«Ο πόλεμος είναι συνέχεια της πολιτικής με άλλα μέσα». Όταν το έγραφε ο Πρώσος στρατιωτικός Κάρλ φον Κλαούζεβιτς στο μνημειώδες έργο του «Περί Πολέμου», ίσως δεν περίμενε ότι θα εναγκαλιζόταν από όλες τις πολιτικές πλευρές και ότι 200 περίπου χρόνια μετά τον θάνατό του θα ήταν επίκαιρος.
Η διεξαγωγή του πολέμου και η χρήση της βίας σαν μοχλού της Ιστορίας μετά την παράδοση του Θουκυδίδη, του Μακιαβέλλι, του Χόμπς, των Μάρξ και Ένγκελς, του Λένιν, του Μάο και των σύγχρονων σοβιετικών και αμερικανών στρατιωτικών, παίζουν κεντρικό ρόλο στην μελέτη των ιστορικών.
Ο πόλεμος δεν γίνεται, όπως νομίζουν μερικοί, από κάποιους κακούς, μυστακιοφόρους στρατιωτικούς, που θέλουν να σκοτώσουν για να δικαιώσουν το επάγγελμά τους. Ο πόλεμος γίνεται είτε για συμφέροντα είτε για λόγους κυριαρχίας σε χώρους. Δίκαια ή άδικα.
Οι αφελείς που πίστεψαν ότι ο αγώνας «ελευθερίας» και «ολοκληρωτισμού» έχει λήξει υπέρ της πρώτης και ότι μετά την πτώση του «υπαρκτού» μπήκαμε σε εποχή ομαλότητας, βλέπουν ότι είναι μακριά νυχτωμένοι.
Τι προηγήθηκε στην Ουκρανία
Εκεί που όλοι πίστευαν ότι τα κράτη ήταν προσανατολισμένα στην αντιμετώπιση της πανδημίας και των οικονομικών επιπτώσεων, προέκυψε η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία. Η κρίση σιγόβραζε από το 2014, όταν έγιναν τα γεγονότα της πλατείας Μαϊντάν, με πτώση της φιλορωσικής κυβέρνησης του Κιέβου, αρκετά θύματα και defacto αυτονόμηση των ανατολικών περιοχών του Ντονμπάς, στα σύνορα με τη Ρωσία. Οι ρωσικοί πληθυσμοί στις περιοχές αυτές ενισχύθηκαν με ρωσικά στρατεύματα και όπλα υπό κάλυψη και η κατάσταση φαινόταν να έχει σταθεροποιηθεί, ειδικά μετά τις δυο συμφωνίες του Μίνσκ. Χωρίς να λείπουν όμως οι κατά καιρούς εχθροπραξίες, με πολλά θύματα κοντά στη διαχωριστική γραμμή.
Η κατάσταση άρχισε να χειροτερεύει μετά την απόφαση του ΝΑΤΟ για μελλοντική ένταξη στον Οργανισμό της Ουκρανίας και της Γεωργίας και τις προσδοκίες που δημιουργήθηκαν. Μέχρι που φτάσαμε στην κλιμάκωση και τελικά στην εισβολή, με αξιώσεις από πλευράς Πούτιν ότι πρέπει να αλλάξει η πολιτική επέκτασης του ΝΑΤΟ ανατολικά, να απομακρυνθούν τα στρατεύματα του ΝΑΤΟ από τις χώρες που ήταν υπό σοβιετική επιρροή και να συζητηθούν οι μειώσεις των πυρηνικών. Οι ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ αντέδρασαν για τα δυο πρώτα ενώ θα ήταν πρόθυμοι να συζητήσουν το τελευταίο.
Η Ρωσία αν και πιεσμένη γεωπολιτικά, από την ευρωπαϊκή πλευρά μετά τις διαδοχικές επεκτάσεις του ΝΑΤΟ στην κεντρική, ανατολική Ευρώπη και στα Βαλκάνια, έχει προοπτικές διατήρησης ή επέκτασης των ενδιαφερόντων της στην Κεντρική Ασία, Συρία, Αφρική αλλά θέλει να διατηρήσει ζώνη ασφαλείας και στον ευρωπαϊκό χώρο.
Υπάρχουν τρία προφανή ζητήματα : Πρώτον, η κρίση δεν αφορά μόνο την Ουκρανία, δεύτερον, η κατάσταση είναι πλέον μη αναστρέψιμη, τρίτον, κερδισμένη φαίνεται ότι είναι η Κίνα.
Οι στρατιωτικές επιχειρήσεις στην Ουκρανία
Μοιάζει η στρατιωτική επέμβαση στην Ουκρανία με τις επιχειρήσεις για κατάληψη του Βερολίνου στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο ή με τις επιχειρήσεις στο Αφγανιστάν το 1979 ή με την αμερικανική εισβολή στο Ιράκ ή την εμπλοκή στη Γιουγκοσλαβία ή στο Αφγανιστάν;
Στο Βερολίνο η σοβιετική επιδίωξη δεν ήταν απλά ανατροπή του καθεστώτος αλλά η συντριβή και ο εκμηδενισμός του γερμανικού κράτους. Προχωρούσαν στο Βερολίνο αδιαφορώντας για τις απώλειες του γερμανικού πληθυσμού, ουσιαστικά κατεδαφίζοντας οικοδομικά τετράγωνα και ανοίγοντας διαδρόμους προέλασης. Στο Αφγανιστάν, επιδίωκαν την εγκαθίδρυση φιλικού καθεστώτος και την οικοδόμηση μιας κοινωνίας μη συντηρητικής και με κοινωνικές ανατροπές. Φάνηκε πολύ δύσκολο.
Οι αμερικανικές επιχειρήσεις στο Ιράκ αποσκοπούσαν στην εκμηδένιση του ιρακινού στρατού και του καθεστώτος Μπάαθ. Αδιαφόρησαν για τις στρατιωτικές απώλειες των ιρακινών και έφεραν τους στρατιωτικούς και υπαλλήλους απέναντί τους. Στο Αφγανιστάν στόχευσαν στην αλλαγή καθεστώτος. Κάτι που οδήγησε σε μερικό έλεγχο αρχικά και τελικά στην αποτυχία.
Τώρα στην Ουκρανία η Ρωσία επιδιώκει την επιστροφή στην κατάσταση προ του 2014, με μια ελεγχόμενη κυβέρνηση που θα κρατήσει την χώρα όσο γίνεται μακριά από τη Δύση και θα είναι φινλανδοποιημένη.
Για να πετύχει το σκοπό της, προσπαθεί να πάρει με το μέρος της όσο το δυνατό περισσότερη υποστήριξη από τον ουκρανικό πληθυσμό χωρίς να προκαλέσει υπερβολικές απώλειες και να καταλάβει τα κέντρα αποφάσεων και ισχυρής αντίδρασης.
Βλέπουμε ότι δεν επιδιώκουν με κάθε θυσία την κατάληψη περισσότερων περιοχών στο Λουγκάνσκ και το Ντονέτσκ. Πλην του Χαρκόβου, την παλιά πρωτεύουσα της Ουκρανίας και το κυριότερο βιομηχανικό κέντρο, επιδιώκουν να απομονώσουν τα ουκρανικά στρατεύματα ώστε να μη μετακινηθούν στο Κίεβο, όπου ουσιαστικά επικεντρώνονται. Και εκεί επιδιώκουν την περικύκλωση, απομόνωση, ‘’στραγγαλισμό’’ της πόλης ώστε να αγανακτήσουν οι κάτοικοι ή να απελπιστούν και να ρίξουν την κυβέρνηση Ζελένσκυ ή να γίνει στρατιωτικό πραξικόπημα ή να αποδεχτούν την πραγματικότητα. Αυτό προϋποθέτει χρόνο.
Ο παράγοντας «χρόνος»
Οι Ρώσοι ξέρουν ότι δεν έχουν απεριόριστο χρόνο. Κάθε μέρα που περνάει αυξάνονται οι δυτικές πιέσεις και οι κυρώσεις αλλά και οι στρατιωτικές απώλειες και οι αντιδράσεις στο εσωτερικό της Ρωσίας. Είναι αγώνας δρόμου και πόλεμος αντοχής και τριβής. Οι δυτικοί μεταφέρουν αντιαρματικά και αντιαεροπορικά όπλα ώστε η τριβή και η καθυστέρηση να αυξηθεί ενώ οι Ρώσοι δεν θέλουν να προκαλέσουν μεγάλες απώλειες στους κατοίκους των πόλεων αλλά και βιάζονται. Η κυβέρνηση Ζελένσκυ από τη μια επιθυμεί διαπραγματεύσεις για να τελειώσει το μαρτύριό της και από την άλλη πιέζεται από τους δυτικούς ώστε να μην υποχωρήσει και αποδεχτεί ουδετερότητα. Ο πόλεμος τριβής συμφέρει τους δυτικούς.
Οι κυρώσεις των δυτικών διευρύνονται στις αεροπορικές μεταφορές και τις τραπεζικές συναλλαγές. Ο Πούτιν πιέζει με το φυσικό αέριο και την αύξηση της απειλής, με μεγαλύτερη ετοιμότητα των πυρηνικών δυνάμεων. Όποιο στρατόπεδο πείσει το άλλο ότι είναι έτοιμο να διακινδυνεύσει περισσότερα, βρίσκεται συνήθως σε πλεονεκτικότερη θέση, άσχετα αν όλοι ξέρουν ότι η πυρηνική απειλή είναι κύρια για επικοινωνία.
Συγχρονισμός στρατιωτικών-διπλωματικών κινήσεων
Σύμφωνα με τον παλαίμαχο Κίσινγκερ «Σε ένα περιορισμένο πόλεμο αν δεν συγχρονιστούν από την αρχή οι στρατιωτικοί και πολιτικοί στόχοι υπάρχει πάντα ο κίνδυνος να κάνουν περισσότερα ή λιγότερα από όσα πρέπει. Αν κάνουν περισσότερα οι στρατιωτικοί υπερισχύουν και διαβρώνεται η διαχωριστική γραμμή και μπαίνει σε πειρασμό ο αντίπαλος να ανεβάσει τα στοιχήματα. Αν κάνουν λιγότερα από όσα πρέπει και υπερισχύσουν οι διπλωμάτες, υπάρχει κίνδυνος να εκφυλιστεί ο σκοπός του πολέμου στην εφαρμογή μιας διαπραγματευτικής τακτικής και σταθεροποιείται η ροπή προς την ισοπαλία».
Αυτό το ξέρουν καλά οι Ρώσοι και επιδιώκουν να πετύχουν αλλαγή κυβέρνησης και ουδετεροποίηση. Για την ώρα οι στρατιωτικές κινήσεις είναι εναρμονισμένες με τις διπλωματικές. Γι αυτό οι δυτικοί μετά τον αιφνιδιασμό συγκεντρώνουν την πίεση σε ένα τρίτο τομέα, τον οικονομικό και τις μεταφορές, που είναι ισχυρότεροι. Η αντιπαράθεση παίρνει μια «ασύμμετρη» διάσταση, που θα έχει επιπτώσεις στο ρωσικό πληθυσμό και όχι μόνο.
Υπάρχουν αρχές στον πόλεμο;
Ο πόλεμος, ιστορικά, μετά την αρχέγονη εποχή των ατομικών μονομαχιών πέρασε σε συλλογικότερες μορφές. Αρχικά υπήρχαν κάποιες αρχές και σεβασμός στα κοινά αγαθά. Για παράδειγμα στους Πελοποννησιακούς πολέμους δεν έκαιγαν ποτέ τα αμπέλια και τις ελιές.
Στον Α’ αλλά κύρια στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο πήρε ολοκληρωτική μορφή. Κανένας σεβασμός στους εμπολέμους αρχικά αλλά και στους πληθυσμούς μετέπειτα. Τώρα υπάρχει ο φόβος του πυρηνικού ολέθρου αλλά και οι αποτυχίες και οι οικονομικές επιπτώσεις 10 τρις δολ. στο Αφγανιστάν, Ιράκ κλπ. Και αυτό συγκρατεί κάπως τα πράγματα.
Ο πόλεμος ποτέ δεν θα είναι ανθρώπινος. Θα είναι συνέχεια της πολιτικής με άλλα μέσα αλλά οι εμπόλεμοι θα προσπαθούν να κερδίσουν και τις κοινωνίες. Τις χρειάζονται είτε σαν εργατικό δυναμικό είτε για να μη τους προκαλούν απώλειες. Κάτι που δεν επιδιώχτηκε στο Αφγανιστάν, με τα γνωστά αποτελέσματα.
Οι κοινωνίες όσο πιο έγκαιρα παλεύουν για τα δικά τους συμφέροντα και ανάγκες, θα αποτρέπουν την εκμετάλλευση στο εσωτερικό και τις πολιτικές που οδηγούν στους πολέμους και στην καθυπόταξή τους από τους μελλοντικούς επικυρίαρχους. Όσο είναι καιρός…
Ο Ν. Τόσκας είναι πρώην υπουργός και υποστράτηγος ε.α.
