Ποιος ήταν ο ρόλος του ΝΑΤΟ πριν την εισβολή στην Ουκρανία; Απομεινάρι του Ψυχρού Πολέμου, βοηθητικό εργαλείο των ΗΠΑ στην προσπάθειά του απεμπλοκής από την Ευρώπη ή ένας ‘’εγκεφαλικά νεκρός’’ Οργανισμός όπως τον αποκάλεσε ο πρόεδρος της Γαλλίας Μακρόν;
Μετά την πολιτική προσέγγισης της Δύσης με την Ρωσία στις αρχές του 21ου αιώνα άρχισαν, κύρια από το 2008, οι αντιπαραθέσεις για λόγους γεωπολιτικούς. Η συνεργασία Αμερικανών και Ρώσων για την ανατροπή των Ταλιμπάν το 2001 έληξε γρήγορα.
Η επέκταση του ΝΑΤΟ ανατολικά στην Ευρώπη (2004), οι «πορτοκαλί επαναστάσεις» στην Ουκρανία, Λευκορωσία και κεντρική Ασία (2004), οι στενότερες σχέσεις και οι υποσχέσεις ένταξης στη Γεωργία, τα γεγονότα στη χώρα αυτή στις αυτόνομες περιοχές της Νότιας Οσετίας και Αμπχαζίας (2008), η επέμβαση της Ρωσίας και οι βλέψεις της Δύσης στην Ουκρανία οδήγησαν στην κατάσταση που βρισκόμαστε σήμερα.
Τα υποκινούμενα από τη Δύση γεγονότα στη πλατεία Μεϊντάν (2014), η δολοφονία των αριστερών συνδικαλιστών στην Οδησσό και η πτώση της φιλορωσικής κυβέρνησης Γιανουκόβιτς, οι συμφωνίες του Μίνσκ (2014) που δεν υλοποιήθηκαν αλλά έδωσαν χρόνο στρατιωτικής ενίσχυσης της Ουκρανίας και η αντιπαράθεση στη περιοχή του Ντονέτσκ και Λουχάνσκ με τους ρωσόφωνους (2014-2022), που κόστισε 14.000 νεκρούς, η αιφνίδια κατάληψη της Κριμαίας (2014), οδήγησαν σε μια κατάσταση αναπότρεπτης σύγκρουσης σε περιοχή όπου ΔΕΝ διακυβεύονταν ζωτικά αμερικανικά συμφέροντα αλλά ήταν σημαντική για τον ζωτικό χώρο της Ρωσίας μια και απείχε 1.000 χλμ από την Μόσχα. Οι δυτικοευρωπαίοι δεν ήθελαν προβλήματα στη γειτονιά τους ούτε διατάραξη των οικονομικών σχέσεων με τη Μόσχα. Όμως ακολούθησαν.
Η ανατολική Ευρώπη καθορίζει τώρα τις σχέσεις του ΝΑΤΟ με την Μόσχα. Όχι το Βερολίνο ή το Παρίσι. Ίσως πιο κοντά τους είναι το Λονδίνο σε αναζήτηση γεωπολιτικού ρόλου στην Ευρώπη. Τα ‘’υιοθετημένα’’ παιδιά οδηγούν την κούρσα, οι ‘’πατεράδες’’ σέρνονται απρόθυμα στους καβγάδες σε ξένες γειτονιές.
Στην Αμερική έχει μείνει κυρίαρχο το στρατιωτικο-βιομηχανικό πλέγμα, τους κινδύνους του οποίου αποκάλυψε ο ρεπουμπλικάνος πρόεδρος Αϊζενχάουερ το 1961. Αυτοί πιέζουν τους νεοφιλελεύθερους των κυβερνήσεων τα τελευταία χρόνια αλλά και όλους τους πολιτικούς των περιοχών που έχουν στρατιωτικές βιομηχανίες. Μετά τους πολέμους στο Αφγανιστάν και στο Ιράκ θέλησαν να βρεθεί κάτι πιο ‘’σοβαρό’’. Τα βαριά όπλα μιας κανονικής σύρραξης αφήνουν περισσότερα κέρδη από τα ελαφρά που χρειάζονται για να αντιμετωπίσουν τους αντάρτες.
Η Ρωσία από την δική της πλευρά θέλησε να διασφαλίσει τον ζωτικό χώρο στον περίγυρό της. Η εισβολή στην Ουκρανία ήρθε να ανατρέψει την παγιωμένη αντίληψη από τον Β’ Π.Π. (με εξαίρεση την Κύπρο και την πρώην Γιουγκοσλαβία) των σταθερών συνόρων. Επανήλθε η προτεραιότητα της ασφάλειας των ισχυρών έναντι της παγκόσμιας σταθερότητας και ασφάλειας. Υπάρχει και εκεί στρατιωτικο-βιομηχανικό πλέγμα και ο Πούτιν έχει ανάγκη την «εθνική ενότητα».
Από την σύνοδο κορυφής του ΝΑΤΟ στη Βαρσοβία (2016) συμφωνήθηκε η ενίσχυση της νατοϊκής παρουσίας στην βορειοανατολική και νοτιοανατολική περιοχή της Συμμαχίας. Το 2017 δημιουργήθηκαν τέσσερα νατοϊκά τάγματα στην Εσθονία, Λετονία, Λιθουανία και Πολωνία που διοικούνται από την Βρετανία, Καναδά, Γερμανία και ΗΠΑ.
Μετά την ρωσική εισβολή στην Ουκρανία τα τάγματα (500 άτομα κάθε ένα) αναβαθμίστηκαν σε ταξιαρχίες (πάνω από 2.500 άτομα κάθε μία) και δημιουργήθηκαν επιπλέον τέσσερα. Στη Βουλγαρία (όπου συμμετέχουν και ελληνικές δυνάμεις), Ουγγαρία, Ρουμανία, Σλοβακία. Αυτές οι δυνάμεις είναι επιπλέον των δυνάμεων ταχείας επέμβασης που καθιερώθηκαν το 2015 (NATO Response Force– 30-40.000).
Στη σύνοδο της Μαδρίτης, τον Ιούνιο του 2022, εγκρίθηκε το νέο Στρατηγικό Δόγμα όπου η Ρωσία θεωρείται «η πιο σημαντική και άμεση απειλή στην Ευρω-ατλαντική περιοχή».
Η ασάφεια στα προηγούμενα δόγματα και οι συχνές αναφορές στην τρομοκρατία υποβαθμίστηκαν από την συγκεκριμένη αναφορά στη Ρωσία και δευτερευόντως στην Κίνα.
Από το 2014 δόθηκε έμφαση στην αύξηση των αμυντικών προϋπολογισμών πάνω από το 2% του ΑΕΠ εκ των οποίων το 20% αφορά νέα μείζονα οπλικά συστήματα.
Έτσι το 2022 ήταν το όγδοο συνεχόμενο έτος αυξημένων αμυντικών δαπανών που έφταναν για την Ευρώπη και τον Καναδά τα 350 δις δολ. από το 2014.
Σε ότι αφορά τον προσανατολισμό του ΝΑΤΟ είναι σταθερά πλέον προς την ανατολική και νότια Ευρώπη. Οι σχέσεις με την Αυστραλία, Ν. Ζηλανδία, Ν. Κορέα και Ιαπωνία, αποτελούν απλά την γέφυρα της Ευρώπης με την περιοχή του Ειρηνικού. Εκεί όμως προσανατολίζεται κατά προτεραιότητα η Αμερικανική στρατιωτική παρουσία.
Η αμερικανική οικονομική πολιτική απόσυρσης των δυτικών βιομηχανιών από την Κίνα απέτυχε. Τα επιχειρηματικά συμφέροντα αποδείχτηκαν πιο ισχυρά από τις κυβερνητικές πολιτικές Μπάιντεν. Η υπουργός Οικονομικών Γιέλλεν επισκέφτηκε πρόσφατα την Κίνα για επαναπροσέγγιση.
Η προτεραιότητα του ΝΑΤΟ είναι στην πίεση της Ρωσίας και στην ενίσχυση της Ουκρανίας στο πρότυπο των σχέσεων των ΗΠΑ με το Ισραήλ. Η επανάκτηση των εδαφών που κατέλαβε η Ρωσία δεν είναι ζωτικής σημασίας για την Δύση. Προέχει ο πλήρης έλεγχος της Ουκρανικής άμυνας και ο επανεξοπλισμός με δυτικά όπλα και όχι η ένταξή της στο ΝΑΤΟ. Θεωρείται προτιμότερη η συνεχής πίεση της Μόσχας παρά η επίλυση των διαφορών και η επιστροφή στην κατάσταση πριν τον Φεβ. 2022.
Η στρατιωτικοποίηση της Ευρώπης χρειάζεται ένα εχθρό. Η Ρωσία έχει 1,5 τρις ΑΕΠ ενώ η Κίνα 17 τρις και οι ΗΠΑ 23 τρις. Οι εμπορικές σχέσεις ΗΠΑ-Κίνας είναι, τελικά, ζωτικής σημασίας και για τους δυο. Η ενεργειακή συνεργασία Ρωσίας-Ευρώπης μάλλον συμφέρουσα για ΗΠΑ και Κίνα είναι να διακοπεί.
Το ΝΑΤΟ γίνεται πάλι περισσότερο «στρατιωτικό» παρά διπλωματικό. Απόκτησε περιοχή ενδιαφέροντος στην ανατολική Ευρώπη. Βρίσκει πρόθυμους πελάτες στα εξοπλιστικά και ιδιαίτερα την Πολωνία και την εκτός/εντός Συμμαχίας Ουκρανία ενώ ο πρόεδρος Μπάιντεν δήλωσε ότι πρέπει να ενισχυθούν με εξοπλισμούς η Τουρκία και η Ελλάδα.
Ήδη η Γερμανία κόβει 31 δις από τα κοινωνικά προγράμματα για να ενισχύσει τα εξοπλιστικά της.
Εμείς έχουμε διαρκή τουρκική απειλή, την οποία προσπαθεί η κυβέρνηση να διαχειριστεί με υποχωρήσεις. Όπως εξάλλου και τις πιέσεις, υπερατλαντικές και ευρωπαϊκές. Πιο κοντά από την Ουκρανία είναι πάντως το Αιγαίο και η Ν.Α. Μεσόγειος με την Κύπρο.
(Ο Νίκος Τόσκας είναι πρώην υπουργός και υποστράτηγος ε.α.)
