Ναι! Ήρθε η ώρα οι επιστήμονες να μιλήσουμε! Μακριά από πολιτικές σκοπιμότητες. Χωρίς θρησκοληψίες και εθνικιστικές κορώνες και χωρίς να συναγωνιζόμαστε στον «απατηλό αγώνα δρόμου των ποικίλων τουρκοφάγων». Ναι, τώρα είναι η ώρα να υψώσουμε τη φωνή μας για τη διάσωση ενός μοναδικού μνημείου το οποίο ήδη από τα μέσα της δεκαετίας συμπεριλήφθηκε επίσημα στον κατάλογο των μνημείων της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO.
Ενός μνημείου, το οποίο ιδρύθηκε το 324 μ.Χ. από το Μεγάλο Κωνσταντίνο και στη μακραίωνα ιστορία του πέρασε από «σαράντα κύματα», από δηώσεις και βεβηλώσεις αλλά και καταστροφές από πολλούς και μεγάλους σεισμούς. Το 532 ο αρχικός ναός κατεστράφη ολοσχερώς στη διάρκεια της Στάσης του Νίκα. Λίγα χρόνια αργότερα (532 – 537) έγινε η ανέγερση του σημερινού ναού με απόφαση του αυτοκράτορα Ιουστινιανού. Αλλά ο νέος ναός σύντομα μπήκε σε νέες περιπέτειες λόγω της κατάρρευσης του τρούλου του ναού το 558. Είχε προηγηθεί στην Κωνσταντινούπολη ο καταστροφικός σεισμός του Δεκεμβρίου του 557. Ο ναός δεν έπαθε άμεσες βλάβες, αλλά μάλλον αποσταθεροποιήθηκε από το σεισμό και κατέρρευσε αργότερα. Η ανακατασκευή του τρούλου πραγματοποιήθηκε στα έτη 558-563 επί των ημερών του Ισίδωρου Β΄.
Νέος σεισμός μεγέθους 7 προκάλεσε ρωγμές στο ναό το 869. Το 989 κατέρρευσε και πάλι ο τρούλος, και πάλι λόγω ισχυρού σεισμού, και ο αυτοκράτορας Βασίλειος ξανάχτισε νέο, υψηλότερο τρούλο μέσα σε έξη χρόνια. Νέες βλάβες προκλήθηκαν από τον πολύ ισχυρό σεισμό του 1343 και περίπου έναν αιώνα αργότερα ο ναός μετατράπηκε σε ισλαμικό τέμενος ως επακόλουθο της άλωσης της Πόλης στις 29 Μαίου του 1453. Ο πολύ ισχυρός σεισμός του 1648 προκάλεσε την κατάρρευση τεσσάρων μιναρέδων. Νέες βλάβες σημειώθηκαν στο ναό και από το σεισμό του 1894, οπότε ξεκίνησαν νέες επισκευές με εντολή του τότε σουλτάνου.
Παρ’ όλα αυτά, ο μεγαλοπρεπής ναός της Αγίας Σοφίας επέζησε ανά τους αιώνες στη βασική του μορφή και από χριστιανικός ναός μετατράπηκε σε μουσείο με απόφαση του Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ το 1935. Έκτοτε σταδιακά έγινε συνείδηση ότι ο ναός «δεν μας ανήκει», «δεν τους ανήκει», ανήκει σε όλη την ανθρωπότητα. Η δεύτερη μετατροπή του ναού σε ισλαμικό τέμενος το 2020 αποτελεί μεγάλη οπισθοδρόμηση. Γι’ αυτό, τώρα πρέπει να υψώσουμε τη φωνή μας. Ιστορικά και πολιτιστικά δικαιούμαστε να το κάνουμε. Χωρίς φθηνούς εθνικισμούς και θρησκευτικότητες. Η ίδια η ιστορία του μνημείου τα έχει ξεπεράσει αυτά. Και η παγκόσμια κοινότητα αποτελεί το μεγαλύτερο σύμμαχό μας.
(Ο Δρ. Γεράσιμος Α. Παπαδόπουλος είναι Σεισμολόγος, Μέλος του Συμβουλίου Διοίκησης του Ελληνικού Μεσογειακού Πανεπιστημίου, Επιστημονικός συνεργάτης της UNESCO, Συγγραφέας του βιβλίου «Στα Μονοπάτια του Εγκέλαδου», Εκδόσεις Οσελότος, Ιούνιος 2021.)
