Η Αμερική είναι πολύ ισχυρή για να ακολουθεί πολιτική απομονωτισμού. Αλλά, δεν είναι πλέον ούτε τόσο ισχυρή, ούτε η μόνη ισχυρή χώρα, ώστε να είναι παρούσα παντού στον κόσμο.
Αυτή η διαπίστωση αναδεικνύει και το μείζον δίλημμα που αντιμετωπίζει, και θα αντιμετωπίζει, η αμερικανική εξωτερική πολιτική και η πολιτική ασφάλειας και άμυνας τον 21 αιώνα. «Που θα είμαστε παρόντες ; Που παραμένουμε; Από που πρέπει να αποσυρθούμε;»
Οι ΗΠΑ αποφάσισαν να φύγουν από το Αφγανιστάν. Αποφάσισαν να απεμπλακούν από ένα εικοσαετές λάθος που τις οδήγησε σε ένα γεωπολιτικό εγκλωβισμό, σ’ ενα στρατηγικό και πολιτικό αδιέξοδο είκοσι χρόνων. Κατέβαλαν τεράστιο κόστος σε ανθρώπινες ζωές και πόρους. Η ζημιά ήταν μεγάλη και για το κύρος τους. Και αυτό, όχι μόνον για τις Ηνωμένες Πολιτείες αλλά και για το ΝΑΤΟ και όλους τους δυτικούς εταίρους που στήριξαν αυτή την αδιέξοδη πολιτική επέμβασης. Όταν δεν μπορείς να επιλύσεις ένα ζήτημα στο οποίο επένδυσες τόσα πολλά και για τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα, κάθε μέρα που περνά, απλώς επιβεβαιώνεις την αδυναμία σου να το χειριστείς.
Η επίμονη μακρόχρονη παραμονή των ΗΠΑ και της Δύσης στο Αφγανιστάν, αποδείχθηκε ένα λάθος πάνω στο λάθος. Η πραγματικά λανθασμένη απόφαση ήταν ή αρχική. Εκείνη που το 2001, επί Τζορτζ Μπους του νεότερου, οδήγησε σε πολεμική εμπλοκή σε μία χώρα που έχει χαρακτηριστεί ως ο “τάφος των αυτοκρατοριών”. Πριν από τη τωρινή ήττα της Δύσης, στο Αφγανιστάν είχαν αποτύχει δύο αυτοκρατορίες. Τον 19ο αιώνα η πανίσχυρη Βρετανική Αυτοκρατορία, και τον 20ο η σκληροτράχηλη Σοβιετική υπερδύναμη είχαν αποσυρθεί άπρακτες και αδύναμες να επιβληθούν. Δυστυχώς η ιστορία δεν φαίνεται να μας διδάσκει. Επιπλέον, η Δύση θα πρέπει οριστικά να εξοικειωθεί με την ιδέα ότι η Δημοκρατία είναι ένας σύνθετος και απαιτητικός τρόπος διακυβέρνησης. Δεν ταιριάζει σε όλους. Δεν μπορεί να εξαχθεί, ούτε και να επιβληθεί παντού. Η επιμονή σε μία λογική “copy paste” μεταφερόμενης Δημοκρατίας, αποδείχθηκε συνταγή πολιτικής και γεωστρατηγικής αποτυχίας.
Επομένως, η αρχική πολεμική εμπλοκή στο Αφγανιστάν, ήταν η λάθος απόφαση και όχι η τωρινή της αποχώρησης. Εδώ που είχαν φθάσει τα πράγματα, με την χωρίς αποτέλεσμα συνεχή αιμορραγία της Δύσης στο επικίνδυνο αφγανικό τέλμα, η απόσυρση ήταν επιβεβλημένη. Με χρηματιστηριακούς όρους θα λέγαμε ότι ήταν μια αναγκαία απόφαση “stop loss”, «κλείσιμο μιας ζημιογόνου θέσης». Άλλωστε η απόφαση απεμπλοκής είχε διακομματικό χαρακτήρα στις ΗΠΑ. Ξεκίνησε επί Τραμπ, με κρυφές συνομιλίες και συμφωνία με τους Ταλιμπάν και εφαρμόστηκε, εσπευσμένα και προβληματικά, επί Μπάιντεν.
Το πρόβλημα λοιπόν, δεν είναι τόσο η απόσυρση αυτή καθαυτή, όσο η εφαρμογή της. Ο τρόπος που έγινε έδειξε λάθος εκτιμήσεις, βιασύνη, έλλειψη οργάνωσης, ελλιπή πληροφόρηση από τις μυστικές υπηρεσίες και τελικά, λανθασμένη εκτέλεση.
Οι συνέπειες των εξελίξεων δύσκολα μπορούν να υπολογιστούν την ώρα που τα γεγονότα τρέχουν. Μπορούν όμως να γίνουν ορισμένες πρώτες διαπιστώσεις και λογικές εκτιμήσεις .
Οι εικόνες προέλασης των Ταλιμπάν και φυγής των Δυτικών που έκαναν το γύρο του κόσμου, είναι εικόνες τραυματικές. Εικόνες ήττας. Σε συνδυασμό μάλιστα με την εγκατάλειψη στην τύχη τους των Αφγανών εκείνων που είχαν πιστέψει και συνεργαστεί με τη Δύση, έχουν σοβαρά πλήξει το κύρος των Ηνωμένων Πολιτειών και των Δυτικών συμμάχων τους. Θα απαιτηθούν, προσεκτικά βήματα, αποφυγή νέων λαθών και πολύς χρόνος για να ξεχαστούν οι δραματικές αυτές εικόνες και οι Ηνωμένες Πολιτείες να μπορέσουν να ανακτήσουν, ακόμη και στα μάτια των συμμάχων τους, την αξιοπιστία που πρέπει να έχει η ηγέτιδα δύναμη του Δυτικού κόσμου. Νέες ρωγμές στην ενδο-δυτική συνοχή θα προστεθούν στις ήδη υπάρχουσες.
Οι ανταγωνιστικές δυνάμεις της Δύσης, η Κίνα και η Ρωσία, η κάθε μια για τα δικά της συμφέροντα, δεν θα αφήσουν ανεκμετάλλευτο το κενό της δυτικής παρουσίας στο Αφγανιστάν. Οι πρώτες αντιδράσεις και δηλώσεις από το Πεκίνο και τη Μόσχα προς αυτό συνηγορούν. Οι γέφυρες με την Καμπούλ των Ταλιμπάν άρχισαν ήδη να στήνονται. Από κοντά και η Τουρκία, επιδιώκει να γίνει συνομιλητής της νέας κατάστασης πραγμάτων, επιβεβαιώνοντας τον περιφερειακό ρόλο και την επιρροή της στις εξελίξεις και στο υπό διαμόρφωση νέο γεωπολιτικό περιβάλλον στην Κεντρική Ασία και τη Μέση Ανατολή.
Η επικράτηση των Ταλιμπάν είναι αδιαμφισβήτητη. Έχουν στα χέρια τους πολλά και ισχυρά όπλα που άφησαν πίσω οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί τους. Η αρχική, φαινομενική, σχετική αυτοσυγκράτηση των μουλάδων ηγετών τους δεν επιτρέπει τον παραμικρό εφησυχασμό. Ο θρησκευτικός φανατισμός και η μισαλλοδοξία είναι βαθιά ριζωμένα χαρακτηριστικά τους. Τα δικαιώματα και η ζωή των γυναικών θα έχουν ελάχιστη αξία. Η εκδικητικότητα προς τους ηττημένους «συνεργάτες της Δύσης» θα υποβόσκει μέχρι να εκδηλωθεί με βιαιότητα. Το νέο καθεστώς θα μπορεί να ελέγχει, να συμμετέχει ή να «αποδέχεται» την ύπαρξη δύο ασύμμετρων απειλών για τη Δύση και την ευρύτερη περιοχή: τη μαζική παραγωγή και διακίνηση ναρκωτικών και την ακραία ισλαμική τρομοκρατία. Η νικηφόρα επιστροφή των Ταλιμπάν αποτελεί έμπνευση και ενθάρρυνση για κάθε ακραίο ισλαμικό στοιχείο.
Όλα αυτά, αναμένεται να πυροδοτήσουν ένα νέο μαζικό προσφυγικό/μεταναστευτικό κύμα απελπισμένων ανθρώπων που δεν διστάζουν να κρεμαστούν έξω από εν κινήσει αεροπλάνα, προς τις γειτονικές χώρες και, βέβαια, προς τη Δύση. Οι πρώτες εκδηλώσεις των νέων ροών, εάν δεν ανακοπούν ανατολικότερα, αναμένεται να γίνουν αισθητές σε διάστημα όχι μεγαλύτερο του ενός ή δύο μηνών. Η Ευρώπη είναι εξαιρετικά ανήσυχη μπροστά στο ενδεχόμενο μιας νέας μεταναστευτικής κρίσης, πόσο μάλλον που η συμφωνία για μια νέα ευρωπαϊκή μεταναστευτική πολιτική, παρά τις προσπάθειες σχεδόν ενάμιση χρόνου, μοιάζει τη στιγμή αυτή αδύνατη.
Η Ελλάδα ως χώρα πρώτης γραμμής θα κληθεί και πάλι να αντιμετωπίσει τις μεταναστευτικές πιέσεις εκείνες που η Τουρκία δεν θα μπορέσει να ανακόψει, ή θα αποφασίσει να εργαλειοποιήσει. Η δουλειά που έχει γίνει στην Ελλάδα αυτά τα χρόνια είναι πολύ ουσιαστική. Οι ροές έχουν μειωθεί έως και 90%. Όμως, τα νέα δεδομένα επιβάλλουν άμεση περαιτέρω ενίσχυση της επιτήρησης και της προστασίας των συνόρων μας. Τόσο με εθνική εγρήγορση και ευθύνη όσο και με διεθνή-ευρωπαϊκή συνεργασία και συμμετοχή. Είναι ζωτικά απαραίτητο. Ο αποτελεσματικός συνδυασμός προστασίας της εθνικής ασφάλειας αφενός και σεβασμού του δικαιώματος της ανθρώπινης ζωής αφετέρου, γίνεται και πάλι το πιεστικό ζητούμενο της μεταναστευτικής μας πολιτικής. Η ανάγκη αποτελεσματικής συνεργασίας Ευρώπης-Τουρκίας στο μεταναστευτικό έρχεται και πάλι πιεστικά στο προσκήνιο.
Συμπέρασμα από τις δραματικές εξελίξεις στο τόσο μακρινό αλλά και τόσο κοντινό Αφγανιστάν: Η Δύση έφυγε οι μεγάλες προκλήσεις έρχονται.
(Ο Γιώργος Κουμουτσάκος βουλευτής Β1΄ Βορείου Τομέα Αθηνών της Νέας Δημοκρατίας, πρώην υπουργός)
