Οι πρόσφατες μεγάλες πυρκαγιές έφεραν και πάλι στο προσκήνιο τη συζήτηση για την πολιτική προστασία. Μίλησαν σχεδόν όλοι. Όλοι έγιναν γνώστες, ιδίως στα κοινωνικά δίκτυα. Δυστυχώς αποδείχτηκε για μια ακόμη φορά ότι ακόμη και οι εντεταλμένοι να γνωρίζουν, στις περισσότερες των περιπτώσεων είναι μάλλον αδαείς. Οι βασικές αντιλήψεις που κυριάρχησαν τις τελευταίες μέρες, αλλά και που κυριαρχούν διαχρονικά, είναι κατά τη γνώμη μου εντελώς λανθασμένες. Ας δούμε τα βασικά σημεία.
Από την ίδρυση της Γενικής Γραμματείας Πολιτικής Προστασίας το 1995 έως σήμερα τοποθετήθηκαν ως Γενικοί Γραμματείς 17 πρόσωπα, αν δε γελιέμαι. Δηλαδή αλλά- ζουν κάθε 1,5 χρόνο σχεδόν πάντα μετά την αποτυχία του συστήματος πολιτικής προστασίας σε καταστροφικά γεγονότα. Όλοι πλην ενός υπήρξαν απόστρατοι σωμάτων ασφαλείας ή ενόπλων δυνάμεων. Ένας μόνο επιστήμων. Και ο μόνος Υφυπουργός πολιτικής προστασίας που τοποθετήθηκε μέχρι τώρα και αυτός από σώμα προέρχεται. Αυτή η πραγματικότητα δείχνει ότι ο πολιτικός κόσμος διαχρονικά αντιλαμβάνεται την πολιτική προστασία ως σώμα ασφάλειας ή ενόπλων δυνάμεων που χρειάζεται επί κεφαλής αξιωματικό για να διοικηθεί. Η αντίληψη αυτή είναι παρωχημένη και αναποτελεσματική, όπως αποδεικνύεται από τα πενιχρά αποτελέσματα της πολιτικής προστασίας στη χώρα μας. Η ίδια αντίληψη ερμηνεύει και το γεγονός ότι και τα 18 πρόσωπα υπήρξαν άνδρες, ουδεμία γυναίκα. Δηλαδή, σηματοδοτεί ότι «η πολιτική προστασία χρειάζεται όχι πολιτικό προϊστάμενο αλλά στρατιωτικό Διοικητή».
Την ίδια αντίληψη αποπνέει και η προχθεσινή απόφαση να τοποθετηθεί ανώτατος απόστρατος αξιωματικός ως Υπουργός Πολιτικής Προστασίας. Ανεξάρτητα από την πορεία που έλαβαν τα πράγματα με την ακύρωση του διορισμού, η ίδια εικόνα αναδύεται. Και φαίνεται ότι επικυρώνεται από τις πληροφορίες ότι για τη θέση του Υπουργού αναζητείται πρόσωπο πάλι από τις ένοπλες δυνάμεις.
Αυτή η αντίληψη σημαίνει ότι ο πολιτικός κόσμος βλέπει μόνο τη…μάνικα, δηλαδή μόνο το τελικό βήμα του επιχειρησιακού σταδίου την ώρα της κρίσης. Προφανώς η πλειονότητα του πολιτικού προσωπικού δεν αντιλαμβάνεται το τι σημαίνει πολιτική προστασία σε ένα σύγχρονο κράτος της ΕΕ, ότι πρόκειται για ένα εξαιρετικά πολύπλοκο σύστημα διοίκησης, σχεδιασμού, πρόληψης, εκπαίδευσης, αξιοποίησης επιστημονικών και τεχνολογικών μέσων και εφαρμογών, άσκησης και εξάσκησης, εθελοντισμού και βεβαίως επιχειρησιακής εφαρμογής σε περιόδους κρίσεων. Αντιλαμβάνεται μόνο τη μάνικα! Υπό αυτές τις συνθήκες καταλαβαίνουμε γιατί στο σύστημα πολιτικής προστασίας της χώρας μας η έννοια της πρόληψης είναι σχεδόν απούσα, γιατί η πολιτική προστασία περίπου ταυτίζεται με το Πυροσβεστικό Σώμα και γιατί η πολιτική μας προστασία πάσχει από…αλλεργία προς τους επιστήμονες και τις τεχνολογικές τους εφαρμογές και γιατί αδυνατεί να αξιοποιήσει τις εθελοντικές ομάδες.
Μια άλλη αντίληψη ήθελε την πολιτική προστασία καθηλωμένη επί χρόνια στο επίπεδο μιας καχεκτικής και πολιτικά αδύναμης Γενικής Γραμματείας. Από χρόνια έχω δημόσια προτείνει με αρθρογραφία τη δραστική θεσμική αναβάθμισή της σε Υπουργείο ή τουλάχιστον την τοποθέτηση Υφυπουργού παρά τω Πρωθυπουργώ ως πολιτικού προϊσταμένου. Το πρότεινα και στη Βουλή τον Ιανουάριο του 2020, στη συζήτηση του νέου νόμου 4662/2020περί πολιτικής προστασίας όταν προσκλήθηκα ως ειδήμων στην αρμόδια επιτροπή. Το προτείνω σταθερά ως βασικό θεσμικό όπλο για την αναβάθμιση του κρίσιμου ρόλου της πολιτικής προστασίας. Είχα από το 2018 προτείνει και άλλα θεσμικά μέτρα, π.χ. τη δημιουργία επιχειρησιακών κέντρων σε κάθε περιφέρεια της χώρας, ιδέα που τελικά ενσωματώθηκε στο ν. 4662, αλλά δεν έγιναν ουσιαστικά βήματα υλοποίησης μέχρι τώρα.
Από την ψήφιση του ν. 4662 παρήλθε περίπου ένας μήνας και τοποθετήθηκε για πρώτη φορά στη χώρα Υφυπουργός πολιτικής προστασίας λόγω της πανδημίας. Και τώρα έχουμε τη σύσταση Υπουργείου πολιτικής προστασίας. Συνεπώς, δεν μπορώ παρά να συμφωνώ με την ίδρυσή του. Όμως, για μια ακόμη φορά προκύπτει μεγάλο διαχρονικό λάθος, δηλαδή η ταύτιση της πολιτικής προστασίας με έναν από τους επιχειρησιακούς της βραχίονες, το Πυροσβεστικό Σώμα (ΠΣ). Η πολιτική προστασία καλείται να προστατέψει τη χώρα από κάθε φυσικό και τεχνολογικό κίνδυνο σε ειρηνική περίοδο (π.χ. πλημμύρες, σεισμούς, επιδημίες κλπ) και όχι μόνο από τις δασικές πυρκαγιές. Η ταύτιση του όλου με το μέρος δεν αποδίδει.
Ως κύριος στόχος του νέου Υπουργείου πολιτικής προστασίας θα πρέπει να είναι η διαμόρφωση και υλοποίηση μακροπρόθεσμου πολιτικού σχεδίου για την πολιτική προστασία με τη λήψη δραστικών πρωτοβουλιών συμβατών με τις διεθνείς εμπειρίες εντός της ΕΕ και πέραν αυτής. Έχουμε μείνει δραματικά πίσω. Η ΕΕ ήδη με αποφάσεις της από το 2013 έχει αναγνωρίσει το σημαντικό ρόλο της διαθεσιμότητας και χρήσης επιστημονικής γνώσης στον τομέα των καταστροφών και προχωρά συνεχώς σε νέες σχετικές πρωτοβουλίες. Το ΠΣ, οι ΟΤΑ και οι άλλες υπηρεσίες, που εμπλέκονται στο σύστημα πολιτικής προστασίας, έχουν ανάγκη υποστήριξης από σύγχρονη τεχνογνωσία και μέσα, από την οργάνωση δράσεων ενημέρωσης, επιμόρφωσης και άσκησης, από την ενεργό ένταξη των πολλών, συχνά ενθουσιωδών, εθελοντικών ομάδων στο μηχανισμό πολιτικής προστασίας.
Το νέο Υπουργείο καλείται να διαδραματίσει ένα πολύ σημαντικό στρατηγικό ρόλο για την κατάρτιση και υλοποίηση ενός μελετημένου μακροπρόθεσμου πολιτικού σχεδίου για την υποστήριξη του συστήματος πολιτικής προστασίας της χώρας. Ειδάλλως οι συνέπειες θα είναι οδυνηρές.
Ο Δρ Γεράσιμος Παπαδόπουλος είναι Σεισμολόγος, Επιστημονικός Συνεργάτης ΕΕ &UNESCO
