό μέτωπο, με το βλέμμα στραμμένο στην ευρύτερη περιοχή, και δη με δύο χώρες κλειδιά (Γαλλία και Ιταλία) για τις ευρωπαϊκές εξελίξεις, για τη δε Τουρκία προκειμένου να διασπάσει το μέτωπο, διατηρώντας τη Ρώμη εκτός αυτού.
Κυκλοφόρησε πρόσφατα το βιβλίο σας «Διεκδικητικός πατριωτισμός, που έλαβε πολλούς επαίνους. Ήθελα να σας ρωτήσω εάν πιστεύετε ότι η αγορά των αεροσκαφών και των φρεγατών, πρέπει να μας οδηγεί σε εφησυχασμό και σε μη ανάληψη πολιτικών πρωτοβουλιών για την επίλυση των ελληνοτουρκικών διαφορών…
Ο διεκδικητικός πατριωτισμός, όπως τον έχω στο μυαλό μου, είναι μία τολμηρή και εξελικτική διαδικασία μίας ρεαλιστικής και ενεργητικής εξωτερικής πολιτικής, που αποσκοπεί στη επίλυση και όχι στη διαιώνιση εκκρεμοτήτων. Υπό αυτή την έννοια, κύριε Σκουρή, οτιδήποτε παραπέμπει σε ακινησία δεν είναι αποδεκτό. Όμως, αυτή τη στιγμή, βρισκόμαστε στην εξής κατάσταση: ενώ έχουμε ισχυροποιηθεί διπλωματικά και θωρακιστεί αμυντικά σε σημαντικό βαθμό, έχει χαθεί το μομέντουμ για την έναρξη μίας σοβαρής συζήτησης με την Τουρκία. Και έτσι, ουσιαστικά μέχρι το 2023,καλούμαστε να κάνουμε διαχείριση ώστε να μην επιδεινωθούν τα πράγματα και κυρίως προκειμένου να αποφύγουμε μία σοβαρή κρίση.
Αλλά με τις δύο χώρες να έχουν εισέλθει σε οιονεί προεκλογική περίοδο ή τελοσπάντων να μετρούν αντίστροφα για αυτές -έχοντας διανύσει περισσότερο από το μισό της θητείας τους- δεν συντρέχουν οι προϋποθέσεις για να εκκινήσει μία διαπραγμάτευση με ουσιαστικό περιεχόμενο. Οι δε διερευνητικές, στους τρεις γύρους που έγιναν εντός του 2021 απέδειξαν όχι μόνο τους σοβαρούς περιορισμούς λόγω έλλειψης πολιτικής βούλησης αλλά και πως ξεκίνησαν για λόγους εντυπώσεων και όχι ουσίας. Κυρίως, γιατί η Τουρκία θέλησε να εξωραΐσει την εικόνα της στον απόηχο της εκλογής Μπάιντεν και των συμπερασμάτων των Συνόδων Κορυφής αλλά πιθανότατα σε συνεννόηση με τη Γερμανία και για να αποδυναμώσει το επιχείρημα για κυρώσεις σε βάρος της. Η Ελλάδα από την άλλη επωφελήθηκε, κερδίζοντας χρόνο και δείχνοντας ότι δεν είναι κακόπιστη, όπως την εμφανίζει η Άγκυρα.
Επιπροσθέτως, στην ΕΕ έχουν «κατεβάσει τα μολύβια» και δεν πρόκειται να επιδιώξουν κάποια σοβαρή προσέγγιση με την Τουρκία, ούτε να προχωρήσει η λεγόμενη θετική ατζέντα μέχρι τις επόμενες εκλογές στη γειτονική χώρα, θεωρώντας ότι ο Ερντογάν δεν έχει τη βούληση και την πρόθεση να συμβιβαστεί ή να προβεί σε αλλαγές που θα τον φέρουν εγγύτερα στην ΕΕ. Αυτό σημαίνει ότι η Αθήνα χάνει ένα ισχυρό εργαλείο που είχε στη διάθεσή της, που είναι η άσκηση -έστω και ήπιας- ευρωπαϊκής πίεσης στην Άγκυρα, ώστε αφενός να εκλογικεύεται κάθε φορά που παρεκκλίνει και αφετέρου να προσέλθει στο τραπέζι για μία σοβαρή διαπραγμάτευση με την Ελλάδα. Συνέπεια των παραπάνω, εκτός απροόπτου, μόνο μετά τις επόμενες εκλογές στις δύο χώρες, ενδέχεται να δούμε πρόοδο στον διάλογο. Το μότο συνεπώς περιγράφει καλύτερα τις διμερείς σχέσεις από εδώ και πέρα είναι «να αποφύγουμε τα χειρότερα μήπως αργότερα πάμε καλύτερα».
