Έχει έρθει το τέλος των εθνικών στρατών και των εθνικών κρατών; Όπως κυριάρχησε η ιδιωτικοποίηση της Υγείας, της Παιδείας, των δημόσιων αγαθών, της παραγωγής, έφτασε και η ώρα των πολέμων για λογαριασμό ιδιωτικών ή υπερεθνικών συμφερόντων ή προς όφελος κρατών και κυβερνήσεων που θα υπηρετούνται από μισθοφόρους;
Είναι κάτι καινούργιο ή είναι παλιό που τώρα την εποχή της παγκοσμιοποίησης έρχεται με μεγαλύτερη δυναμική και εμφανίζεται συχνότερα;
Τι κίνδυνοι υπάρχουν από την αυτονόμηση αυτών των μισθοφορικών στρατών και τη διεκδίκηση εκ μέρους τους περισσότερων χρημάτων ή μεγαλύτερης εξουσίας; Τι γίνεται όταν αυτοί οι στρατοί στρέφονται στο εσωτερικό για καταστολή εσωτερικών αντιδράσεων και επιβολή δικτατοριών;
Οι μισθοφόροι πολεμούν με μόνο κίνητρο το ιδιωτικό όφελος. Δεν αποτελούν μέρος ενόπλων δυνάμεων κάποιας χώρας αλλά πιθανόν να ενεργούν επ’ ωφελεία της. Υπάρχει σε ορισμένες περιπτώσεις επικάλυψη οικονομικών και εθνικών συμφερόντων. Δεν δικαιούνται προστασία από τους κανόνες πολέμου και τη συνθήκη της Γενεύης εκτός από συγκεκριμένες μονάδες όπως η Γαλλική Λεγεώνα των Ξένων και οι νεπαλέζοι Γκούρκας που ενεργούν στο πλαίσιο των βρετανικών ενόπλων δυνάμεων.
Στις 4 Δεκεμβρίου 1989 τα Ηνωμένα έθνη υιοθέτησαν τη διεθνή συνθήκη κατά της πρόσληψης , χρηματοδότησης κα κατάρτισης μισθοφόρων. Τέθηκε σε ισχύ το 2001.
Είναι γνωστό όμως ότι δεν τηρείται εκεί που οι μεγάλες δυνάμεις έχουν συμφέροντα να διεξάγουν τοπικούς πολέμους για διασφάλιση πετρελαίου, σπάνιων γαιών, διαμαντιών, χρυσού κλπ.
Ιστορικά
Η Ιστορία των μισθοφόρων αρχίζει από πολύ παλιά. Όπως περιγράφει ο ιστορικός Ξενοφών το 401 π.Χ. πολλοί πολεμιστές του Πελοποννησιακού Πολέμου προσελήφθησαν για να πολεμήσουν με τον Κύρο, γιό του Δαρείου για να εκδιώξει τον αδελφό του Αρταξέρξη από τον περσικό θρόνο. Ο Κύρος ηττήθηκε και οι Έλληνες μισθοφόροι κυνηγήθηκαν και μετά από πορεία εννέα μηνών διασώθηκαν στην Μαύρη Θάλασσα.
Στη Βυζαντινή αυτοκρατορία η Βαράγγια φρουρά που αποτελείτο από μισθοφόρους Βίκινγκς άλλοτε στήριζαν τους Βυζαντινούς αυτοκράτορες και άλλοτε επέδραμαν ως εχθροί.
Το 988 ο αυτοκράτορας Βασίλειος Β’ ο Βουλγαροκτόνος χρησιμοποίησε 6.000 Βαράγγους για να υπερασπιστεί τον θρόνο του από τον Βάρδα Φωκά.
Τον 13ο αιώνα ο Αυτοκράτορας Ανδρόνικος Β΄έφερε από την Σικελία Καταλανούς μισθοφόρους για να πολεμήσουν τους Οθωμανούς. Οι λεηλασίες τους προκάλεσαν την οργή των Βυζαντινών και τους ανάγκασαν να κινηθούν προς την Αθήνα στην υπηρεσία του Δούκα της Αθήνας. Μια διαφωνία για τις αμοιβές οδήγησε σε σύγκρουση με τον εργοδότη τους στη μάχη του Κηφισού και αναδείχτηκαν άρχοντες της περιοχής για 75 χρόνια.
Η Ελβετική Φρουρά είναι γνωστή από την εποχή της Αναγέννησης για τις υπηρεσίες της στον Πάπα.
Στη σύγχρονη εποχήείναι γνωστή η σκληρότητα των μισθοφόρων που πολεμούσαν επ’ ωφελεία των Δυτικών αποικιοκρατών στην Αφρική.
Τα τελευταία χρόνια μισθοφορικές εταιρείες υπήρχαν στο Αφγανιστάν, Ιράκ, Συρία, Λιβύη, όπου δεν αναλάμβαναν μόνο έργο υποστήριξης (logistics) αλλά και προστασία υψηλών προσώπων και καθαρά επικίνδυνες πολεμικές αποστολές.
Είναι γνωστές οι αμερικανικές εταιρείες Blackwater (νυν Academi) και TripleCanopy, η G4S, η βρετανική AegisDefenseServices και φυσικά η ρωσική Wagner, η οποία ενεργεί μετά την απόσυρση των Γάλλων στο Μάλι, την Μπουρκίνα Φάσο, στη Λιβύη για την υποστήριξη του στρατηγού Χαφτάρ, στη Συρία για την υποστήριξη του καθεστώτος Άσαντ, στο Σουδάν για έλεγχο των ορυχείων χρυσού και φυσικά στον πόλεμο της Ουκρανίας, όπου διεξήγαγαν αποκλειστικά μέχρι τώρα την επιχείρηση στο Μπαχμούτ.
Η πραξικοπηματική πορεία προς την Μόσχα για λόγους αύξησης του ρόλου τους στον έλεγχο των στρατιωτικών επιχειρήσεων και πιθανόν και της πολιτικής επιρροής αποτέλεσε το κύκνειο άσμα τους. Τα υπολείμματα του εκ 25.000 μισθοφορικού στρατού θα ενταχθούν στον Ρωσικό στρατό ή θα αποστρατευθούν ή θα μεταφερθούν προσωρινά στην Λευκορωσία ή θα σταλούν στην Αφρική.
Τι επιφυλάσσει το μέλλον για τους μισθοφορικούς στρατούς;
Οι κοινοβουλευτικές δημοκρατίες της πλούσιας Δύσης έχουν σχεδόν όλες καταργήσει την υποχρεωτική θητεία και έχουν επαγγελματικούς ή μισθοφορικούς στρατούς. Η παγκοσμιοποίηση έριξε πολλά εθνικά τείχη, κατήργησε εθνικές συνειδήσεις και στρατούς. Οι πόλεμοι των δυτικών χωρών δεν αφορούσαν την κυριαρχία των χωρών αλλά την καταπολέμηση της τρομοκρατίας σε μακρινές χώρες, την κατάκτηση αγορών ή την προβολή ισχύος τους. Αντίθετα, κράτη με αυταρχικά καθεστώτα διατήρησαν την εθνική συνείδηση και τους εθνικούς στρατούς. Εκεί που μετά την Γαλλική Επανάσταση, το «leveeenmasse»και τους λαϊκούς στρατούς, οι οποίοι θεωρούντο ότι προάσπιζαν την Δημοκρατία από τους συντηρητικούς στρατιωτικούς ή έδιναν εθνική χροιά όπως ονειρευόταν ο Μπίσμαρκ, βλέπουμε να ιδιωτικοποιούνται οι πόλεμοι και αντίστοιχα οι στρατοί. Είναι η ίδια αντίληψη της οικονομίας της αγοράς για το νερό, το ρεύμα, την Υγεία, την Παιδεία.
Στην Δύση που καθιέρωσε τα εθνικά κράτη καταργούνται οι εθνικοί θεσμοί και αποδυναμώνονται οι κρατικές δομές. Στην Ανατολή ενισχύεται η εθνική συνείδηση επ’ ωφελεία όμως αυταρχικών θεσμών.
Οι κίνδυνοι βέβαια, είναι υπαρκτοί και είναι οι ίδιοι με αυτούς που προκάλεσαν οι Καταλανοί μισθοφόροι τον 13ο αιώνα ή ηWagnerστις μέρες μας.
Μπορεί εδώ που φτάσαμε η εθνικοποίηση των σημαντικών λειτουργιών του κράτους να είναι αδύνατη αλλά θα πρέπει να σταθμιστούν οι κίνδυνοι από το πέρασμα στην πλήρη ιδιωτικοποίηση ακόμη και των διεθνών σχέσεων, συμπεριλαμβανομένων της ειρήνης και του πολέμου.
Και μόνο μια εξέταση των ελληνο-τουρκικών σχέσεων στο Αιγαίο με μοναδική οπτική την οικονομική παράμετρο, δείχνει τους κινδύνους να διαχειρίζεται κάποιος σοβαρά ζητήματα μόνο με τον παράγοντα «οικονομικό κέρδος».
Οι δυνάμεις που ξέρουν να προσφέρουν μόνο «αίμα και σίδηρο» έχουν προσωρινή επιτυχία ενώ δείχνουν αδυναμία να ενεργοποιούν ευρύτερες κοινωνικές δυνάμεις που θα απαιτήσουν σίγουρα πολιτική κυριαρχία σαν αυτή που απαίτησαν οι κοινωνίες μετά τη λήξη του Β’ παγκοσμίου Πολέμου.
Και πρέπει να λαμβάνουμε υπόψη ότι οι τυχοδιωκτικές δυνάμεις ή «σκυλιά του πολέμου» δαγκώνουν ενίοτε και τα αφεντικά τους.
Τα σοβαρά θέματα του πολέμου και της ειρήνης είναι υπόθεση όλων των κοινωνιών.
(Ο Νίκος Τόσκας είναι πρώην υπουργός και υποστράτηγος ε.α.)
