Με μεγάλη επιτυχία πραγματοποιήθηκε την Πέμπτη 10 Δεκεμβρίου 2020 η καθιερωμένη πλέον, δέκατη τέταρτη κατά σειρά, ετήσια διάλεξη στη μνήμη του Νίκου Πουλαντζά, με ομιλητή τον Manuel Castells, ιδιαίτερα γνωστό διεθνώς καθηγητή Κοινωνιολογίας στα Πανεπιστήμια Ομπέρτα της Καταλονίας και Νότιας Καλιφόρνια (Σχολή Annenberg), καθώς και ομότιμο καθηγητή στο Μπέρκλεϊ (Καλιφόρνια), τον οποίο προλόγισε εκ μέρους του Ινστιτούτου Νίκος Πουλαντζάς ο Κωστής Χατζημιχάλης, ομότιμος καθηγητής στο Τμήμα Γεωγραφίας του Χαροκόπειου Πανεπιστημίου.
Τη διάλεξη του Manuel Castells, με θέμα «Η εξουσία στην ψηφιακή εποχή. Η παρακαταθήκη του έργου του Νίκου Πουλαντζά», η οποία φέτος μεταδόθηκε αποκλειστικά διαδικτυακά λόγω των ιδιαίτερων συνθηκών, σε δύο γλώσσες (αγγλικά/ελληνικά), με διερμηνεία και στην ελληνική νοηματική, παρακολούθησε ήδη ένα πολύ ευρύ κοινό, με πάνω από εννιά χιλιάδες προβολές του βίντεο στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, γεγονός ενδεικτικό της επικαιρότητας του σχετικού προβληματισμού.
Αναλυτικότερα, ο Manuel Castells στη διάλεξή του επικεντρώθηκε στο ρόλο που παίζει η κατασκευή νοήματος -και ως εκ τούτου η επικοινωνία- στην άσκηση της εξουσίας από τα σύγχρονα κράτη, γι’ αυτό και θα πρέπει, όπως τόνισε, «να κατανοήσουμε το μετασχηματισμό στην επικοινωνία στην ψηφιακή εποχή, τεχνολογικά, οργανωτικά και πολιτισμικά». Στην κατεύθυνση αυτή, ο ίδιος ανέλυσε τις μορφές εξουσίας που ανιχνεύονται μέσα στην παγκόσμια κοινωνία-δίκτυο: εξουσία δικτύωσης, εξουσία δικτύου, δικτυωμένη εξουσία και εξουσία δημιουργίας δικτύων.
Οι μορφές αυτές εξουσίας σχετίζονται με την ένταξη και τον αποκλεισμό από τα πάσης φύσεως δίκτυα, το κόστος και το όφελος που προκύπτει από αυτό ανάλογα με το μέγεθος του δικτύου και τις πηγές που αυτό συσσωρεύει, τους κανόνες λειτουργίας -«πρωτόκολλα επικοινωνίας», όπως τα ονομάζει ο Castells- εντός κάθε δικτύου και την εξουσία που ασκούν ως «κανόνες συμπερίληψης ή ενσωμάτωσης στο δίκτυο», το πώς «κάθε πηγή εξουσίας είναι ριζωμένη στην κοινωνική δομή και λειτουργεί μέσα στο δικό της δίκτυο» και ταυτόχρονα «είναι συνδεδεμένη με άλλα πολλαπλά δίκτυα.
Τα οποία συνδέονται με τις κύριες διαστάσεις της οργανωμένης κοινωνίας», με χαρακτηριστικά ασυμμετρίας και κυριαρχίας, αλλά χωρίς να υπάρχει μία και μοναδική ελίτ εξουσίας, καθώς και τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι προγραμματιστές των κυρίαρχων δικτύων προκειμένου να διασφαλίσουν τη συνεργασία διαφορετικών δικτύων μέσα από κοινούς στόχους, π.χ. την αναπαραγωγή του καπιταλισμού ή την πατριαρχική κυριαρχία, να συνδυάσουν τους πόρους αυτών των διαφορετικών δικτύων, αποκρούοντας τον ανταγωνισμό από εναλλακτικά δίκτυα, τα οποία προσπαθούν να ξεφύγουν από αυτή την κυριαρχία.
Αναφερόμενος δε ειδικότερα στη σύγχρονη άνοδο της μαζικής αυτοεπικοινωνίας, που αυξάνει τη δυνατότητά μας να παράγουμε τα δικά μας μηνύματα, ο Castells σημείωσε ότι αυτή «ίσως να αποτελεί δυσκολία για τον εταιρικό έλεγχο της επικοινωνίας και μπορεί και να αλλάξει τις σχέσεις εξουσίας στη σφαίρα της επικοινωνίας. Αλλά ταυτόχρονα, με το να μπαίνει μαζικά και αποκεντρωμένα στη σφαίρα της επικοινωνίας ο καθένας, να μπορεί δηλαδή ο καθένας/καθεμία να παράγει το δικό του ή το δικό της μήνυμα, και τη στρατηγική τους, ταυτόχρονα γινόμαστε όλοι δίκτυα εντός του μεγάλου αυτού δικτύου των επικοινωνιών».
Κατά τη διαδικτυακή συζήτηση που ακολούθησε με τον Κωστή Χατζημιχάλη, ο Manuel Castells απάντησε σε ερωτήσεις γύρω από τα θέματα που έθιξε στη διάλεξή του, αλλά και σε ευρύτερα ζητήματα που έχουν απασχολήσει το έργο του, καθώς και σε θέματα της επικαιρότητας.
Ιδιαίτερα ενδιαφέρον ήταν το σχόλιό του για την τρέχουσα πανδημία: «Η πανδημία είναι ταυτόχρονα το αποτέλεσμα της ανικανότητας των ανθρώπων να ελέγξουν τις διαδικασίες που οι ίδιοι έχουν δρομολογήσει – γιατί είδαμε πραγματικά πόσο συνδέεται με την επιτάχυνση της παγκοσμιοποίησης, συνδέεται επίσης με την κλιματική αλλαγή, με την καταστροφή της φύσης, των δασών συγκεκριμένα, και με την εξάπλωση του ιού στο ανθρώπινο περιβάλλον. […] Θεωρώ ότι από προοδευτική άποψη, το ζήτημα ουσιαστικά συνίσταται στο αν θα μπορέσουμε να δεχτούμε απλά να επιστρέψουμε στις δομές και στις κοινωνίες που απέχουν απ’ αυτή την κούρσα καταναλωτισμού.
Θα καταφέρουμε να δείξουμε ενσυναίσθηση και αλληλεγγύη στους άλλους ή όχι; Αποδεχόμενοι το εμβόλιο – γιατί εξυπακούεται ότι στο σημείο αυτό θα πρέπει να το κάνουμε. Πώς μπορούμε να ανακατασκευάσουμε την κοινωνία; Να την ξαναφτιάξουμε και όχι απλά να την αναπαράγουμε; Αυτό είναι κάτι το οποίο επαφίεται λιγότερο στην τεχνολογία και τον τεχνολογικό έλεγχο και εξαρτάται από την πάλη κουλτούρας, η οποία μπορεί να χρησιμοποιήσει μεταξύ άλλων και τα κοινωνικά δίκτυα και να προσπαθήσει να ανακαλύψει έναν συγκεκριμένο τρόπο να προσεγγίσουμε την κρίση – αλλά όχι με τη στάση των αρνητών της επιστήμης.
Και ταυτόχρονα ούτε να αποδεχτούμε το τεχνοκρατικό σύστημα, βάσει του οποίου έχουμε πρόβλημα, το επιδιορθώνουμε, τέλος, προχωράμε. Χρειαζόμαστε φαντασία και πάνω απ’ όλα, περισσότερο από ποτέ, χρειάζεται να οικοδομήσουμε ένα πρόταγμα. Κι αν οι προοδευτικοί είναι χρήσιμοι για κάτι άλλο πέραν του να προστατεύουν ανθρώπους σε δύσκολη θέση -εξυπακούεται ότι αυτό το κάνουμε- πρέπει να υπερβούμε την απλή αναπαραγωγή αυτού που είχαμε στο παρελθόν. Θα πρέπει να επωφεληθούμε από αυτή την κατάσταση για να καταρρίψουμε δια παντός την ηγεμονία της μαρκετίστικης ιδεολογίας.
Η αγορά σκοτώνει. Όταν εμείς έχουμε κατακερματίσει τα εθνικά συστήματα υγείας κατά τη διάρκεια της κρίσης, στην Ελλάδα, στις ΗΠΑ, στην Ισπανία, σε όλο τον κόσμο, τώρα λοιπόν βλέπουμε τις συνέπειες. Βλέπουμε τις συνέπειες της ιδιωτικοποίησης, της εμπορευματοποίησης της υγείας, της παιδείας, της κοινωνικής φροντίδας κ.ο.κ. Αυτή είναι λοιπόν η στιγμή να αναδημιουργήσουμε και να ανακατασκευάσουμε τους θεσμούς της αλληλεγγύης που χαρακτηρίζουν σαφέστατα την Αριστερά».
Το βίντεο της διάλεξης του Manuel Castells και της συζήτησής του με τον Κωστή Χατζημιχάλη βρίσκεται διαθέσιμο στα ελληνικά και στα αγγλικά στο κανάλι του Ινστιτούτου Νίκος Πουλαντζάς στο YouTube (https://www.youtube.com/channel/UClqH6weu-kTaINRJ8SB6ygg/videos).
