Την δεκαετία του ’80 μετά την εκλογή του Ρόναλντ Ρέιγκαν στην προεδρία των ΗΠΑ και αφού είχε προηγηθεί μια δεκαετία σχετικά ήρεμων σχέσεων μεταξύ ΗΠΑ και Σοβιετικής Ένωσης, άρχισε πάλι μια σκληρή περίοδος του ψυχρού πολέμου. Είχαν εγκατασταθεί οι σοβιετικοί πύραυλοι μεσαίου βεληνεκούς SS-20 σε ευρωπαϊκό έδαφος και ακολούθησαν οι αμερικανικοί Πέρσινγκ και Κροyζ και η εξαγγελία του «πολέμου των άστρων».
Τότε βγήκε ένα κινηματογραφικό έργο με τίτλο «The Day After», που περιέγραφε την προσβολή μιας περιοχής του Κάνσας με πυρηνικό όπλο. Την ταινία είδαν γύρω στα 100 εκατ. θεατές. Ο φόβος είχε κατακυριεύσει τις αμερικανικές οικογένειες. Μέχρι που τα όπλα αυτά καταστράφηκαν αμοιβαία το 1987. Στο μεταξύ εκατομμύρια Ευρωπαίων διαμαρτυρήθηκαν στη Δύση και την Ανατολή κατά της εγκατάστασης των πυραύλων σε ευρωπαϊκό έδαφος.
Ο φόβος πέρασε μετά το 1990 και κάποιοι πείστηκαν ότι έφτασε το «τέλος της Ιστορίας» και δεν θα είχαμε ξανά πολέμους, τουλάχιστον στην Κεντρική Ευρώπη. Γιατί στην περιφέρειά της η τουρκική εισβολή στην Κύπρο και οι νατοϊκοί βομβαρδισμοί που συνόδευσαν τον εμφύλιο στην πρώην Γιουγκοσλαβία δεν ενδιέφεραν και πολύ τους κεντροευρωπαίους. Όπως είχε πει ο Μπίσμαρκ δεν θα έδινε «ούτε τα κόκκαλα ενός γρεναδιέρου στρατιώτη για να σωθεί η ειρήνη στα Βαλκάνια». Όμως η Ιστορία δεν τελείωσε.
Ουκρανία – οι επιπτώσεις
Φτάσαμε στις 14 ημέρες από την ημέρα που η Ρωσία επιτέθηκε στην Ουκρανία και έχουμε 1,5 εκατομμύρια περίπου πρόσφυγες στην κεντρική Ευρώπη, δηλαδή περισσότερους από όσους Σύριους δέχτηκε η Γερμανία σε διάστημα ενός χρόνου, στη πιο δύσκολη περίοδο του μεταναστευτικού το 2015-16. Ο φόβος του πολέμου επεκτάθηκε, η Ρωσία έθεσε τα πυρηνικά της σε αυξημένη ετοιμότητα. Περί τις 200 πόλεις μικρές και μεγάλες έχουν τεράστιες ζημιές, τα δίκτυα καταστράφηκαν, οι καλλιέργειες δεν μπορούν να συνεχιστούν. Το διεθνές εμπόριο απειλείται. Οι τιμές στα καύσιμα και στο φυσικό αέριο διπλασιάστηκαν, στα σιτηρά επίσης. Οι ευρωπαϊκές χώρες και οι ΗΠΑ σχεδιάζουν αυτή την εβδομάδα να διακόψουν τις εισαγωγές ρωσικού πετρελαίου. Η Γερμανία διστάζει και η Μόσχα απειλεί να διακόψει την εξαγωγή στην Ευρώπη, φυσικού αερίου.
Πώς μπορεί να λειτουργήσει ο καπιταλισμός και η παγκοσμιοποίηση με τεράστιους φραγμούς στο εμπόριο; Ήδη οι Αμερικανοί προστρέχουν στη Βενεζουέλα του Μαδούρο για να καλύψουν το κενό σε πετρέλαιο.
Ουκρανία – αστάθεια
Τι θα γίνει όμως την επόμενη μέρα; Μια «Ρωσοποιημένη» Ουκρανία δεν θα είναι μια ασταθής περιοχή; Αυτή αστάθεια δεν θα επηρεάσει τις χώρες του ΝΑΤΟ από την Εσθονία, την Πολωνία, την Ρουμανία μέχρι την Τουρκία; Είναι προφανές ότι αυτές οι χώρες θα ζητήσουν ενίσχυση και μόνιμη παρουσία στρατευμάτων από τις λοιπές νατοϊκές χώρες και ειδικά από την Γερμανία, Γαλλία και Μ. Βρετανία. Επειδή όμως η αμυντική ισχύς των ευρωπαϊκών χωρών έχει φανεί ότι δεν είναι αρκετή θα ζητηθεί η αμερικανική παρουσία. Το ερώτημα που τίθεται είναι πώς η τελευταία αμέσως μετά την αποχώρηση από το Αφγανιστάν είναι διατεθειμένη να αναπτύξει εκ νέου δυνάμεις αυτή τη φορά στην Ευρώπη; Και δεν εννοώ τους 800 στρατιώτες που έστειλε αλλά σημαντικές δυνάμεις και μέσα ενώ την ίδια στιγμή θέλει να προσανατολισθεί στον Ειρηνικό; Τα 100 δις της γερμανικής κυβέρνησης θα αργήσουν πάνω από πέντε χρόνια να εμφανίσουν στο πεδίο αποτελεσματική ισχύ, παρόμοια εκείνης της εποχής του ψυχρού πολέμου.
Ουκρανία – συμβιβασμός;
Μια συμβιβασμένη με την σκληρή πραγματικότητα και ουδέτερη Ουκρανία μπορεί να επιβιώσει; Να θυμηθούμε ότι υπάρχει το παράδειγμα της Αυστρίας. Παρότι συνεργάστηκε στον πόλεμο με την ναζιστική Γερμανία, η περίπτωσή της διαχωρίστηκε μετά το τέλος του Β΄Π.Π., δεν θεωρήθηκε κατακτημένη χώρα και αφέθηκε σε καθεστώς ουδετερότητας. Δεν ενοχλεί, δεν την ενοχλούν. Παρόμοια περίπτωση με την Φινλανδία, η οποία παρότι δέχτηκε σοβιετική επίθεση το 1939 και νίκησε στον λεγόμενο «πόλεμο του κρύου», αφέθηκε μεταπολεμικά ουδέτερη, διατηρώντας τις ισορροπίες σε όλα τα επίπεδα. Ακόμη και ρωσικά όπλα έχει στο οπλοστάσιό της. Ήδη σήμερα ο πρόεδρος Ζελένσκυ δήλωσε ότι θα μπορούσε να βρεθεί λύση για την Κριμαία και τις περιοχές του Ντονμπάς. Αυτά βέβαια, κάτω από την απειλή της πολιορκίας του Κιέβου και της πλήρους κατάληψης της χώρας του από τους Ρώσους.
Οι αντοχές
Πόσο θα αντέξει η Ρωσία στις κυρώσεις, αποκλεισμένη από τις δυτικές αγορές υψηλής τεχνολογίας, τις τραπεζικές συναλλαγές και τις αεροπορικές μεταφορές; Πόσο επικίνδυνη θα είναι μια Ρωσία ντροπιασμένη και απομονωμένη αλλά με πυρηνικά; Μήπως η Ρωσία θα κινδυνεύσει να γίνει υποτελής της Κίνας και τι μπορεί να σημαίνει αυτό;
Πόσο θα αντέξει η Δύση από τους περιορισμούς ή τις υψηλές τιμές ενέργειας, σιτηρών και μετάλλων όπως το τιτάνιο, νικέλιο κ.α.; Πόσο θα αντέξει το διεθνές σύστημα εμπορίου με τόσους φραγμούς και εμπόδια; Πόσο η Ευρώπη θα αντέξει να διατηρεί στρατεύματα σε μόνιμη βάση στις ανατολικές χώρες σε υψηλή ετοιμότητα; Μπορεί η ευρωπαϊκή βιομηχανία να στηρίζεται κατά προτεραιότητα στην παραγωγή πολεμικού υλικού; Μπορούν οι ευρωπαϊκές κοινωνίες να δεχτούν μειώσεις στις κοινωνικές δαπάνες και στέρηση των δημόσιων αγαθών, χάριν της στρατιωτικής ετοιμότητας;
Οι δυο δρόμοι
Υπάρχει ο δρόμος της έντασης, του ψυχρού πολέμου και ενίοτε θερμού με συμβατικά όπλα που τώρα πλέον φάνηκαν μεγάλης καταστρεπτικής ισχύος και ο ανταγωνισμός ενός νέου «πολέμου των άστρων» όπως έγινε επί Ρέηγκαν, με παράλληλη εκδήλωση κάποιου ‘’τέρατος’’ οικονομικού όπως έγινε με τον νεοφιλελευθερισμό, που ξεκίνησε τότε. Τις επιπτώσεις τις εισπράττουμε ακόμη. Αυτός ο δρόμος εμπεριέχει τοπικούς πολέμους στην Αφρική, Ασία και Λατινική Αμερική λόγω της φτώχειας. Στον δυτικό κόσμο θα εκδηλωθεί με πολιτικές αναταράξεις λόγω των ανισοτήτων και της επιβράδυνσης της ανάπτυξης.
Έχει αποδειχθεί ότι ο καπιταλισμός δεν μπορεί να ευδοκιμήσει με κλειστά σύνορα, τείχη προστασίας και μη συμμετοχή στη ζήτηση αγαθών από ευρύτερα στρώματα πολιτών.
Υπάρχει όμως και ο δρόμος μιας νέας αρχιτεκτονικής ασφάλειας, όπου θα συνυπάρχουν όλες οι χώρες και ο οποίος θα συνδυάζεται με νέα αρχιτεκτονική κοινωνικής ασφάλειας και προστασία των πολιτών.
Οι ενδείξεις για την ώρα δεν είναι αισιόδοξες.
Όμως «τέλος της Ιστορίας» δεν υπάρχει εκτός αν υπάρξει τέλος της ανθρωπότητας από εγκληματικές ενέργειες κάποιων.
Ο Ν. Τόσκας είναι πρώην υπουργός και υποστράτηγος ε.α.
