Οι μετακλητοί υπάλληλοι του δημοσίου αποτελούν μια χαρακτηριστική περίπτωση πελατειακών σχέσεων. Το θέμα των μετακλητών έχει τραβήξει τα φώτα της δημοσιότητας, πολλές φορές, εξ αιτίας της ωμής παραβίασης της αξιοκρατίας και της ισότητας των Ελλήνων πολιτών που συντελείται με την ύπαρξή τους.
Είναι αλήθεια ότι οι μετακλητοί ενοχλούν πολύ όσους αγωνίζονται, στη χώρα αυτή, για την αποσύνδεσή της από το οθωμανικό και βαλκανικό παρελθόν της. Αποτελούν την έκφραση ενός κράτους έρμαιου και ποδηγετούμενου από προσωπικές συμπάθειες ή αντιπάθειες των ηγεμόνων του και σηματοδοτούν την μεγάλη απόσταση του οσμανλίδικου τρόπου διακυβέρνησης απότην δυτικο-ευρωπαϊκή αντίληψη του κράτους δικαίου. Αντί πολλών άλλων, αρκεί να αντιπαραβάλει κανείς τους 1000 και πλέον συμβούλους του Προέδρου Ερντογάν με τους μετρημένους στα δάχτυλα του ενός χεριού συμβούλους της γερμανίδας Καγκελαρίου.
Παρ’ ημίν, αρχής γενομένης από τα μέσα της δεκαετίας 80, όταν ανακηρύχθηκαν ως δημόσιες υπηρεσίες τα πολιτικά γραφεία των υπουργών μέχρι την κυβέρνηση της ΝΔ και του κ. Μητσοτάκη η οποία κατέρριψε κάθε προηγούμενο ρεκόρ, προσλαμβάνοντας από το παράθυρο2.817 ημετέρους μέσα σε 9 μήνες, η έννοια και η πρακτική πρόσληψης και απασχόλησης των μετακλητών στον δημόσιο τομέα έχει μεταβληθεί αρκετές φορές. Διακρίνω τρεις που αξίζουν σχολιασμού:
Στην πρώτη μεταπολιτευτική δεκαετία, μέχρι την θέσπιση των πολιτικών γραφείων ως δημοσίων υπηρεσιών, επικρατούσε στο δημόσιο μια χαώδης κατάσταση. Διάφοροι κομματάνθρωποι σιτίζονταν είτε λυμαίνονταν το δημόσιο ταμείο αλλ’ ουδείς είχε μια εικόνα ούτε ποιοί ούτε πόσοι ήταν. Η λύση που επελέγη, τότε, να υπηρετούν όλοι οι μετακλητοί στα πολιτικά γραφεία προκειμένου να υπάρξει, τουλάχιστον, η πρακτική δυνατότητα του ελέγχου της παρουσίας τους, ελέγχεται ως προς την ορθότητα και κυρίως ως προς την ηθική της διάσταση. Μπορεί η ομοιοπαθητική στην ιατρική να έχει ευεργετικά αποτελέσματα, αλλά δεν έχει αποδειχτεί το ίδιο και για την κοινωνία.
Οι μετακλητοί είχαν δύο χαρακτηριστικά μέχρι την έλευση της ΝΔ και του κ. Μητσοτάκη: Αυξάνονταν διαρκώς- από τον Ιανουάριο 2013 που υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία και ήταν 1.753, φθάσαμε τους 2.817 τον Απρίλιο 2020- και περιορίζονταν σε ανθρώπους που εξυπηρετούσαν το πολιτικό πρόσωπο που τους είχε προσλάβει. Ο ρόλος τους εντός της διοικήσεως ήταν, κυρίως, παρασιτικός: Τις περισσότερες φορές λειτουργούσαν ως μεταφορείς των βουλήσεων και των διαθέσεων του πολιτικού έναντι της γραφειοκρατίας.
Σε μια δεύτερη φάση, εκείνη της διακυβέρνησης της χώρας από τον ΣΥΡΙΖΑ έχουμε, για πρώτη φορά, μια «αριστερή» πελατοκρατία. Αυτή, έχοντας τα χαρακτηριστικά της δεξιάς, διέφερε μόνο σ’ ένα πράγμα από εκείνη: Αύξησε τους μισθούς των μετακλητών με τρόπο προκλητικό και σε καιρούς χαλεπούς για τους δημοσίους υπαλλήλους οι οποίοι έχασαν μεσοσταθμικά 60-65% του εισοδήματός τους. Με τους μετακλητούς στην περίοδο διακυβέρνησης του ΣΥΡΙΖΑ να αυξάνονται, επίσης, σταθερά και να φθάνουν τους 2.739, είχαμε την εμπέδωση της πελατοκρατίας ως επικρατούντος μοντέλου διακυβέρνησης της Ελλάδας.
Με την ΝΔ του κ. Μητσοτάκη παρατηρούμε μια πρωτοφανή μετάλλαξη των μετακλητών. Έχουμε, πλέον, την κατάληψη διευθυντικών θέσεων στο Δημόσιο απ’ αυτούς. Έχουμε μια άλλη εκδοχή του ιδωτικοποιούμενου δημόσιου τομέα. Ιδιώτες τοποθετούνται σε θέσεις ευθύνης που καλύπτουν αντικείμενα ακραιφνώς δημοσίου δικαίου. Από την θέση του Διευθυντή κυβερνοασφάλειας στο υπουργείο ψηφιακής πολιτικής με την επίνευση του- κατά τα λοιπά, μεταρρυθμιστή κ. Πιερρακάκη- μέχρι τους Διευθυντές τεχνικών έργων και νομικών υπηρεσιών υπουργείων στα οποία προϊστανται οι επίσης «μεταρρυθμιστές» κ. Μηταράκης και Χαρδαλιάς, περνάμε στην ανάπτυξη ενός σχεδίου κατεδάφισης των ασφαλιστικών δικλείδων προστασίας των δημοσίων αγαθών. Ποια είναι η ευθύνη ενός ιδιώτη σε σχέση με την διαχείριση του δημοσίου χρήματος; Της δημόσιας ασφάλειας; Της δημόσιας υγείας;
Είμαι, παρ’ όλα αυτά αισιόδοξος: Η ελληνική δημόσια διοίκηση έχει αποκρούσει πολλές προσπάθειες εκτροπών κι έχει διαφυλάξει το γράμμα και το πνεύμα του Συντάγματος. Είμαι σίγουρος ότι αυτό θα συμβεί και τώρα. Αρκεί όσοι εξακολουθούν να πιστεύουν στο όραμα μιας αντι-πελατειακής Ελλάδας να καταφέρουν να πείσουν τους περισσότερους ότι μπορεί να γίνει πραγματικότητα.
(Ο Παναγιώτης Καρκατσούλης είναι εμπειρογνώμονας δημόσιας διοίκησης, στέλεχος του Κινήματος Αλλαγής)
