Μέχρι την δεκαετία του ΄70 η Ελλάδα έπασχε από το άγχος αντικατάστασης των παλαιότερων οικημάτων με καινούριες μοντέρνες κατασκευές-πολυκατοικίες. Στη πραγματικότητα έπασχε από το άγχος επινόησης μιας νέας ταυτότητας, αποκαθαρμένης από τις αντιφάσεις και τα κουσούρια. Σιγά σιγά λοιπόν, το ιδανικό άλλαξε. Η έννοια της «αποκατάστασης» άρχισε να νομιμοποιείται έναντι του γκρεμίσματος. Τα παλιά κτίρια ξανακέρδιζαν σιγά- σιγά την αίγλη. Πρέπει να έπαιξε ρόλο ένα μεγάλος ιδεολογικός αναπροσανατολισμός προς την παράδοση, τις ρίζες, τη ταυτότητα. Μορφώθηκαν μαζικά, καλλιεργήθηκαν οι Έλληνες, συμφιλιώθηκαν με το χρόνο. Όχι πάντα ευθύγραμμα.
Στην Σάμο με τους πρόσφατους σεισμούς (τον κύριο και τους ισχυρότατους μετασεισμούς) καταστράφηκε μέρος των οικημάτων του 19ου και των αρχών του 20 ου αιώνα. Υπέροχες κατοικίες αστών και προλετάριων, ακριβές, αριστοκρατικές νεοκλασικές ή ταπεινές κατασκευές , με λιθοδομή και «μπαγδατί» στο εσωτερικό τους. Ακόμα πολλές εκκλησίες μητροπολιτικές ή λαϊκές, κλονίστηκαν , κατέρρευσαν. Πάντα ήταν δαπανηρή η συντήρηση των παλαιών οικιών, «άσε να πάω σε διαμέρισμα με αλουμινένια κουφώματα που δεν χρειάζονται να είμαι με ένα πινέλο κάθε χρόνο» σκέφτονταν ο πρακτικός άνθρωπος. Ο εγκέλαδος αναλαμβάνει να δώσει πολιτικές και πολιτιστικές λύσεις εκεί που η ανθρώπινη βούληση διχοτομείται. Επανίδρυση ή επισκευή του παλαιού (και γραφειοκρατία); Το θέμα είναι ότι οι άστεγοι από ερειπωμένα ή ανέλεγκτα οικήματα, διακόπτουν την σχέση με μια χωρική ρίζα, με μνήμες παιδικές, με τους προγόνους. Και αυτό έχει συμβεί με όλες τις σεισμικές καταστροφές στην πατρίδα μας. Ούτως ή άλλως τα μικρά χωριά, με τα πολλά παλαιά σπίτια, τα ελαιοτριβεία, τις αποθήκες, ερημώνουν το χειμώνα. Τα παιδιά πρέπει να πάνε φροντιστήριο, οι οικογένειες πιάνουν ένα σπίτι ή κτίζουν στις πόλεις. Υπάρχει ένα φαινόμενο μικροαστυφιλίας.
Όταν όμως ολόκληρα σύνολα από διατηρητέους οικισμούς ή ολόκληρες γειτονιές μέσα στην πόλη, καταστρέφονται, η έννοια της διατήρησης της ιστορίας ανατρέπεται. Το πολιτικό σύστημα κυρίως κατά τον μετεμφύλιο αλλά και η χούντα, ευνόησε την οικοδομική άνθηση με τα οικήματα του «κακοποιημένου» μοντέρνου να διαμορφώνουν τις πόλεις. Η χούντα όμως ήταν το τελευταίο ζάρι του μετεμφυλίου. Μπορούσε να νοεί την ανάπτυξη και ως καταστροφή. Εξάλλου αυτό έφερε ως πολιτική συγκρότηση. Το κίνημα επιστροφής στις ρίζες που αντιδίκησε με την εκσυγχρονιστική επιπολαιότητα και μεσουράνησε την δεκαετία του 70 και μετά, παρέσυρε και την κατοικία, ή το σπίτι των γονιών.
Σήμερα με το να συνδέσει κανείς την καταστροφή, με άγος δυσβάστακτο, γραφειοκρατικά απροσπέλαστο (για να βρεις ευρωπαϊκά προγράμματα αποκατάστασης παλαιού οικήματος, πρέπει να είσαι ένα τσακάλι), ουσιαστικά θα υποδείξει ως μονόδρομο την εκκαθάριση των βλαπτικών ερειπίων. Ο σεισμός αποθεμελιώνει και συγχρόνως δίνει όλα τα άλλοθι. Εάν υπάρξει πολιτική βούληση, μπορούν να δοθούν κίνητρα . Όμως το πρόβλημα δεν είναι τόσο ο οίκος, το οίκημα, όσο η εργασία. Τα σαμιακά βυρσοδεψία είχαν ερειπωθεί και πριν το σεισμό. Δεν είναι μόνο το πού διαμένουν οι κάτοικοι, όσο το αν «μαζεύουν τις ελιές», τον αν υπάρχουν οι δουλειές. Κακά τα ψέματα, τα σπίτια κατοικούνται όταν τα χωριά και οι πόλεις, χρησιμεύουν ως σημεία εργασίας. Όταν οι αγρότες συνταξιοδοτούνται και γερνάνε, όταν τα παιδιά τους πιάνουν δουλειά στο σούπερ μάρκετ ή σαν συνοριοφύλακες, το σπίτι γκρεμίζεται και πριν το σεισμό. Η τεχνολογία μπορεί να αποκαταστήσει την βλάβη. Η έκλειψη όμως παραγωγικού μοντέλου, ερειπώνει πιο βαθιά, πιο οριστικά απ τα ρίχτερ.
(Ο Δημήτρης Σεβαστάκης είναι πανεπιστημιακός, πρώην βουλευτής)
