Πόσο άλλαξε ο κόσμος την εποχή της πανδημίας του νέου κορονοϊού και ποιες γεωπολιτικές διαταράξεις προκάλεσε; Πόσο επηρέασε ο Covid-19 την παγκοσμιοποίηση και τα ζητήματα ασφάλειας; Ποιες είναι οι στρατηγικές ασφαλείας των ΗΠΑ, της Κίνας και της Ρωσίας και ποιοι οι συσχετισμοί ισχύος μεταξύ των τριών, ιδιαίτερα μετά το ξέσπασμα του Ρωσο-ουκρανικού πολέμου; Θα είναι η περιοχή του Ινδο – Ειρηνικού το πεδίο «σύγκρουσης» μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας;
Στα ερωτήματα αυτά απαντά το νέο βιβλίο του Παναγιώτη Ρουμελιώτη, Ομότιμου Καθηγητή του Παντείου Πανεπιστημίου, και του Βασίλη Κολλάρου, Δρ. Διπλωματικής Ιστορίας του ίδιου Πανεπιστημίου, με τίτλο «Ο Νέος Ψυχρός Πόλεμος: Πανδημία, Ρωσο-ουκρανικός πόλεμος, Γεωπολιτικό-οικονομικές αναταράξεις», που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Λιβάνη.
Οι δυο συγγραφείς υποστηρίζουν ότι «η πανδημία του Covid-19, η οποία ξέσπασε στα τέλη του 2019, καθώς και ο πρόσφατος Ρωσο-ουκρανικός πόλεμος του 2022, επέτειναν τις δυσλειτουργίες της παγκοσμιοποίησης, που υπήρξαν αποτέλεσμα των γεωπολιτικών, γεωοικονομικών και γεωστρατηγικών ανταγωνισμών μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων, ιδιαίτερα μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας, καθώς και μεταξύ δυτικών χωρών και Ρωσίας. Γενικότερα, φαίνεται ότι επιταχύνεται η μετάβαση του κόσμου προς μια νέα παγκόσμια τάξη, η οποία θα χαρακτηρίζεται από κατακερματισμό σε μπλοκ, τόσο σε γεωπολιτικό όσο και σε γεωοικονομικό επίπεδο».
Είχε διαφανεί, ήδη προτού η πανδημία του Covid-19 πλήξει τον κόσμο, ότι η παγκοσμιοποίηση είχε μετατραπεί από μια μη ανατρέψιμη αλληλεξάρτηση μεταξύ κοινωνιών-χωρών σε ένανέντονο ανταγωνισμό ανάμεσα στις μεγάλες δυνάμεις.
Η πανδημία του Covid-19 προκάλεσε απλώς μια νέα αντιπαράθεση, κυρίως μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας, ως προς τις ευθύνες της δεύτερης σχετικά με την προέλευση και τη διάδοση του ιού. Ταυτόχρονα, οι δύο αυτές υπερδυνάμεις εντατικοποίησαν τον ανταγωνισμό τους ως προς το ποιος από τους δύο αντιπάλους θα αποκρυπτογραφήσει πρώτος τον ιό, θα βρει το αποτελεσματικότερο εμβόλιο και θα ασκήσει τη μεγαλύτερη διπλωματική επιρροή σε τρίτες χώρες μέσω της εξαγωγής των εμβολίων του.
Παράλληλα, τόσο οι ΗΠΑ όσο και η Κίνα εκμεταλλεύτηκαν την πανδημία για να ανοίξουν έναν νέο πόλεμο που αφορούσε το ποιος διαχειρίστηκε καλύτερα την πανδημία με βάση τα πολιτικά συστήματά τους, με βάση δηλαδή αφενός το φιλελεύθερο-δημοκρατικό και αφετέρου το καπιταλιστικό-αυταρχικό, ώστε να αποσπάσουν μεγαλύτερα γεωπολιτικά οφέλη. Έτσι, στο μέλλον πρέπει να αναμένεται εντατικοποίηση του ανταγωνισμού μεταξύ πολιτικών συστημάτων, δηλαδή μεταξύ χωρών με φιλελεύθερα-δημοκρατικά και χωρών με αυταρχικά καθεστώτα.
Με την πανδημία του Covid-19 αποδείχθηκε περίτρανα η σημασία της ανθεκτικότητας των δημόσιων συστημάτων υγείας για την αποτελεσματική αντιμετώπιση των μολυ-σματικών ασθενειών. Τα συστήματα αυτά είχαν επί δεκαετίες υποβαθμιστεί λόγω των φιλελεύθερων πολιτικών που εφαρμόστηκαν, με αποτέλεσμα τη συστηματική μείωση της χρηματοδότησης της δημόσιας υγείας και την προώθηση της ιδιωτικής.Επομένως, δεν πρέπει να μας εκπλήσσει το γεγονός ότι η πανδημία του Covid-19 διεύρυνε τις κοινωνικές ρωγμές, υπογράμμισε τις μεγάλες διαφορές στην πρόσβαση στην περίθαλψη και στις υγειονομικές υποδομές και διέκοψε τις προσπάθειες αντιμετώπισης άλλων ασθενειών.
Σε γεωπολιτικό και γεωστρατηγικό επίπεδο, κατά τη διάρκεια της πανδημίας οι μεγάλες δυνάμεις, καθώς και μικρότερες περιφερειακές, προσπάθησαν να δείξουν ότι η κρίση του Covid-19 δεν επηρέασε τις ικανότητες των ενόπλων δυνάμεών τους στη διαφύλαξη των εθνικών συμφερόντων και στην προώθηση των ευρύτερων γεωστρατηγικών στόχων τους.
Το δεύτερο ιστορικό ορόσημο μετά την πανδημία του Covid-19, που θα δρομολογήσει καταλυτικές εξελίξεις και θα επηρεάσει καθοριστικά τόσο τον καταμερισμό της ισχύος σε παγκόσμια κλίμακα όσο και την ίδια τη φύση του διεθνούς συστήματος, είναι ο Ρωσο-ουκρανικός πόλεμος, ο οποίος ξέσπασε τον Φεβρουάριο του 2022, αλλά εκκολαπτόταν από τα τέλη του 2021. Ο πόλεμος αυτός, που επί της ουσίας αποτελεί συνέχεια της ουκρανικής κρίσης του 2014-15, επανέφερε την προσοχή της ανθρωπότητας στα σύνορα της Ρωσίας με την ΕΕ και το ΝΑΤΟ. Η αποφασιστικότητα και η χρήση βίας ως μέσο με το οποίο ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν προσπάθησε να ανατρέψει τις νατοϊκές φιλοδοξίες της Ουκρανίας προκάλεσαν αρχικά το ξάφνιασμα της Δύσης και σε δεύτερο βαθμό την επιβολή εξαιρετικά σκληρών, πρωτόγνωρων θα λέγαμε, οικονομικών κυρώσεων σε βάρος της ήδη αδύναμης ρωσικής οικονομίας.
Με τον πόλεμο αυτόν η Ρωσία απέδειξε την ισχυρή και έμπρακτη επιδίωξή της να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στις γεωπολιτικές και γεωστρατηγικέςδιεργασίες και ανταγωνισμούς. Εκτός από τους πυρηνικούς εξοπλισμούς της, τους οποίους επικαλέστηκε κατά τη διάρκεια της ουκρανικής κρίσης γιανα αποτρέψει πιθανή νατοϊκή επέμβαση, διαθέτει ακόμα την απαραίτητη πολιτική επιρροή, απόρροια της στρατιωτικής δύναμής της, ώστε να καθορίζει τις γεωπολιτικές ισορροπίες στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης (προσάρτηση της
Κριμαίας, ενίσχυση με στρατιωτικό εξοπλισμό των αντικυβερνητικών του Ντονμπάς, εισβολή στην Ουκρανία [2022], σχέσεις με Λευκορωσία).
Η σύγκρουση Ρωσίας-Ουκρανίας αναγκάζει τις ΗΠΑ να ξαναβάλουν στις στρατηγικές προτεραιότητές τους την ανάσχεση της ρωσικής επιθετικότητας και επεκτατικότητας στην Ανατολική Ευρώπη. Το ΝΑΤΟ θα αποτελέσει ξανά, όπως και στην περίοδο του Ψυχρού Πολέμου, το εργαλείο εκείνο που θα θέσει φραγμούς στη ρωσική στρατηγική στην Ευρώπη. Ήδη η νατοϊκή στρατιωτική παρουσία στον χώρο της Ανατολικής Ευρώπης ενισχύεται συνεχώς. Η Βαλτική και η Μαύρη Θάλασσα στο εξής θα είναι περιοχές μείζονος στρατηγικής σημασίας για την Ουάσινγκτον. Και ενώ πολλοί στις ΗΠΑ θεωρούσαν ότι η Ρωσία συνιστά μόνο μια δύναμη διαταραχής του διεθνούς συστήματος, εκείνη απέδειξε ότι διαθέτει την ισχύ (πυρηνική και ενεργειακή) να καθορίσει ως έναν βαθμό τις εξελίξεις στον περίγυρο της Ευρασίας.
Ωστόσο, το βιβλίο αυτό δεν αναδεικνύει μόνο τις γεωπολιτικές διαταραχές και μεταλλάξεις που προκάλεσε η κρίση της πανδημίας και ο Ρωσο-ουκρανικός πόλεμος, αλλά προσεγγίζει ζητήματα, όπως οι συσχετισμοί ισχύος και οι στρατηγικές ασφάλειας μεταξύ των ΗΠΑ, της Κίνας και της Ρωσίας, καθώς και τις γεωπολιτικές εξελίξεις στην ΕΕ, την Ασία-Ωκεανία, τη Μέση Ανατολή – Μακγκρέμπ, την Υποσαχάρια Αφρική και τη Λατινική Αμερική.
Αντικείμενο ανάλυσης τυγχάνουν και οι ασύμμετροι, υβριδικοί και νέοι πόλεμοι, όπως η τρομοκρατία, ο γεωτεχνολογικός πόλεμος, οι ανταγωνισμοί γύρω από τις σπάνιες γαίες και μέταλλα, τις υποδομές και τους υπερυπολογιστές. Ιδιαίτερη μνεία γίνεται στον ρόλο της Τεχνητής Νοημοσύνης (ΤΝ) στη διαμόρφωση γεωστρατηγικών συσχετισμών, καθώς και στις σύγχρονες τεχνολογίες και τα αυτόνομα όπλα που έχουν οδηγήσει στον μετασχηματισμό του πολέμου.
Ξεχωριστός λόγος γίνεται και για τις γεωοικονομικές πτυχές της πανδημίας του Covid-19 και του Ρωσο-ουκρανικού πολέμου. Ειδικότερα, εξετάζονται οι επιπτώσεις του lockdown κατά τη διάρκεια της πανδημίας, τα μέτρα στήριξης της οικονομίας, αλλά και οι μακροοικονομικές επιπτώσεις της πανδημίας και του Ρωσο-ουκρανικού πολέμου. Πιο συγκεκριμένα, αναλύονται οι διακλαδικές επιπτώσεις, ο κίνδυνος του πληθωρισμού, το πρόβλημα του δημοσίου χρέους, οι ανισότητες και η αποπαγκοσμιοποίηση.
Οι παγκόσμιες προκλήσεις στη μετά Covid-19 εποχή, όπως η κλιματική και ενεργειακή μετάβαση, οι δημογραφικές προκλήσεις και η μετανάστευση, αποτελούν ένα ξεχωριστό κεφάλαιο του βιβλίου, ενώ εξετάζονται επίσηςοι γεωοικονομικοί συσχετισμοί ισχύος ανά κύριες χώρες και γεωγραφικές περιφέρειες.
Το νέο βιβλίο του Παναγιώτη Ρουμελιώτη και του Βασίλη Κολλάρου δίνει στον αναγνώστη μια πλήρη και ξεκάθαρη απεικόνιση των παγκόσμιων γεωπολιτικών και γεωοικονομικών αναταράξεων που προϋπήρχαν της πανδημίας και κορυφώθηκαν με τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία. Αξίζει δε να διαβαστεί από το αναγνωστικό κοινό, καθώς αποτελεί μια πρωτότυπη ερευνητική προσπάθεια για τα ελληνικά δεδομένα, και μάλιστα καταγράφει σε κατανοητή γλώσσα όλες εκείνες τις ενδείξεις, που οδηγούν στο συμπέρασμα ότι ο κόσμος οδηγείται σε ένα Νέο Ψυχρό Πόλεμο.
