Η εξήγηση είναι κατά τη γνώμη μου απλή: θεώρησαν ότι έχουν εκλείψει οι αιτίες που οδήγησαν στην εκλογή του το 2016. Μάλιστα, απέδωσαν την νίκη του στη συγκυρία και τις πολιτικές επιλογές του στο χαρακτήρα του. Ένας αναλυτής έγραψε χαρακτηριστικά: «ίσως να μπορεί να πέσει ένας κεραυνός ξανά στο ίδιο σημείο. Πόσες όμως είναι οι πιθανότητες;»
Κατά τη γνώμη μου, η εκλογή Τραμπ, όπως και η εκλογή Μακρόν, όπως και οι τεκτονικές αλλαγές στα περισσότερα πολιτικά συστήματα της Δύσης έχουν μία κοινή αιτία: την αγωνία των εκλογέων για την επιδείνωση των όρων ζωής τους και την απογοήτευση τους από τις συστημικές πολιτικές δυνάμεις. Δεκαετίες αχαλίνωτου νεοφιλελευθερισμού έχουν παντού υπονομεύσει τις κοινωνικές κατακτήσεις των προηγούμενων δεκαετιών, έχουν δραματικά αποδυναμώσει το κοινωνικό κράτος και έχουν εκτοξεύσει τις κοινωνικές ανισότητες.
Στις ΗΠΑ οι τάσεις αυτές έχουν φτάσει σε ακραίο σημείο. Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία της Fed, το πλουσιότερο 1% των Αμερικανών έχει δεκαεφτά φορές περισσότερο πλούτο από το μισό αμερικανικό πληθυσμό (34,2 τρισεκατομμύρια δολάρια, ήτοι το 30,4% του συνολικού πλούτου της χώρας, σε σύγκριση με μόνο 2,1 τρισεκατομμύρια δολάρια, ή 1,9 % του πλούτου «των πολλών»). Μάλιστα τις τρεις τελευταίες δεκαετίες το μερίδιο των τελευταίων στον εθνικό πλούτο μειώθηκε σχεδόν κατά το ήμισυ: από 3,6% το 1989 σε 1,9%. Το διαφυλετικό χάσμα πλούτου συνέχισε επίσης να διογκώνται. Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία της Fed, οι λευκοί Αμερικανοί κατέχουν σχεδόν το 85% του πλούτου της χώρας, έναντι μόλις 4,1% των μαύρων νοικοκυριών. Τα τελευταία έχουν μέση καθαρή αξία μόλις 17.150 $, δέκα φορές λιγότερες από τη μέση καθαρή αξία μιας λευκής οικογένειας, που είναι 171.000 $.
Φυσικά δεν πρόκειται αποκλειστικά για αμερικανικό φαινόμενο: Η πανδημία έκανε σε όλο τον κόσμο τους υπερπλούσιους ακόμη πλουσιότερους: Μια πρόσφατη μελέτη της ελβετικής τράπεζας UBS και της λογιστικής εταιρεία PWC διαπίστωσε ότι ο συνολικός πλούτος των 2.189 δισεκατομμυριούχων στον κόσμο αυξήθηκε στο ύψος ρεκόρ των 10,2 τρισεκατομμυρίων δολαρίων στα τέλη Ιουλίου, συντρίβοντας το προηγούμενο ρεκόρ των 8,9 τρισεκατομμυρίων δολαρίων που καταγράφηκε στο τέλος του 2017.
Η αντίδραση σε αυτή την κατάσταση δίνεται από τις προοδευτικές δυνάμεις, για παράδειγμα από το κίνημα Black Lives Matter και τη νέα αριστερά του Δημοκρατικού Κόμματος. Ο Πρόεδρος Τραμπ όμως προσπάθησε και αυτός να εκμεταλλευθεί την απόγνωση μεγάλου τμήματος της εργατικής τάξης εμφανιζόμενος ως υπερασπιστής της, σε συνδυασμό με μια ρητορική καταγγελίας «των ελίτ». Εκμεταλλεύθηκε την καλή κατάσταση της αμερικανικής οικονομίας που κληρονόμησε από τον Πρόεδρο Ομπάμα, «ντοπάροντας» τη με μαζικές φοροαπαλλαγές και κίνητρα για τους πλούσιους, που συνέβαλαν ακόμη περισσότερο στην αντίστροφη αναδιανομή του πλούτου. Ταυτόχρονα όμως με τη δαιμονοποίηση της παγκοσμιοποίησης, της ΝΑΦΤΑ και της Κίνας, χάϊδευε και τα αυτιά των απογοητευμένων λευκών εργαζομένων των μεσοδυτικών Πολιτειών της «σκουριασμένης ζώνης» και όχι μονο..
Για τους παραπάνω λόγους τα διλήμματα των αμερικανικών εκλογών είναι και δικά μας διακυβεύματα: τι θα γίνει με τις ανισότητες, την φορολόγηση των πλουσίων, τη ρατσιστική βία, το δημόσιο σύστημα υγείας, τα δικαιώματα φύλου, το κράτος δικαίου; Οι απαντήσεις θα είναι πράγματι προοδευτικές, ή καταγγελτικές στα λόγια, αλλά στην πράξη «μία από τα ίδια» των νέο-φιλελεύθερων ολέθριων πολιτικών; Ο ΣΥΡΙΖΑ-Προοδευτική Συμμαχία στηρίζει τις αριστερές δυνάμεις του Δημοκρατικού Κόμματος και τους αγώνες που δίνουν, μαζί με τα πολύμορφα κοινωνικά κινήματα των ΗΠΑ. Μία νίκη του υποψηφίου του Δημοκρατικού Κόμματος, Τζο Μπάιντεν, του οποίου η ατζέντα έχει αποφασιστικά επηρεαστεί από το μεγάλο μαζικό κίνημα της νέας αμερικανικής αριστεράς, θα αποτελέσει σημαντική, θετική εξέλιξη για την ενίσχυση αυτών των κοινών αγώνων.
(O Γιώργος Κατρούγκαλος είναι Καθηγητής Δημοσίου Δικαίου και Τομεάρχης Εξωτερικών του ΣΥΡΙΖΑ)
