Στην Σύνοδο Κορυφής της ΕΕ στις 24 και 25 Μαΐου, όλα τα βλέμματα ήταν στραμμένα στις αποφάσεις για τη Λευκορωσία και την πρωτοφανή κρατική αεροπειρατεία. Όμως, μεταξύ των αποφάσεων ήταν και αυτή που αφορούσε το Ηνωμένο Βασίλειο και την έναρξη της ισχύος της Συμφωνίας Εμπορίου και Συνεργασίας μεταξύ της χώρας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης, της 1ηΜαΐου 2021. Αυτή η συμφωνία, μαζί με τη Συμφωνία Αποχώρησης και τα συνοδευτικά πρωτόκολλα αποτελούν το πλαίσιο των μελλοντικών σχέσεων μεταξύ των δυο πλευρών. Στα
Συμπεράσματα της Συνόδου τονίστηκε ότι τα κείμενα αυτά επιτρέπουν στην ΕΕ να διατηρεί μια εταιρική σχέση με το Ηνωμένο Βασίλειο, τονίζοντας πάντως ότι ως -μη μέλος δεν μπορεί να απολαμβάνει τα ίδια δικαιώματα με τα μέλη, ενώ δεν μπορεί σε καμιά περίπτωση να επηρεάζει την αυτονομία της ‘Ένωσης στη διαδικασία λήψης αποφάσεων.
Αυτό που κάνει εντύπωση πάντως είναι η απουσία μιας συμφωνίας μεταξύ της ΕΕ και του Ηνωμένου Βασιλείου στον τομέα της άμυνας και της ασφάλειας. Η Μεγάλη Βρετανία ήταν μεταξύ των τριών ισχυρότερων στρατιωτικά χωρών της ΕΕ και μαζί με τη Γαλλία, οι μόνες πυρηνικές δυνάμεις, οι οποίες μπορούν να προβάλλουν ισχύ στο εξωτερικό διαθέτοντας όλο το φάσμα των αναγκαίων στρατιωτικών δυνατοτήτων.
Η Τερέζα Μέι, όταν ανέπτυσσε το όραμα της για την «Παγκόσμια Βρετανία» (Global Britain) είχε τονίσει επανειλημμένως την ανάγκη μιας στενής και αυστηρά δομημένης συνεργασίας στους καίριους αυτούς τομείς, προς όφελος και των δυο πλευρών.
Ο Μπόρις Τζόνσον, αντίθετα, φρόντισε να αφήσει τόσο την εξωτερική πολιτική όσο και τους τομείς της άμυνας και ασφάλειας εκτός του επίσημου πλαισίου διαπραγμάτευσης και τελικά της συνολικής συμφωνίας. Αντίθετα έδειξε να προτιμά την κατά περίπτωση προσέγγιση των ζητημάτων αυτών, στα βάση των ευρύτερων διαύλων συνεργασίας με την Ένωση. Η Κυβέρνηση Τζόνσον τόνισε σε όλους τους τόνους ότι δεν επιθυμεί μια θεσμοθετημένη μορφή συνεργασίας ή μια συνθήκη για τα θέματα εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής άμυνας. Αντίθετα υποσχέθηκε ότι θα συνεχίσει να συνεργάζεται με τους πρώην εταίρους στην Ένωση , χωρίς όμως ένα δεσμευτικό πλαίσιο συνεργασίας. Πως αυτό θα λειτουργήσει στην πράξη δεν είναι σαφές. Μια πρώτη συνέπεια είναι ότι μια τέτοια σχέση δεν επιτρέπει έναν μακροπρόθεσμο, στρατηγικό σχεδιασμό στη βάση κοινών στόχων αλλά, αντίθετα οδηγεί αποκλειστικά σε μια σχέση αντίδρασης σε συγκεκριμένες προκλήσεις ή απειλές.
Φυσικά, το Ηνωμένο Βασίλειο θα συνεχίσει να επενδύει στις διμερείς ή τριμερείς σχέσεις του, εκτός του πλαισίου της ΕΕ ενώ ήδη προωθεί την ιδέα μιας νέας Συμμαχίας των ‘D10’΄δηλαδή των 10 μεγαλύτερων Δημοκρατιών στον κόσμο.
Για όλες τις Κυβερνήσεις της Μεγάλης Βρετανίας, το ΝΑΤΟ ήταν και παραμένει ο ακρογωνιαίος λίθος της Ευρωπαϊκής άμυνας και ασφάλειας και αυτό έπρεπε να διατηρηθεί. Για το λόγο αυτό, για όσο διάστημα ήταν μέλος της ΕΕ φρόντιζε να θέτει βέτο σε οποιοδήποτε απόφαση ή πρωτοβουλία ή οποία κατά την άποψη του Λονδίνου υπονόμευε την παρουσία του ΝΑΤΟ στην Ευρώπη. Χαρακτηριστικό παράδειγμα το βέτο που έβαζε για σειρά ετών στην ιδέα της δημιουργίας Αρχηγείου για τις Στρατιωτικές Επιχειρήσεις της Ένωσης, θεωρώντας ότι θα υπονόμευε τη θέση και παρουσία του Αρχηγείου του ΝΑΤΟ στην Ευρώπη.
Επομένως, μόνες αποδεκτές ήταν οι ενέργειες ή δράσεις υποστήριξης του ΝΑΤΟ ή ενίσχυσης του ευρωπαϊκού πυλώνα της Συμμαχίας. Η ίδια στάση συνεχίστηκε και μετά το Brexit: βάση της βρετανικής αντίληψης για την άμυνα είναι το ΝΑΤΟ και οι adhoc‘συμμαχίες των προθύμων’. Ας υπενθυμίσουμε εξάλλου ότι η Αγγλία έχει μια πολύ προωθημένη συνεργασία με τη Γαλλία ενώ συμμετέχει στην νέα αμυντική πρωτοβουλία του Εμμανουέλ Μακρόν υπό το όνομα «Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία Επέμβασης».
Σε σχέση με όλες τις νέες αμυντικές πρωτοβουλίες της ΕΕ, το Ηνωμένο Βασίλειο είναι πλέον ‘τρίτη χώρα’ , όπως για παράδειγμα η Νορβηγία ή ο Καναδάς. Όμως, έως τώρα η χώρα δεν έχει εκδηλώσει διάθεση να μετέχει ούτε στην Μόνιμη Διαρθρωμένη Συνεργασία, ούτε στο Ευρωπαϊκό Ταμείο Άμυνας, τις δυο «ναυαρχίδες» μεταξύ των νέων πρωτοβουλιών της ΕΕ στην άμυνα. Το σίγουρο πάντως είναι, ότι ακόμη και αν το Λονδίνο αλλάξει γνώμη για τη συμμετοχή δεν θα μπορεί να καθορίζει , ούτε να επηρεάζει τις αποφάσεις.
Η Μεγάλη Βρετανία βρίσκεται πλέον, όπως έλεγε η Τερέζα Μέι το 2019, «μόνη απέναντι στον κόσμο». Είναι βέβαιο ότι μπορεί να ανταπεξέλθει, είναι βέβαιο ότι θα προσπαθήσει και ενδεχομένως θα πετύχει να διαπραγματευτεί ως ίσος προς ίσο με την Ευρώπη των 27. Αλλά πόσο κρίμα να στερηθεί τα πολλαπλασιαστικά οφέλη που της παρείχε η συμμετοχή στην ΕΕ και πόσο κρίμα να στερηθεί η ΕΕ την ισχυρή Μεγάλη Βρετανία. Δυστυχώς το κόστος του λαϊκισμού πληρώνεται σε όλα τα επίπεδα, κάθε μέρα.
(Η Μαριλένα Κοππά είναι Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Συγκριτικής Πολιτικής, Μέλος ΔΣ του ΙΔΙΣ, Πάντειο Πανεπιστήμιο)
