Ευτυχώς, έστω και με μεγάλη καθυστέρηση, ο Υπουργός Εξωτερικών κ. Δένδιας αποφάσισε να κάνει μια Βαλκανική περιοδεία. Είναι ευχής έργον που μετά από τόσο καιρό η ελληνική κυβέρνηση αποφάσισε να έχει «ενεργότερο ρόλο στην περιοχή»: ως τώρα και λόγω της Συμφωνίας των Πρεσπών που διχάζει το νεοδημοκρατικό ακροατήριο η κυβέρνηση του κ. Μητσοτάκη δεν έδειξε να έχει το παραμικρό ενδιαφέρον για τα Δυτικά Βαλκάνια.
Χρειάστηκε η ρωσική εισβολή και η συνειδητοποίηση ότι τα Βαλκάνια μπορούν να γίνουν ένα προνομιακό πεδίο δράσης για τη Ρωσία, ώστε η Ελλάδα να αποφασίσει ότι έχει κάποιο ρόλο να παίξει.
Είναι σαφές ότι ο Πούτιν ενίσχυσε όλες τις διαλυτικές τάσεις στην περιοχή. Το πρόβλημα όμως ήταν και παραμένει η επαμφοτερίζουσα Ευρωπαϊκή στάση.
Σήμερα πρέπει να αναγνωριστεί από όλους ότι η Διεύρυνση έχει παγώσει, ενώ η υπόσχεση στην Ουκρανία για ένταξη δημιουργεί μια νέα πραγματικότητα.
Η πολιτική διεύρυνσης, αργή, γραφειοκρατική, με διαρκή εμπόδια στο δρόμο των υποψηφίων χωρών πρέπει να αλλάξει. Όχι μόνο γιατί επιτρέπει στη Μόσχα να χρησιμοποιήσει την επιρροή της στα Βαλκάνια αλλά και επειδή η αίτηση ένταξης της Ουκρανίας (και οι αιτήσεις από Μολδαβία και Γεωργία) απαιτούν νέες ευφάνταστες λύσεις που θα μπορούν να καλύψουν όλους.
Την «Ημέρα της Ευρώπης» 9 Μαΐου, ο Πρόεδρος Μακρόν αναφέρθηκε σε μια ιδέα που κυκλοφορεί αρκετά τελευταία στις Βρυξέλλες και τις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες για μια Ευρώπη πολλαπλών κύκλων, όπου στον εξωτερικό κύκλο θα μπορούσαν να συνυπάρχουν τα Δυτικά Βαλκάνια, η Ουκρανία, η Μολδαβία και η Γεωργία και ενδεχομένως το Ηνωμένο Βασίλειο.
Αυτή η πρόταση αναμφισβήτητα δεν είναι αυτό που περιμένουν εδώ και χρόνια τα Δυτικά Βαλκάνια. Είναι όμως μια ρεαλιστική πρόταση που θα οδηγήσει στην ένταξη τους στην Ενιαία αγορά με τον τρόπο της Νορβηγίας και θα προσφέρει απτά πλεονεκτήματα σε κοινωνίες οι οποίες δοκιμάζονται.
Γιατί υπάρχει ο φόβος σε λίγο καιρό τα Δυτικά Βαλκάνια να βρεθούν μπροστά στην επιλογή αυτό ή τίποτα.
Η «Ευρωπαϊκή Πολιτική Κοινότητα» του Μακρόν δεν θα αποτελούσε λύση για χώρες που έχουν τόσο επενδύσει στην Ευρώπη και στην ένταξη τους στην ΕΕ, αν είμαστε σε άλλες εποχές. Αλλά ο πόλεμος στην Ουκρανία λειτουργεί καταλυτικά και απαιτεί σοβαρές αποφάσεις για να μην αιματοκυλιστούν πάλι τα Βαλκάνια.
Σήμερα, η προσοχή της ΕΕ και της Δύσης βρίσκεται στην Ουκρανία. Αυτή συμπαρασύρει μαζί της και τις Μολδαβία και Γεωργία, η τελευταία εκ των οποίων έχει ήδη υποβάλει υποψηφιότητα και για ένταξη στο ΝΑΤΟ. Το τρίο αυτό δεν μπορεί πλέον να αγνοηθεί. Η πολιτική γειτονίας της ΕΕ, δηλαδή η πολιτική ενισχυμένης συνεργασίας για τις γειτονικές χώρες που δεν είχαν προοπτική ένταξης, έχει καταρρεύσει.
Έχουμε λοιπόν αφενός μια πολιτική διεύρυνσης που αφορά τα Δυτικά Βαλκάνια και την Τουρκία: για την δεύτερη δεν συζητείται πλέον, για τα Βαλκάνια φαίνεται να μην υπάρχει διάθεση να συζητηθεί σοβαρά η ένταξή τους. Και αφετέρου μια άλλη πολιτική , την πολιτική γειτονίας (την ανατολική της διάσταση) που δεν υφίσταται πλέον δεδομένου ότι τρεις χώρες που ανήκαν σε αυτήν έχουν υποβάλει αίτηση για να ενταχθούν στην ΕΕ.
Προχωρούμε κατά τα φαινόμενα λοιπόν σε μια σύνθεση των δυο που αναπόδραστα θα οδηγήσει σε κάτι λιγότερο από πλήρη ένταξη.
Πρέπει όμως να σημειώσουμε ότι, όπως είναι σήμερα η πολιτική διεύρυνσης έχει γίνει μια σφραγίδα, πηγή έντασης, απογοήτευσης και ανεκπλήρωτων προσδοκιών. Χρειάζονται αλλαγές αλλά και άμεσες κινήσεις για να μην γίνουν τα Βαλκάνια πεδίο νέων συγκρούσεων.
Η βάρβαρη εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, αλλάζει το χάρτη της ευρωπαϊκής ασφάλειας και επιβάλλει αλλαγές στην πολιτική διεύρυνσης. Η «Ευρωπαϊκή πολιτική κοινότητα» που προτείνει ο Μακρόν, που θα συνεργάζεται στενά στους τομείς της ασφάλειας, ενέργειας, μεταφορών, υποδομών και εμπορίου μπορεί να δώσει μια άμεση διέξοδο στην πίεση τόσο του Κιέβου, Κισενάου και Τιφλίδας αλλά και των Δυτικών Βαλκανίων.
Το βασικό είναι να μην παρουσιαστεί ως το τέλος της διαδρομής, ή ως εναλλακτική σε πλήρη ένταξη αλλά ως τρόπος να βελτιωθεί η κατάσταση και να λειτουργήσει ως πλαίσιο για τις υποψήφιες χώρες.
Τον Ιούνιο οι «27» πρέπει να δώσουν μια απάντηση στην Ουκρανία. Η απάντηση αυτή θα συμπαρασύρει και τα Δυτικά Βαλκάνια αλλά και την Μολδαβία και Γεωργία. Η πρόταση Μακρόν, όσο κι αν δεν ικανοποιεί πλήρως κανέναν, επιχειρεί να βρει την ισορροπία ανάμεσα σε περαιτέρω διεύρυνση και ενισχυμένη ολοκλήρωση. Και πρέπει να της δοθεί μια ευκαιρία. Η ελληνική Κυβέρνηση έχει άποψη ή θα είναι απλά παρατηρητής;
(Η Μαριλένα Κοππά είναι Αναπλ. Καθηγήτρια Συγκριτικής Πολιτικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, Μέλος ΔΣ του ΙΔΙΣ)
