Πολλοί θεωρούν πως το τραγικό δυστύχημα στα Τέμπη οφείλεται στην πώλησή του. Άλλοι πάλι ισχυρίζονται πως οφείλεται στη μη ιδιωτικοποίησή του. Οι ελληνικοί σιδηρόδρομοι ούτε ήταν εξ ολοκλήρου κρατικοί ούτε εξολοκλήρου ιδιωτικοί. Ήταν και ιδιωτικοί και κρατικοί. Η Hellenic Train Α.Ε. (πρώην ΤΡΑΙΝΟΣΕ Α.Ε.), μέλος του Ομίλου FS, είναι ιδιωτική εταιρεία και ο βασικός φορέας σιδηροδρομικής μεταφοράς επιβατών & εμπορευμάτων στην Ελλάδα. Η Εταιρεία παρέχει σιδηροδρομικές υπηρεσίες χρησιμοποιώντας το δίκτυο και την εν γένει σιδηροδρομική υποδομή του ΟΣΕ Α.Ε. Γιατί ο ΟΣΕ δεν ιδιωτικοποιήθηκε ολόκληρος; Γιατί ο ΣΥΡΙΖΑ και η ΝΔ δεν το θέλησαν; Όχι. Γιατί δεν βρέθηκε ιδιώτης που να θέλει ν’ αναλάβει τη συντήρηση του δικτύου και την ανάπτυξη των υποδομών. Αυτό έμεινε υποχρέωση του ΟΣΕ. Από τη στιγμή όμως που ο ΟΣΕ δεν είχε οφέλη απ’ αυτή τη συντήρηση και ανάπτυξη των υποδομών, όλα αφέθηκαν στην τύχη τους. Τύχη τραγική για τα θύματα. Δυστύχημα που ερχόταν αναπόφευκτα πάνω μας, αλλά δεν το βλέπαμε.
Υπάρχουν τομείς (συγκοινωνίες, νερό) όπου ο ιδιωτικός τομέας για να επενδύσει χρειάζεται είτε να δαπανήσει πολλά χρήματα, τα οποία θα του επιστραφούν, αν του επιστραφούν, πολύ αργότερα ή να αυξήσει πολύ τις τιμές των προϊόντων που πουλά και να χάσει έτσι την πελατεία του. Στη Μεγάλη Βρετανία της Θάτσερ οι σιδηρόδρομοι ιδιωτικοποιήθηκαν πλήρως. Δεν έγιναν όμως νέες επενδύσεις, ενώ οι τιμές των εισιτηρίων πήγαν στα ύψη. Έτσι οι υπηρεσίες χειροτέρευσαν πάρα πολύ. Οι ιδιώτες επενδυτές σ’ αυτούς τους τομείς επενδύουν, όταν το κράτος με τις υποδομές του εγγυάται το κέρδος τους. Και αυτό είναι ο κρατισμός. Όχι η κρατική ιδιοκτησία γενικά, αλλά η κρατική ιδιοκτησία που λειτουργεί, όπως έγραφε ο Νίκος Πουλαντζάς, ως αντι-τάση στην πτωτική τάση του ποσοστού κέρδους. Η πλήρης ιδιωτικοποίησή του ΟΣΕ θα απαιτούσε από τον ιδιώτη να αναλάβει μεγαλύτερο κόστος από το αναμενόμενο κέρδος του. Γι’ αυτό δεν πουλήθηκε ολόκληρος ο ΟΣΕ. Γι’ αυτό και κανένας ιδιώτης δεν θα ήθελε ολόκληρη την ΕΥΔΑΠ. Ας το ψάξουμε απ’ αυτή την οπτική γωνία για να δούμε τι συνέβη στα Τέμπη και όχι να τα ρίχνουμε όλα «στον σταθμάρχη και τους συναδέλφους τους που πήγαν για σουβλάκια». Ούτε πάλι να τον/τους αθωώνουμε.
Ο καπιταλισμός- ναι υπάρχει και αυτός και η σοσιαλδημοκρατία πληρώνει επειδή τον ξέχασε- είναι πολύ πιο πολύπλοκος από όσο φαίνεται στις αναλύσεις του συρμού για τα αίτια της τραγωδίας.
Ο κρατισμός από την άλλη δεν είναι άρνηση του καπιταλισμού ή σοσιαλισμός, αλλά ειδική μορφή παρουσίας του κράτους στις καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής.Η περίφημη «κοινωνικοποίηση» των προβληματικών στην περίοδο της Μεταπολίτευσης αποτέλεσε την ελληνική εφαρμογή αυτής της αντίθετης κίνησης προς την πτωτική τάση του ποσοστού του κέρδους του ιδιωτικού τομέα. Κανένας βεβαίως σοσιαλισμός ή «σοσιαλμανία» δεν υπήρχε εδώ.
Μετά το 1980 στις ΗΠΑ, Μεγάλη Βρετανία και Ευρωπαϊκή Ένωση και μετά το 1990 στην Ελλάδα πολλοί πίστεψαν πως ο καπιταλισμός- καζίνο θα ήταν η απάντηση στην πτωτική τάση του ποσοστού κέρδους. Το κράτος δεν ήταν απαραίτητο, ούτε ως αντίρροπη τάση σ’ αυτή την πτώση. Εξ ου και η απαξίωσή του. Κυριάρχησε η άποψη πως οι αγορές καλούνται μόνες τους να λύσουν το πρόβλημα και τα κράτη το μόνο που έπρεπε να κάνουν, ήταν να επιβάλλουν πολιτικές λιτότητας. Αυτή η λογική οδήγησε στην ενδυνάμωση της Άκρας Δεξιάς και όχι ο λαϊκισμός. Ο λαϊκισμός φούντωσε λόγω αυτής της λογικής και όχι λόγω του εγγενούς ανορθολογισμού «των μαζών». Η αντίδραση στην κρίση κατηγοριοποιήθηκε μόνο ως λαϊκισμός, αλλά οι «βάναυσες τακτικές της λιτότητας», έβλαψαν την Αριστερά- εννοώ τη σοσιαλδημοκρατία- όχι όμως και την Ακροδεξιά, όπως θα αποδείκνυαν οι περιπτώσεις του Brexit, της Πολωνίας, της Ουγγαρίας, της Σουηδίας και της Ιταλίας. Ενώ στη Δανία η σοσιαλδημοκρατία για να παραμείνει στην κυβέρνηση, ντύθηκε Ακροδεξιά.
Ο καπιταλισμός δημιουργεί αντίρροπες τάσεις στην πτωτική τάση του ποσοστού κέρδους μέσα από το εξαγωγικό εμπόριο, την διεθνή επέκταση στις αγορές (παγκοσμιοποίηση), τον εφεδρικό στρατό των ανέργων και τις παρεμβάσεις του κράτους (επιδόματα αντί υπηρεσιών). Στις παρεμβάσεις του κράτους ανήκουν και οι ΣΔΙΤ. Στην εποχή της παγκοσμιοποίησης όμως δυσχεραίνει ο ρόλος της όποιας κρατικής παρέμβασης υπέρ της αντιστροφής της πτωτικής τάσης του ποσοστού του κέρδους. Εξ ου και οι δυσκολίες της σοσιαλδημοκρατίας- αλλά και των θεωρητικών της- να διαμορφώσει σ’ αυτό το πλαίσιο νέες επεξεργασμένες προτάσεις.
Στη χώρα μας ακόμη και αυτοί που αυτοπροσδιορίζονται ως σοσιαλδημοκράτες, δεν σκέφτηκαν, με αφορμή το τραγικό δυστύχημα, να αναδείξουν τη σημασία του κράτους παροχής κοινωνικών υπηρεσιών αντί της κρατικής ιδιοκτησίας, των επιδομάτων και των νεοφιλελεύθερων κουπονιών. Σοσιαλδημοκρατία ήταν το ισχυρό και δημοκρατικό κράτος παροχής κοινωνικών υπηρεσιών σε υγεία, παιδεία, συγκοινωνίες. Αυτό, μαζί με την προτεραιότητα του κόσμου της εργασίας. Μετά όλα τ’ άλλα. Τελικά για τα Τέμπη δεν φταίει ούτε η ιδιωτικοποίηση ούτε η κρατικοποίηση. Ο μεγάλος ένοχος είναι η απουσία ενός κράτους παροχής κοινωνικών υπηρεσιών. Αυτή την απουσία όμως τη θυμόμαστε μόνο σε περιπτώσεις δυστυχημάτων, όπως αυτό στα Τέμπη.
(Ο Γιώργος Σιακαντάρης είναι δρ. κοινωνιολογίας)
