Το 2021 εμφανίστηκαν κάποιες ελπίδες για μεγαλύτερο έλεγχο των πυρηνικών. Τον Ιανουάριο του 2021 υπογράφτηκε από 50 κράτη η συμφωνία για την απαγόρευση των πυρηνικών (TreatyontheProhibitionofNuclearWeapons – TPNW), η New START (συμφωνία για περιορισμό των στρατηγικών όπλων του 2010, επεκτάθηκε το 2021 για πέντε έτη (μέχρι τον Φεβ. 2026), άρχισαν οι συνομιλίες για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν (JCPOA), έγινε η κοινή δήλωση των πέντε μελών του Συμβουλίου Ασφαλείας (P5) τον Ιανουάριο του 2022, ότι «ο πυρηνικός πόλεμος δεν μπορεί να κερδηθεί και δεν πρέπει να γίνει».
Οι ελπίδες αυτές εξανεμίστηκαν μετά τον πόλεμο στην Ουκρανία. Τώρα υπάρχουν απειλές για χρήση πυρηνικών, σταμάτησαν οι συνομιλίες Ρωσίας-ΗΠΑ, δεν απέδωσαν ακόμη οι συνομιλίες με το Ιράν, τα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας άρχισαν να αντιτίθενται στη συμφωνία TPNW και καμία πυρηνική δύναμη δεν επιθυμεί συνομιλίες για έλεγχο των στρατηγικών όπλων.
Το χειρότερο είναι ότι οι σχέσεις των μεγάλων δυνάμεων επιδεινώθηκαν τη στιγμή που η ανθρωπότητα αντιμετωπίζει μεγάλες προκλήσεις που θα μπορούσαν να αντιμετωπισθούν μόνο με διεθνή συνεργασία.
Η απόφαση του Πούτιν να αναστείλει (όχι ακύρωση) την συμφωνία START για έλεγχο και περιορισμό των στρατηγικών πυρηνικών όπλων δεν είναι κεραυνός εν αιθρία, όπως παρουσιάσθηκε.
Την 31 Ιανουαρίου 2023 το State Department έστελνε στο αμερικανικό Κογκρέσο αναφορά για την συμφωνία START γράφοντας «Σύμφωνα με πληροφορίες μέχρι την 31 Δεκ. 2022, οι ΗΠΑ δεν μπορούν να βεβαιώσουν ότι η Ρωσία συμμορφώνεται με τους όρους της συμφωνίας START». Είχε προηγηθεί ρωσική άρνηση στην επιθεώρηση από Αμερικανούς σε ρωσικές πυραυλικές εγκαταστάσεις όπως προβλέπεται και καθυστέρηση μετάβασης Ρώσων στην Αμερική με πρόσχημα την αναστολή πτήσεων. Οι Αμερικανοί βέβαια γράφουν ότι «αυτή η ενέργεια δεν σημαίνει μη συμμόρφωση (των Ρώσων) στη συμφωνία».
Στην ίδια αμερικανική αναφορά γράφεται ότι αν δεν τηρηθεί ή διακοπεί η συμφωνία η αμερικανική δυνατότητα δεν επηρεάζεται γιατί οι 400 διηπειρωτικοί πύραυλοι ICBM φέρουν μια πυρηνική κεφαλή ενώ οι μισοί μπορούν να φέρουν μέχρι τρείς. Επιπλέον, διαθέτουν 50 σιλό πυραύλων που μπορούν να εξοπλιστούν εκ νέου και να διπλασιάσουν τις πυρηνικές κεφαλές από 400 σε 950.
Με την υφιστάμενη συμφωνία οι ΗΠΑ έχουν αναπτύξει σε διηπειρωτικούς πυραύλους, πλοία, υποβρύχια και αεροσκάφη 1670 πυρηνικές κεφαλές. Με τα ίδια μέσα αλλά αυξάνοντας τις κεφαλές, θα έχουν χωρίς τις δεσμεύσεις της συμφωνίας, 3570 κεφαλές. Αντίστοιχα, η Ρωσία έχει τώρα 1674 κεφαλές και χωρίς δεσμεύσεις θα έχει 2629.
Το σουηδικό ινστιτούτο στρατηγικών αναλύσεων SIPRI καταγράφει στην ετήσια έκθεσή του ότι παρά την μικρή μείωση πυρηνικών κεφαλών το 2021, τα πυρηνικά οπλοστάσια αναμένεται να αυξηθούν την ερχόμενη δεκαετία. Οι εννέα πυρηνικές δυνάμεις, ΗΠΑ, Ρωσία, Μ. Βρετανία, Γαλλία, Κίνα, Ινδία, Πακιστάν, Ισραήλ, Βόρεια Κορέα, διαθέτουν 12.705 πυρηνικές κεφαλές. Από αυτές περί τις 9.440 είναι αποθηκευμένες, 3.732 είναι σε ετοιμότητα σε πυραύλους και αεροσκάφη και περί τις 2.000 – κύρια αμερικανικές και ρωσικές – είναι σε υψηλή ετοιμότητα. Το 90% των πυρηνικών κεφαλών είναι ρωσικές ή αμερικανικές.
Η Μ. Βρετανία διαθέτει τέσσερα πυρηνικά υποβρύχια με βαλλιστικούς πυραύλους και ανακοίνωσε ότι θα αυξήσει τον αριθμό των πυρηνικών κεφαλών που διαθέτει αλλά δεν θα το ανακοινώσει. Παρόλα αυτά κατηγορεί την Κίνα και την Ρωσία για έλλειψη διαφάνειας.
Το 2021 η Γαλλία άρχισε την υλοποίηση προγράμματος υποβρυχίου τρίτης γενεάς. Η Ινδία και το Πακιστάν, αναπτύσσουν νέα συστήματα εκτόξευσης πυρηνικών. Το Ισραήλ, το οποίο δεν αποδέχεται ότι έχει πυρηνικά, εκσυγχρονίζει το πυρηνικό του οπλοστάσιο. Η Β. Κορέα διαθέτει περί τις 20 πυρηνικές κεφαλές και μπορεί να κατασκευάσει 45-50.
Η εξέλιξη της τεχνολογίας αυξάνει τους κινδύνους αντί να τους μειώνει. Για παράδειγμα, οι νέοι υπερηχητικοί πύραυλοι εκτός της ταχύτητας που πλησιάζουν τα 10 mach, έχουν μεγάλη δυνατότητα ελιγμών και έτσι μειώνουν τη δυνατότητα αναχαίτισής τους. Τα παλιά συστήματα του πολέμου των άστρων ή της τοποθέτησης αντιπυραυλικών συστημάτων σε χώρες κοντινές στους πιθανούς χώρους εκτόξευσης (Ρουμανία, Πολωνία) ξεπεράστηκαν και θεωρούνται άχρηστα. Για παράδειγμα, ένας διηπειρωτικός πύραυλος μέχρι τώρα χρειαζόταν 20-30’ για να φτάσει από την Μόσχα στη Ν. Υόρκη ή αντίστροφα. Τώρα θα χρειάζεται γύρω στα 10’. Που σημαίνει ο χρόνος αντίδρασης ή αντιμετώπισης λάθους μειώνεται σημαντικά.
Το πρόβλημα από την αναστολή της συμφωνίας START είναι ότι οι λοιπές πυρηνικές δυνάμεις και κύρια η Κίνα, το Πακιστάν και η Ινδία θα νοιώσουν ότι έχουν λυμένα τα χέρια για ανάπτυξη επιπλέον τακτικών πυρηνικών όπλων. Η Κίνα θα θελήσει πιθανόν να αυξήσει τους 200 διηπειρωτικούς πυραύλους ώστε να φτάσει τους αριθμούς των ΗΠΑ και της Ρωσίας. Και η ίδια η Ρωσία θα θελήσει να καλύψει το κενό στους διηπειρωτικούς πυραύλους με περισσότερα τακτικά πυρηνικά όπλα, μικρότερου βεληνεκούς, από τα οποία κινδυνεύουν οι ευρωπαϊκές χώρες και όχι οι ΗΠΑ.
Η αύξηση των πυρηνικών όπλων θα δώσει ώθηση στους συμβατικούς εξοπλισμούς. Για να μη μιλήσουμε για τις πυρηνικές δοκιμές, οι οποίες αν αρχίσουν πάλι θα επιβαρύνουν περαιτέρω την ατμόσφαιρα.
Αναλυτές επισημαίνουν ότι ο κόσμος πλησιάζει στην πιο σοβαρή αντιπαράθεση γύρω από τα πυρηνικά από την κρίση της Κούβας (1962).
Έρχονται πάλι στο προσκήνιο ενισχυμένα και εκσυγχρονισμένα, χωρίς αυτή τη φορά αντιπυρηνικό κίνημα, χωρίς αντιδράσεις.
Απειλούν την ανθρωπότητα και παρόλα αυτά θεωρούνται «κανονικότητα», όπως η επιστροφή του ψυχρού πολέμου αλλά και ο ίδιος ο πόλεμος στην Ευρώπη.
Τώρα ο πλανήτης κινδυνεύει να καταστραφεί από ένα λάθος και δεν αντιδρά κανείς.
Η τρέλα κάποιου στρατηγού, κυβερνήτη πυρηνικού υποβρυχίου ή αρχηγού κράτους μπορεί να στοιχίσει τον αφανισμό της ζωής σε μεγάλο μέρος του πλανήτη.
Όπως έχει ειπωθεί, η ανθρωπότητα μπορεί να δει τρίτο παγκόσμιο πόλεμο. Το σίγουρο είναι ότι δεν θα ζήσει για να δει τον τέταρτο. Κάποιες θεωρίες ότι ο άνθρωπος θα μετακομίσει σε άλλο πλανήτη για να επιβιώσει μάλλον σαν ανοησίες ακούγονται ενώ καθησυχάζουν τους αφελείς. Υπάρχουν πολλοί κίνδυνοι και ασθένειες για να πεθάνει κάποιος στις αναπτυγμένες χώρες. Ακόμη περισσότεροι στις φτωχές χώρες. Το να πεθάνει όμως ‘’αυτοκτονικά’’ και μαζικά η ανθρωπότητα για λόγους αύξησης της επιρροής μιας χώρας απέναντι σε άλλη είναι η πιο ηλίθια κατάληξή της. Η μόνη λύση που μπορεί να υπάρξει είναι η συμφωνία για σημαντική ή ολική κατάργηση των όπλων μαζικής καταστροφής και ο περιορισμός των θερμοκέφαλων που τα υποστηρίζουν.
Ο πόλεμος στην Ουκρανία θα αυξήσει την αντιπαράθεση και προώθηση συμβατικών και πιθανόν πυρηνικών όπλων στη περιοχή της Ανατολικής Ευρώπης και στα Βαλκάνια. Ο κίνδυνος από λάθος ή πολεμικό σχεδιασμό δεν είναι αμελητέος. Ο εφησυχασμός και οι αυταπάτες αυξάνουν τον κίνδυνο.
Οι κοινωνίες οφείλουν να αντιταχθούν μαζικά και δυναμικά στα πυρηνικά όπλα αν θέλουν να επιβιώσουν.
(Το άρθρο περιέχει στοιχεία από προηγούμενο του Αυγούστου 2022)
(Ο Νίκος Τόσκας είναι πρώην υπουργός και υποστράτηγος ε.α.)
