Η Διακήρυξη της Θεσσαλονίκης τον Ιούνιο του 2003, αναπτέρωσε τις ελπίδες για τις χώρες των Βαλκανίων για ένταξη στην ΕΕ, ενώ συνεχίζει να αποτελεί τον οδικό χάρτη για την ένταξη και των υπόλοιπων χωρών.
Κατά τη διάρκεια της Δανέζικης και μετά της Ελληνικής Προεδρίας της ΕΕ, η Σλοβενία, μια από τις συνιστώσες Δημοκρατίες της πρώην Γιουγκοσλαβίας, είχε πάρει το εισιτήριο μαζί με άλλες εννέα χώρες για τις Βρυξέλλες, στη μεγαλύτερη διεύρυνση που έγινε ποτέ στην Ένωση.
Η Σλοβενία ως πρώτη Βαλκανική χώρα από το πρώην ανατολικό μπλοκ που έγινε μέλος της ΕΕ, άνοιξε το δρόμο για τις Βουλγαρία και Ρουμανία το 2007 και την Κροατίας το 2013.
Ο εκδημοκρατισμός των χωρών των Βαλκανίων μετά την πτώση των καθεστώτων του υπαρκτού σοσιαλισμού στις αρχές της δεκαετίας του ‘90, έδωσε την ευκαιρία σε Έλληνες επιχειρηματίες και ελληνικές επιχειρήσεις να επενδύσουν στις βαλκανικές χώρες, δημιουργώντας ένα σημαντικό κεφάλαιο τόσο οικονομικό όσο και διπλωματικό, παρά τις «εθνικές» ανασφάλειες και την αστοχία στην επίλυση των διμερών διαφορών με την τότε πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας και την Αλβανία.
Ενδεικτικό της διείσδυσης της Ελλάδας στις χώρες αυτές ήταν ο τραπεζικός τομέας, με τις ελληνικές τράπεζες να κατέχουν ένα σημαντικό μερίδιο του χρηματοπιστωτικού τομέα στις χώρες αυτές.
Όμως η οικονομική κρίση και τα μνημόνια που επιβλήθηκαν στην Ελλάδα, απαιτούσαν την αποχώρηση των Ελληνικών Τραπεζών, προς όφελος Γερμανικών και Αυστριακών, ενώ δεν άφησε την ευκαιρία η Τουρκία ώστε να επεκταθεί στον τραπεζικό τομέα στις χώρες αυτές.
Όλα αυτά τα 20 χρόνια, από τη δεκαετία του ’90 μέχρι την κρίση, ενώ επιχειρηματικά υπήρχε μια ισχυρή διείσδυση στις χώρες των Βαλκανίων διπλωματικά υπήρχε μια απαξίωση των χωρών αυτών με ιδιαίτερη υπεροψία από την πλευρά των Ελλήνων ΥΠΕΞ και μόνο κάποιες παλιές ομόδοξες σχέσεις διατηρούνταν με την Σερβία.
Με τις λοιπές χώρες περισσότερο διεκπεραιωτικές ήταν οι σχέσεις, παρά ουσιαστικές και σε βάθος.
Ο πρώτος που άνοιξε δρόμο στα Βαλκάνια εν μέσω κρίσης ήταν ο Ευάγγελος Βενιζέλος, ενώ η μεγάλη στροφή προς τα Βαλκάνια ήρθε από τον Νίκο Κοτζιά, όχι μόνο με την τεράστιας σημασία Συμφωνία των Πρεσπών αλλά και με τις πρωτοβουλίες με τις χώρες των Βαλκανίων, τη διασυνοριακή Ελλάδας Βουλγαρίας, Βόρειας Μακεδονίας και Αλβανίας, της τετραμερούς Ελλάδας, Βουλγαρίας, Ρουμανίας και Σερβίας, του Φόρουμ της Ρόδου, όπως και τον διαθρησκευτικό διάλογο, όπου συμμετείχαν μεταξύ άλλων και οι χώρες των Βαλκανίων.
Ίσως ήταν η καλύτερη περίοδος στις διμερείς και πολυμερείς σχέσεις μεταξύ της Ελλάδας και τον Βαλκανικών χωρών. Αξίζει επίσης να σημειωθεί εδώ ότι η επίλυση των ελληνοαλβανικών διαφορών, ήταν μια ανάσα από την υπογραφή συμφωνίας.
Η ανάληψη της εξουσίας από την Νέα Δημοκρατία το 2019, έφερε κι αλλαγή πλεύσης στις προτεραιότητες της ελληνικής διπλωματίας, με την περιοχή των Βαλκανίων να μην είναι στις προτεραιότητες της.
Στο πλαίσιο αυτό, όλες οι διμερείς κα πολυμερείς πρωτοβουλίες που είχαν ξεκινήσει από τον Νίκο Κοτζιά στα Βαλκάνια, ακυρώθηκαν ή απαξιώθηκαν από το Υπουργείο Εξωτερικών.
Ακόμα και η Συμφωνία των Πρεσπών, τέθηκε στο περιθώριο καθώς σημαντικές συμφωνίες επί τέσσερα χρόνια δεν πήγαν στη Βουλή προς ψήφιση, καθώς υπήρχε φόβος να υπάρξουν αντιδράσεις από τα ακροδεξιά στελέχη της ΝΔ. Ως αποτέλεσμα την επιτήρηση του εναέριου χώρου της Βόρειας Μακεδονίας να τον ελέγχει όχι μόνο η Ελλάδα αλλά και άλλες χώρες όπως η Ιταλία, η Ισπανία και γιατί όχι και η Τουρκία.
Ενδεχομένως η περίοδος της πανδημίας να συνετέλεσε στην «αγρανάπαυση» της ελληνικής διπλωματίας σε ότι αφορά τα Βαλκάνια, όμως την ίδια περίοδο άνθισε η διπλωματία των εμβολίων από την πλευρά της Τουρκίας και της Σερβίας που μοίρασαν αφειδώς εμβόλια και υγειονομικό υλικό στις χώρες των Βαλκανίων, τις οποίες η ΕΕ άφησε τελευταίες στην παροχή εμβολίων.
Ακόμα και χώρες μέλη της ΕΕ, όπως η Βουλγαρία και η Ρουμανία πήραν εμβόλια και υγειονομικό υλικό από την Τουρκία και την Σερβία, με την Ελλάδα να παρακολουθεί άπραγη.
Ευτυχώς βέβαια που είχε προγραμματιστεί η κατασκευή του σταθμού Φυσικού Αερίου στην Αλεξανδρούπολη και τόσο η Βουλγαρία και η Ρουμανία, όσο και η Βόρεια Μακεδονία, έχουν συνυπογράψει συμβάσεις για την συμμετοχή τους στο έργο για την κάλυψη των ενεργειακών αναγκών τους.
Όμως αυτό δεν εξομαλύνει τις σχέσεις με τις χώρες αυτές καθώς η διετής πολιτική αστάθεια στη Βουλγαρία και οι επαναλαμβανόμενες εκλογές με τις υπηρεσιακές κυβερνήσεις στη Σόφια, ατόνησαν τις σχέσεις που είχε διαμορφώσει ο Μπόικο Μπορίσοφ με την Ελλάδα.
Επιπρόσθετα, η Βουλγαρία έγινε η χώρα απ’ όπου προέρχονται και οι περισσότερες ροές προσφύγων-μεταναστών στην Ελλάδα, καθώς νέος ασφαλής δρόμος είναι από την Τουρκία στη Βουλγαρία κι από εκεί στην Ελλάδα. Κάτι που έχει προκαλέσει εντάσεις μεταξύ Σόφιας και Αθήνας.
Η Ρουμανία, μετά τις επαναλαμβανόμενες ακυρώσεις των προγραμματισμένων τετραμερών συναντήσεων και σε μια προσπάθεια να ισορροπήσει η κυβέρνηση Τσιολάκου στην πολιτική σκηνή, έχει μια τυπική σχέση με την ελληνική κυβέρνηση.
Στη Βόρεια Μακεδονία, μετά την υπερψήφιση του νέου Συντάγματος με την αναγνώριση της βουλγαρικής μειονότητας, πιστεύεται ότι θα εξομαλύνει τις σχέσεις των δυο χωρών και θα ενδυναμώσει τις διμερείς τους σχέσεις. Η απογοήτευση των Σκοπίων από την μη ψήφιση των συμφωνιών από το ελληνικό κοινοβούλιο είναι μεγάλη, δίνοντας έτσι λόγο στην αντιπολίτευση να αμφισβητεί την Συμφωνία των Πρεσπών και την πολιτική της κυβέρνησης Κοβάτσεφσκι.
Σε ότι αφορά την Αλβανία, η ένταση των σχέσεων είναι εμφανής σε όλα τα επίπεδα, με την κατάσταση πλέον να γίνεται επικίνδυνα τεταμένη.
Κι ενώ με την Αλβανία οι σχέσεις της Ελλάδας πάνε από το κακό στο χειρότερο, με το Κοσσυφοπέδιο, οι σχέσεις έχουν αναβαθμιστεί σε μεγάλο βαθμό, ενώ οι φήμες στην Πρίστινα μιλούν μέχρι και για αναγνώριση του Κοσσυφοπεδίου από την Ελλάδα.
Σε αυτό συνέτειναν και οι πολλές επισκέψεις του πρώην ΥΠΕΞ Νίκου Δένδια στην Πρίστινα, χωρίς αντίστοιχες στο Βελιγράδι. Εξάλλου ο Κυριάκος Μητσοτάκης είναι ο μόνος Έλληνας Πρωθυπουργός που συναντήθηκε με ηγέτη του Κοσσυφοπεδίου, τόσο στην Νέα Υόρκη με τον κρατούμενο για εγκλήματα πολέμου, πρώην Πρόεδρο Χασίμ Θάτσι ενώ την Τρίτη αναμένεται να συναντηθεί με τον Πρωθυπουργό Αλμπίν Κούρτι.
Αυτές οι επαφές δεν έχουν περάσει απαρατήρητες από την ηγεσία της Σερβίας, που έχει εκφράσει πολλαπλώς την δυσαρέσκεια της για την αναβάθμιση των σχέσεων Αθήνας-Πρίστινα.
Δεν είναι τυχαίο εξάλλου ότι δεν θα έχουν κατ’ ιδίαν συνάντηση Μητσοτάκης και Βούτσιτς, ενώ ο Σέρβος ΥΠΕΞ, δεν ήταν στη Σερβία κατά τη διάρκεια της επίσκεψης Δένδια στο Βελιγράδι και την συνάντηση του με τον Βούτσιτς.
Να θυμίσουμε εδώ ότι η Σέρβα Πρωθυπουργός Άνα Μπρνάμπιτς ακύρωσε την συμμετοχή της στο Φόρουμ των Δελφών τον Απρίλιο του 2023, μετά από την ουδέτερη στάση που τήρησε η Ελλάδα στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο σχετικά με το αίτημα ένταξης του Κοσσυφοπεδίου. Την συμμετοχή του είχε ακυρώσει και Σερβοβόσνιος ηγέτης Μίλοραντ Ντόντικ, προκαλώντας ένα μίνι διπλωματικό επεισόδιο, που μάλλον δεν έχει ξεχαστεί.
Βέβαια η Βοσνία Ερζεγοβίνη δεν είναι μόνο ο Ντόντικ, όμως η διείσδυση και η επιρροή της Τουρκίας στη χώρα είναι τέτοια που κάνει δύσκολη οποιαδήποτε ελληνική προσπάθεια για διεύρυνση των διμερών σχέσεων.
Όμως πέρα από το Μαυροβούνιο που βιώνει το τέλος εποχής του Μίλο Τζουγκάνοβιτς με νέο Πρόεδρο και νέα Κυβέρνηση, που προσπαθεί να «ανακαλύψει» τον κόσμο και σ’ αυτό το πλαίσιο θα είναι και η συνάντηση του Προέδρου Μιλάτοβιτς με τον Έλληνα Πρωθυπουργό, θα έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον η συνάντηση του Κυριάκου Μητσοτάκη με τον Κροάτη Πρωθυπουργό.
Σύμφωνα με όσα γράφονται στα Κροατικά μέσα, ο Πλένκοβιτς, έρχεται με «άγριες» διαθέσεις στην Αθήνα, επιθυμώντας να πάρει μαζί του τους Κροάτες χούλιγκανς που βρίσκονται προφυλακισμένοι.
Ο Αντρέι Πλένκοβιτς έχει δεχτεί μεγάλη πίεση από την Κροατική κοινή γνώμη, ενώ και ο Πρόεδρος της χώρας και πολιτικός του αντίπαλος, αυξάνει αυτή την πίεση προς τον ίδιο, με αποτέλεσμα να θελήσει να εκτονώσει αυτή την ένταση.
Το περιβάλλον που έχει διαμορφωθεί για την Ελλάδα στα Βαλκάνια, που έχει χάσει την πρωτοκαθεδρία της, από την Τουρκία και τις συνεργατικές πρωτοβουλίες της Σερβίας δεν θα είναι σύμμαχος για τον Κυριάκο Μητσοτάκη στο άτυπο δείπνο που θα παραθέσει.
Εξάλλου δεν μπορεί να υποσχεθεί τίποτα, καθώς αυτός είναι εκτός από τις πρωτοβουλίες που τρέχουν για την ένταξη των Δυτικών Βαλκανίων στην ΕΕ. Περισσότερο ως δώρο της φον ντερ Λάιεν στον φίλο της μοιάζει να είναι παρά μια ουσιαστική παρέμβαση της Ελλάδας στα δρόμενα των Βαλκανίων.
Η απουσία της Ελλάδας από τα Βαλκάνια είναι εμφανής τα τελευταία τέσσερα χρόνια και αυτό δεν μπορεί να αλλάξει με ένα άτυπο δείπνο, που το μόνο που θα προσφέρει είναι ανταλλαγή γνωστών απόψεων μεταξύ των συνδαιτημόνων και φυσικά φρούδες ελπίδες από τους ηγέτες της ΕΕ, φον ντερ Λάιεν και Μισέλ στους Βαλκάνιους ηγέτες.
