Το σιδηροδρομικό δυστύχημα των Τεμπών τάραξε την ελληνική κοινωνία, που εξέφρασε με κάθε τρόπο την οδύνη, αλλά και την οργή της. Οι Έλληνες φίλαθλοι και, ιδίως, οι οργανωμένοι οπαδοί δεν έμειναν αμέτοχοι. Συμμετείχαν στο πένθος και πρωτοστάτησαν στις αντιδράσεις.
Στα Γιάννενα, οι οπαδοί του τοπικού ΠΑΣ αναρωτήθηκαν, αλλά και υποσχέθηκαν «Πόσα πανό οργής και θλίψης να βάψουμε ακόμα; Εκδίκηση!». Στο Ηράκλειο οι φίλοι του ΟΦΗ σχολίασαν σκωπτικά: «Παίζουν τις ζωές μας πέτρα ψαλίδι μολύβι και χαρτί εξάλλου για το σύστημα είμαστε αριθμοί». Σε μία άλλη γωνιά του «Θεόδωρος Βαρδινογιάννης», ένα πανό απευθυνόμενο στους πραγματικούς υπαίτιους του τραγικού δυστυχήματος έγραφε: «Είστε δολοφόνοι, είστε υποκριτές, το σύστημα που φτιάξατε μας παίρνει τις ζωές».
Οι φίλοι του ΠΑΟΚ στην Τούμπα, φαίνεται ότι δεν πείστηκαν με την απόπειρα της βιαστικής απόδοσης των ευθυνών, στο ανθρώπινο λάθος. «Όταν λάθος άρχεις, δεν φταίει μόνο ο σταθμάρχης». Σε ένα άλλο ιστορικό κλειστό γήπεδο της Θεσσαλονίκης, το «Νίκος Γκάλης», το θρυλικό «Αλεξάνδρειο Μέλαθρο», οι οπαδοί του Άρη έκλεισαν ραντεβού για μετωπική σύγκρουση στις κάλπες: «Σύγκρουση μετωπική θα έχουμε στις κάλπες, ο κόσμος σας σιχάθηκε ανίκανες γραβάτες». Οι οργανωμένοι οπαδοί του Παναθηναϊκού, πριν τον αγώνα της ομάδας τους με τον Παναιτωλικό άναψαν μαύρα καπνογόνα, σε ένδειξη οργής και πένθους.
Αξίζει να σημειωθεί, μάλιστα, ότι το Σάββατο 4 Μαρτίου, στο κλειστό Γυμναστήριο της Νίκαιας, οι διαιτητές ζήτησαν να κατέβει το πανό που είχε αναρτηθεί και έγραφε: «Δεν ήταν ανθρώπινο λάθος αλλά ούτε και ατύχημα, την κρατική δολοφονία βαφτίσατε δυστύχημα. Τέμπη 1/3/23». Με την παρέμβαση του παίκτη του Ιωνικού Λουκά Μαυροκεφαλίδη, το πανό έμεινε στη θέση του και ο αγώνας μπάσκετ, ανάμεσα στον Ιωνικό και την ΑΕΚ ξεκίνησε με εικοσάλεπτη καθυστέρηση.
Ίσως, το πιο απλό, αλλά και πιο δραματικό και πιο ουσιώδες, γιατί αποτυπώνει το μέγεθος της συμφοράς, ήταν το πανό των φίλων του ΠΑΣ Λαμία: «Τυγχάνει που δεν ήμασταν εμείς». Και είναι γεγονός. Με εκείνο το τρένο, δεν ταξίδευαν μόνο τα παιδιά του γείτονα. Ταξιδεύαμε εμείς οι ίδιοι, τα δικά μας παιδιά, διότι όπως αποδεικνύεται, εκ των υστέρων, όλοι όσοι έχουμε κάνει το δρομολόγιο Αθήνα – Θεσσαλονίκη με το τρένο, έχουμε εκτεθεί, χωρίς να το γνωρίζουμε, σε σοβαρό κίνδυνο, γιατί ταξιδεύαμε μέσα σε αμαξοστοιχίες που κινούνταν στα τυφλά.
Άλλωστε, οι φίλαθλοι, ακολουθώντας την αγαπημένη τους ομάδα σε εκτός έδρας αγώνες, έχει χρειαστεί να ταξιδέψουν και να πληρώσουν με το αίμα τους τις πράξεις ή τις παραλείψεις διάφορων υπευθύνων. Το 1999 έξι οπαδοί του ΠΑΟΚ σκοτώθηκαν σε τροχαίο δυστύχημα στα Τέμπη, επιστρέφοντας στη Θεσσαλονίκη, μετά από αγώνα με τον Παναθηναϊκό.
Στην πιο μεγάλη τραγωδία του ελληνικού ποδοσφαίρου, στις 8 Φεβρουαρίου 1981, στη θύρα 7 του Σταδίου «Γ.Καραϊσκάκης», σκοτώθηκαν 21 νέα παιδιά και τραυματίστηκαν άλλα 55, καθώς έφευγαν από το γήπεδο, μετά το τέλος του αγώνα «Ολυμπιακός-ΑΕΚ». Κανένας υπεύθυνος δεν τιμωρήθηκε για εκείνη τη μαύρη μέρα, παρόλο που ήταν γνωστό σε όλους ότι ο άδικος χαμός των ανθρώπων οφείλεται σε εγκληματική αμέλεια.
Η αντίφαση του γηπέδου
Το γήπεδο, κυρίως το ποδόσφαιρο, συχνά χαρακτηρίζεται από μία βαθιά αντίφαση. Από τη μία πλευρά είναι το σύγχρονο «όπιο του λαού». Το πάθος, ο οπαδισμός, η αγωνία για το αποτέλεσμα, η δύναμη του αθλητικού θεάματος, που (κατά τη γνώμη μας συνδέεται με την ομορφιά του ποδοσφαίρου), είναι ικανά να παρασύρουν ένα μεγάλο μέρος της κοινωνίας και να το στρέψει μακριά από τις κοινωνικές – πολιτικές διεκδικήσεις. Ο Αρίγκο Σάκι είχε πει ότι το ποδόσφαιρο είναι το πιο σημαντικό από τα ασήμαντα, θέλοντας να τονίσει ότι άλλες θα πρέπει να είναι οι προτεραιότητες του ανθρώπου.
Δε θα πέσουμε πολύ έξω, αν ισχυριστούμε σήμερα, ότι το ντέρμπι της Κυριακής ευαισθητοποιεί μία κοινωνία πολύ περισσότερο από ό,τι θα την κινητοποιούσε μία κοινωνική ή πολιτική διεκδίκηση, όπως, για παράδειγμα, μία διαμαρτυρία, για την αύξηση της τιμής στο ψωμί ή σε άλλα είδη πρώτης ανάγκης. Με αυτή την έννοια, ο παραλληλισμός του ποδοσφαίρου με «όπιο», μόνο ατυχής δεν είναι. Για να το πούμε με άλλα λόγια, μετρώντας ο καθένας την ψυχοσύνθεσή του, μπορεί κάποιος να αισθανθεί πιο αδικημένος, όταν η ομάδα του δεν πάρει ένα πέναλτι, παρά όταν αυξάνεται η τιμή στο ψωμί ή όταν καταλάβει ότι το τηλέφωνό του παρακολουθείται…
Γι’ αυτό, πολλοί πιστεύουν ότι το ποδόσφαιρο χρησιμοποιείται από την εξουσία για να την αποπροσανατολίσει από τα πραγματικά της προβλήματα. Στη χώρα μας, μία εσφαλμένη διαιτητική απόφαση που κρίνει το αποτέλεσμα ενός σημαντικού αγώνα ή ακόμα και η αναβολή ενός αγώνα, επειδή τα δοκάρια βρέθηκαν μερικά εκατοστά μικρότερα από τα κανονικά, μπορεί να γίνει η αφορμή για συζήτηση επί εβδομάδες. Μία από τις πιο συνήθεις θεωρίες συνωμοσίας είναι ότι όλα αυτά γίνονται επίτηδες, για να πάψει ο κόσμος να ασχολείται με τα πραγματικά του προβλήματα.
Υπάρχει όμως, και η άλλη όψη του νομίσματος. Ότι, δηλαδή, το γήπεδο είναι σημείο αναφοράς για εκατομμύρια ανθρώπους. Ο Τσάβι Χερνάντες, πρώην άσος της Μπαρτσελόνα είχε πει: «Είναι απίστευτο πώς το πάθος του ποδοσφαίρου συνδέει τόσους πολλούς ανθρώπους». Όλοι αυτοί, που με την ευκαιρία ενός ποδοσφαιρικού αγώνα συγκεντρώνονται σε ένα γήπεδο, δεν είναι μόνο φορείς της αγάπης και του πάθους για την ομάδα τους. Μεταφέρουν στις κερκίδες τις προσωπικές ιδέες τους, τις αντιλήψεις τους, αλλά και την προσωπική και κοινωνική αδικία που υφίστανται κατά τη διάρκεια της εβδομάδας. Έτσι, η μπάλα γίνεται τρόπος εκτόνωσης, αλλά όχι μόνο. Γίνεται τόπος κοινής έκφρασης για πολύ κόσμο. Ο αιρετικός Ιταλός σκηνοθέτης (και όχι μόνο) Πιέρ Πάολο Παζολίνι, λάτρης του ποδοσφαίρου είχε πει: «Το ποδόσφαιρο είναι μία γλώσσα». Και αυτή η γλώσσα, πολλές φορές, δε χαρίζεται σε κανέναν!
Τα παιδιά στην κερκίδα
Αυτή η κοινή γλώσσα δίνει στα «παιδιά στην κερκίδα» την ευκαιρία να εκφραστούν, με το δικό τους τρόπο. Έναν τρόπο που δε γνωρίζει από καθωσπρεπισμούς, υποκρισία ή συγκάλυψη. Σε έναν κόσμο, που έχει επιλέξει να βάζει κάτω από το χαλί τα προβλήματα, να αποκρύπτει ή να καταστέλλει κάθε συλλογική αντίδραση και, κυρίως, σε έναν κόσμο, όπου (κακώς) οι θεσμικές μορφές συλλογικής έκφρασης περιορίζονται όλο και περισσότερο, η κοινή γλώσσα του γηπέδου παραμένει ενεργή και, χάρη στην προβολή που έχει το άθλημα, ακούγεται και, μάλιστα, πολύ δυνατά. Γι’ αυτό και μπορεί να ενοχλήσει.
Ασφαλώς, υπάρχει και μία επιπλέον διάσταση, που κανείς δεν μπορεί να παραβλέψει. Ότι, δηλαδή, συχνά τα νέα παιδιά παρασύρονται. Εργαλειοποιούνται, από τα αφεντικά των ομάδων τους, και χρησιμοποιούνται ως ιδιωτικοί στρατοί. Ούτε, φυσικά, μπορεί να παραγνωριστεί ότι σε πολλές περιπτώσεις, η τυφλή οπαδική πίστη οδηγεί, ιδίως τις οργανωμένες συλλογικότητες των φιλάθλων, σε αντικοινωνικές συμπεριφορές και ακραίες χυδαιότητες. Κι εδώ, ακόμα, το γήπεδο, νοούμενο όχι ως ένας αρχιτεκτονικός χώρος, αλλά ως χώρος κοινωνικής συναναστροφής μπορεί και πρέπει να χρησιμοποιήσει την «κοινή γλώσσα του» και παίξει έναν ιδιαίτερο που θα απομονώσει κάθε αντικοινωνική συμπεριφορά.
Και είναι βέβαιο, ότι αν τα παιδιά στην κερκίδα καταφέρουν να περάσουν σε αυτό το ανώτερο επίπεδο συμπεριφοράς και συμμετοχής, τα γήπεδα, θα πάψουν να είναι χώροι εκτόνωσης της κοινωνικής αντίδρασης, που θα βολεύει την εξουσία και θα μεταβληθούν σε χώρους που θα ενοχλούν, όσους προσπαθήσουν να αυθαιρετήσουν εις βάρος της κοινωνίας.
Οι αντιδράσεις των οπαδών για το έγκλημα των Τεμπών, δεν ήταν ούτε η πρώτη φορά, ούτε θα είναι η τελευταία, που οι φίλαθλοι και οι οπαδοί παίρνουν θέση, για γεγονότα που αφορούν την κοινωνία. Τον Δεκέμβριο του 2008, οι οπαδοί όλων των ομάδων είχαν καταδικάσει τη δολοφονία του Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου και είχαν πάρει θέση κατά της αστυνομικής βίας. Εκείνη την περίοδο, δεκάδες πανό διαμαρτυρίας καταδίκαζαν την κρατική αυθαιρεσία, ενώ σε πολλές περιπτώσεις, στο περιθώριο των αγώνων σημειώθηκαν και συμπλοκές, ανάμεσα σε οπαδούς και ομάδες ΜΑΤ.
Παραμένει ζητούμενο το πώς αυτή η έκφραση διαμαρτυρίας θα μπορέσει να αποκτήσει πιο ουσιαστικό κινηματικό χαρακτήρα και θα γίνει ένας νέος παράγοντας, με πιο ενεργή παρέμβαση στις διεκδικήσεις της κοινωνίας. Στις διαδηλώσεις διαμαρτυρίας, για το τραγικό σιδηροδρομικό δυστύχημα βρέθηκαν στους ίδιους δρόμους, μαθητές, φοιτητές, συνδικάτα, αλλά και σύλλογοι ή οργανώσεις με αντικείμενο τη διεκδίκηση κοινωνικών δικαιωμάτων. Ευχή είναι, στο μέλλον, να διαπιστώσουμε πιο ενεργή συμμετοχή και του οπαδικού κινήματος, σε παρόμοιες εκδηλώσεις. Οι αντιδράσεις των οπαδών, στα γήπεδα, αποδεικνύουν ότι το έδαφος είναι εξαιρετικά γόνιμο.
(Κώστας Καρβουναρίδης, Δικηγόρος – Μάστερ Αθλητικού Δικαίου και Μάνατζμεντ Διεθνές Κέντρο Αθλητικών Σπουδών CIES – FIFA)
