Θετική εντύπωση μου προκάλεσε η ανακοίνωση του Υπουργείου Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας, η οποία αναφέρει ότι η χώρα μας υπέβαλε στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, για ένταξη στο πλαίσιο του ΕΣΠΑ της περιόδου 2021-2027, πρόγραμμα για την Πολιτική Προστασία. Ένα πρόγραμμα ειδικά σχεδιασμένο, όπως υποστηρίζεται, για την ενίσχυση του Μηχανισμού Πολιτικής Προστασίας στην Ελλάδα. Η εντύπωση είναι θετική για δύο λόγους. Ο πρώτος λόγος είναι ότι πρόκειται για την πρώτη φορά που η χώρα καταρτίζει ένα μακροπρόθεσμο πρόγραμμα και το υποβάλλει στην ΕΕ για έγκριση χρηματοδότησης. Ο δεύτερος είναι ότι το πρόγραμμα καλύπτει τρεις κύριους άξονες δράσης, οι οποίοι είναι ρεαλιστικοί και πράγματι τους χρειάζεται επειγόντως η χώρα.
Αν και το πρόγραμμα αυτό δεν θα μπορέσει να λύσει όλα τα χρόνια μειονεκτήματα του μηχανισμού πολιτικής προστασίας στη χώρα μας, εντούτοις είναι δυνατόν να θέσει στέρεες βάσεις, εφ’ όσον εγκριθεί και υλοποιηθεί, με την προϋπόθεση ότι θα γίνει χρηστή διαχείριση των πόρων, αξιοκρατική αξιοποίηση προσώπων και ότι θα υπηρετήσει ρεαλιστικούς στόχους μέσα από χρονοδιάγραμμα προτεραιοτήτων.
Η πολιτική προστασία στη χώρα μας ήρθε με επιτακτικό τρόπο στο προσκήνιο κυρίως μετά τις πολύνεκρες φυσικές καταστροφές από πλημμύρα, στη Μάνδρα Αττικής, στις 15 Νοεμβρίου του 2017, και από δασική πυρκαγιά στο Μάτι Αττικής στις 23 Ιουλίου του 2018. Στο πρώτο περιστατικό, 24 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους από τις πλημμύρες. Στο δεύτερο, δυστυχώς, ο απολογισμός υπήρξε τραγικότερος δεδομένου ότι καταμετρήθηκαν 102 ανθρώπινα θύματα. Μεγάλες υπήρξαν οι υλικές και περιβαλλοντικές καταστροφές που προκλήθηκαν και στις δύο περιπτώσεις.
Από τότε που δημιουργήθηκε η Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας το 1995, έχουν περάσει αρκετά χρόνια ώστε οι απαιτήσεις της κοινωνίας σήμερα να είναι πολλές και η έντονη κριτική ως προς τα αρνητικά πεπραγμένα του συστήματος πολιτικής προστασίας της χώρας, μέχρι και τις περσινές δασικές πυρκαγιές στην Αττική και την Εύβοια, να είναι απόλυτα δικαιολογημένη. Μέσα στα χρόνια που κύλησαν αναδείχτηκαν πολύ σημαντικά και διαχρονικά μειονεκτήματα. Και δόθηκαν επίσης πολλές υποσχέσεις, τις οποίες στο τέλος παρέσερνε ορμητικά ο «στρατηγός άνεμος».
Μετά τα τραγικά γεγονότα στη Μάνδρα και στο Μάτι υπήρξε πολιτική και θεσμική κινητικότητα. Το Μάιο του 2019 η τότε κυβέρνηση έφερε στη Βουλή σχετικό νομοσχέδιο, γενικά αξιοπρόσεκτο και με σημαντικά σημεία για την αναβάθμιση του μηχανισμού πολιτικής προστασίας. Δυστυχώς, εκείνο το νομοσχέδιο ουδέποτε συζητήθηκε στο Κοινοβούλιο γιατί προκηρύχθηκαν οι εθνικές εκλογές. Η τρέχουσα κυβέρνηση ψήφισε νέο νόμο για την πολιτική προστασία το Φεβρουάριο του 2020, αλλά η εφαρμογή σημαντικού μέρους των άρθρων του ανεστάλη. Στη συνέχεια, υπό το βάρος της αρνητικής κριτικής για τη διαχείριση των δασικών πυρκαγιών το καλοκαίρι του 2021, προχώρησε στην ίδρυση του νέου Υπουργείου Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας. Έχω υποστηρίξει από χρόνια την ανάγκη δημιουργίας υπουργείου πολιτικής προστασίας, οπότε δεν θα μπορούσα να μη συμφωνήσω, έχοντας μάλιστα ως πρότυπο το ιταλικό υπουργείο πολιτικής προστασίας, με το οποίο είχα την εξαιρετική ευκαιρία και εμπειρία να συνεργαστώ.
Ευκαιρία να τεθούν στόχοι και χρονοδιαγράμματα στην πολιτική προστασία
Οι ελλείψεις, τα μειονεκτήματα και τα προβλήματα του μηχανισμού πολιτικής προστασίας στη χώρα μας είναι ακόμη πολλά και χρονίζοντα. Ένα εξ’ αυτών είναι η κατάρτιση μακροπρόθεσμου σχεδίου, η τήρησή του και η χρηματοδοτική υποστήριξή του. Στο πρόβλημα αυτό φιλοδοξεί να δώσει έστω μερική επίλυση το πρόγραμμα που υπεβλήθη προ ολίγων ημερών στην ΕΕ για έγκριση και ένταξη στο ΕΣΠΑ. Πράγματι, πρόκειται για πρόγραμμα πενταετές, ίσως εξαετές, αλλά σε κάθε περίπτωση έχει μακροπρόθεσμο ορίζοντα. Το συνολικό οικονομικό ύψος του προγράμματος είναι 714 εκ €, το οποίο δεν είναι ούτε μικρό, ούτε μεγάλο. Είναι, όμως, σημαντικό ώστε να τεθούν στόχοι και χρονοδιαγράμματα και να προχωρήσει η υλοποίησή τους με ρεαλισμό και με απαιτήσεις για απτά αποτελέσματα. Εξάλλου, ουδέποτε στο παρελθόν έδρασε η χώρα με ανάλογο τρόπο, οπότε πρέπει να επικροτηθούν τόσο η κατάρτιση προγράμματος με μακροπρόθεσμα χαρακτηριστικά, όσο και η πρόβλεψη για σημαντικό προϋπολογισμό.
Το πρόγραμμα που υπεβλήθη για χρηματοδότηση στο πλαίσιο του ΕΣΠΑ, διαρθρώνεται σε τρεις κύριους άξονες, σύμφωνα με την ανακοίνωση του Υπουργείου Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας. Ο πρώτος άξονας αναφέρεται στη δημιουργία επιστημονικών υποδομών και επιστημονικής υποστήριξης. Για παράδειγμα, προβλέπεται η δημιουργία εθνικής βάσης δεδομένων για την ολιστική και επιστημονικά τεκμηριωμένη διαχείριση κινδύνων. Σήμερα, οι ελλείψεις στον τομέα αυτό είναι σχεδόν τραγικές. Η ανακοίνωση τονίζει ότι η νέα αυτή εθνική βάση θα διασφαλίζει ότι σε πραγματικό χρόνο, θα είναι διαθέσιμη η απαραίτητη επιστημονική τεκμηρίωση για τον επιχειρησιακό σχεδιασμό αντιμετώπισης κάθε έκτακτης κατάστασης. Ελπίζεται ότι οι σχεδιαστές του προγράμματος θα έχουν κατά νου ότι η επιστημονική υποστήριξη είναι εξίσου χρήσιμη και στο μακροπρόθεσμο στάδιο της πρόληψης και της προετοιμασίας ενόψει μελλοντικών κινδύνων.
Ο ίδιος άξονας δράσης περιλαμβάνει και την προμήθεια- εγώ θα πρόσθετα και την ανάπτυξη – νέων, ευφυών συστημάτων καταγραφής και έγκαιρης προειδοποίησης για την επεξεργασία και παρακολούθηση κρίσιμων δεδομένων. Ακόμη, προβλέπεται η χρηματοδότηση προγραμμάτων έρευνας και καινοτομίας σε συνεργασία με τα Πανεπιστήμια και τα Ερευνητικά Ιδρύματα της χώρας, ώστε να αξιοποιηθεί το επιστημονικό προσωπικό της χώρας και να διασφαλιστεί η επιστημονική ακρίβεια σε κάθε φάση διαχείρισης των κινδύνων. Το σημείο αυτό χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή. Δεν θα πρέπει να επιδιωχθεί η ανάπτυξη της έρευνας και καινοτομίας γενικώς, αλλά εκείνων των δράσεων που μπορούν να εγγυηθούν, μετά την ολοκλήρωσή τους, την άμεση εφαρμογή των αποτελεσμάτων τους σε επιχειρησιακό επίπεδο, ούτε καν σε προ-επιχειρησιακό. Η ανάπτυξη της γενικής ή βασικής έρευνας στη χώρα είναι ένα μεγάλο θέμα αλλά αποτελεί αντικείμενο άλλων φορέων και άλλων χρηματοδοτικών προγραμμάτων, εθνικών και κοινοτικών.
Ο εκσυγχρονισμός εξοπλισμού και μέσων είναι ο δεύτερος άξονας του προγράμματος και προβλέπει την προμήθεια νέων αεροσκαφών και ελικοπτέρων πυρόσβεσης, αλλά και μηχανολογικού εξοπλισμού και οχημάτων για όλους τους φορείς που συνδράμουν το έργο της Πολιτικής Προστασίας, όπως το Πυροσβεστικό Σώμα, η Ελληνική Αστυνομία, οι Ένοπλες Δυνάμεις, το Λιμενικό Σώμα και το ΕΚΑΒ.
Η εκπαίδευση και ενημέρωση αποτελεί ένα σημαντικό κεφάλαιο για έναν επιτυχημένο μηχανισμό πολιτικής προστασίας. Η αναβάθμιση της εκπαίδευσης αποτελεί τον τρίτο άξονα του προγράμματος που υπεβλήθη στην ΕΕ. Αυτό επιδιώκεται να επιτευχθεί μέσα από τη νέα Εθνική Σχολή Διαχείρισης Κρίσεων και Αντιμετώπισης Κινδύνων, η οποία θα περιλαμβάνει (1) την Ακαδημία Πολιτικής Προστασίας, με εκπαιδευτικά προγράμματα για εθελοντές, στελέχη της Δημόσιας Διοίκησης και των ΟΤΑ Α’ και Β’ βαθμού, αλλά και πολίτες,(2) την Πυροσβεστική Ακαδημία με εκπαιδευτήρια στην Κηφισιά Αττικής και στην Πτολεμαΐδα, και (3) ένα πρότυπο Κέντρο Ειδικών Εκπαιδεύσεων. Επιπλέον,προβλέπονται και δράσεις ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης των πολιτών.
Αν και οι λεπτομέρειες του προγράμματος δεν είναι γνωστές, οι τρεις κύριοι άξονες φαίνεται ότι καλύπτουν τις βασικές απαιτήσεις για πολυποίκιλες δράσεις στους τομείς επιστημονικής τεκμηρίωσης και υποστήριξης, επιχειρησιακής δράσης με επαρκή τεχνικά μέσα και εξοπλισμό και ενημέρωσης-εκπαίδευσης-ευαισθητοποίησης.
Υπάρχει αισιοδοξία ότι το υποβληθέν πρόγραμμα θα εγκριθεί από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Θα πρέπει, λοιπόν, να αναμείνουμε τη σταδιακή υλοποίηση του προγράμματος, μετά την έγκρισή του. Αυτή τη φορά, όμως, οι απαιτήσεις είναι μεγάλες, πολλές και από όλους.
(Ο Δρ Γεράσιμος Α. Παπαδόπουλος είναι Σεισμολόγος, Επιστημονικός συνεργάτης ΕΕ και UNESCO, Μέλος της Επιτροπής Εκτίμησης Σεισμικού Κινδύνου, Συγγραφέας του βιβλίου «Στα Μονοπάτια του Εγκέλαδου», Εκδόσεις Οσελότος, Ιούνιος 2021)
