Είναι γνωστό ότι εδώ και δύο περίπου χρόνια η Τουρκία έχει αποκλειστεί από το πρόγραμμα των αεροσκαφών (Α/Φ) F-35. Από τότε και σχεδόν καθημερινά αναφέρεται ότι ο βασικός λόγος είναι η προμήθεια των ρωσικών συστημάτων S-400. Πριν τοποθετηθώ στον ακριβή λόγο της αποπομπής της Τουρκίας από το πρόγραμμα αυτό θα πρέπει εν συντομία να αναφερθούν ορισμένα στοιχεία αυτού.
Συγκεκριμένα, το F-35 προέκυψε από την ανάγκη των Ενόπλων Δυνάμεων των ΗΠΑ να αντικαταστήσουν έναν αριθμό διαφορετικών μαχητικών αεροσκαφών με ένα μόνο τύπο. Γι’ αυτό το λόγο το αεροσκάφος έχει τρεις εκδόσεις.
- F-35A, συμβατικής απογείωσης και προσγείωσης.
- F-35B, σύντομης απογείωσης και κάθετης προσγείωσης.
- F-35C, για επιχειρήσεις με βάση αεροπλανοφόρα.
Στόχος λοιπόν του προγράμματος, ήταν και είναι η παραγωγή ενός Α/Φ 5ης γενιάς, πολλαπλού ρόλου με χαμηλό κόστος πτήσης και συντήρησης, ικανού να αναλαμβάνει αποστολές αναχαίτισης, κρούσης και υποστήριξης και να τις φέρνει εις πέρας αποτελεσματικά και με αυξημένες πιθανότητες επιβίωσης.
Κατά την φάση της ανάπτυξης του, πέραν των ΗΠΑ, συμμετείχαν και άλλες χώρες υπό εταιρική μορφή, όπως είναι το ΗΒ, η Ιταλία, η Αυστραλία, ο Καναδάς, η Δανία, η Νορβηγία και η Τουρκία. Η εν λόγω συνεργασία ξεκίνησε περίπου το 2000, όπου κάθε χώρα είχε προσδιορίσει τον αριθμό των Α/Φ που επιθυμεί να αποκτήσει σύμφωνα με τις ανάγκες της, καθώς και το επίπεδο συμμετοχής της στο πρόγραμμα. Παράλληλα, υπήρξαν χώρες όπως το Ισραήλ και η Σιγκαπούρη, που εξασφάλισαν άδεια εξαγωγής και συνεργασίας με τις ΗΠΑ, όπως επίσης και χώρες που εκδήλωσαν ενδιαφέρον για προμήθεια του Α/Φ (Βέλγιο, Ιαπωνία, Πολωνία και Νότιος Κορέα). Η χώρα μας για εξέφρασε ενδιαφέρον αγοράς 20 Α/Φ στις 7 Φεβρουαρίου 2017, ταυτόχρονα με το αίτημα αναβάθμισης των Α/Φ F-16 σε VIPER.
Η Τουρκία λοιπόν εντάχθηκε στο τρίτο εταιρικό επίπεδο στις 12 Ιουλίου 2002, με οροφή τα 120 Α/Φ, αφού απέρριψε πρώτα την αγορά Α/Φ Eurofighter Typhoons. Κατά την εξέλιξη του προγράμματος ανέλαβε την κατασκευή μερών της ατράκτου, καθώς και ορισμένων ακόμη συνθετικών μερών-υλικών του Α/Φ. Οι συμφωνίες συμπαραγωγής με τις τουρκικές αρχές και τις εταιρίες που ανέλαβαν τα έργα αυτά, ολοκληρώθηκαν στο τέλος του 2007.
Τον Ιανουάριο του 2011, υπήρξαν οι πρώτες ενδείξεις ότι η τουρκική πλευρά αναθεωρεί τη συμμετοχή της στο πρόγραμμα, ενώ παράλληλα άρχισαν τριβές σε πολιτικό επίπεδο με τις ΗΠΑ, λόγω επιδείνωσης των σχέσεων Τουρκίας Ισραήλ (πλοίο Mavi Marmara). Επιπλέον, το κόστος ανά μονάδα Α/Φ άρχισε να αυξάνει σημαντικά, οπότε η τουρκική πλευρά αναθεώρησε τον τελικό αριθμό σε 100 αντί των 120 Α/Φ της αρχικής συμφωνίας, λόγω κόστους. Λίγο αργότερα, τον Μάρτιο του 2011, η Τουρκία μαζί με ορισμένους ακόμη εταίρους, εκφράζει την απαίτηση να έχει πρόσβαση στον πηγαίο κώδικα του Α/Φ.
Είναι χαρακτηριστική η δήλωση του τότε υπουργού Άμυνας Vecdi Gönül, ο οποίος είπε ότι οι συνομιλίες των δύο πλευρών δεν κατέληξαν σε συμφωνία, οπότε με τις συνθήκες αυτές η Τουρκία δεν θα αποδεχθεί το Α/Φ F-35. Από το 2012 και μετά, η τουρκική πλευρά προσπάθησε να εξασφαλίσει περισσότερα προνόμια προς όφελος των εταιριών της, διαπραγματευόμενη αντισταθμιστικά οφέλη. Από την αρχή της συμμετοχής της επένδυσε περίπου 195 εκ $, ενώ το πρόγραμμα των 100 μαχητικών θα ξεπερνούσε το αρχικό ποσό των 16 και θα προσέγγιζε τα 18-19 δις $, με λιγότερα όμως Α/Φ. Εδώ πρέπει να αναφερθεί ότι αρχικά τα ποσά αυτά είχαν υπολογιστεί με ισοτιμία περίπου στις 1,8 λίρες/δολάριο, ενώ σήμερα η ισοτιμία είναι στις 8,3 λίρες/δολάριο. Τελικά στις 30 Ιουνίου 2018, η Τουρκία παραλαμβάνει το πρώτο της Α/Φ στις εγκαταστάσεις της Lockheed Martin στο Fort Worth του Texas.
Στο μεσοδιάστημα όμως, βλέπουμε δηλώσεις αξιωματούχων της Τουρκίας όπως αυτή του Πρωθυπουργού Αχμέτ Νταβούτογλου σε ομιλία του στο Κοτζάελι στις 8 Φεβ 2015, όπου χαρακτηριστικά είπε:
«Ο στόχος μας για το 2023 είναι να μετατρέψουμε την Τουρκία σε παγκόσμια δύναμη. Είμαστε αποφασισμένοι να την κάνουμε μια χώρα ισχυρή που θα φτιάχνει το δικό της τανκ, το δικό της αεροπλάνο, το δικό της πολεμικό πλοίο».
Το ίδιο ανέφερε και ο τότε Τούρκος Υπουργός Άμυνας Νουρετίν Τσανικλί σε δηλώσεις του, δηλαδή ότι:
«Μέχρι το 2023 η Τουρκία θα έχει προχωρήσει στην κατασκευή του πρώτου δικού της μαχητικού αεροσκάφους. Το μαχητικό αεροσκάφος TF-X θα είναι το πρώτο που θα έχει εξ’ ολοκλήρου κατασκευαστεί στην Τουρκία, που διαθέτει πλέον την τεχνογνωσία και τα μέσα για να προχωρήσει σε αυτό το σημαντικό βήμα στον τομέα της αμυντικής της βιομηχανίας, αλλά και της οικονομίας της χώρας».
Ήδη λοιπόν η Τουρκία από το 2015 τοποθετείται ανοικτά σε ότι αφορά στις προθέσεις της για την αμυντική της βιομηχανία. Για το φιλόδοξο αυτό πρόγραμμα κατασκευής μαχητικού Α/Φ προϋπολογίζει μια αρχική δαπάνη ύψους 100 δις $. Αν συνυπολογίσουμε το πρόγραμμα των F-35 και των υπολοίπων οπλικών συστημάτων που σχεδιάζει η τουρκική πλευρά, μπορούμε εύκολα να καταλήξουμε στο συμπέρασμα ότι το συνολικό κόστος αυτών τείνει στα 500 δις $, με ότι αυτό συνεπάγεται για την εσωτερική της οικονομία.
Το θέμα της προμήθειας των F-35 από πλευράς Τουρκίας, είχε μεγάλο ενδιαφέρον στην πρώτη μου επικοινωνία ως Α/ΓΕΑ με τους διαπιστευμένους δημοσιογράφους στο ΥΠΕΘΑ τον Οκτώβριο 2017, όπου τέθηκε το ερώτημα γιατί αναβαθμίζουμε τα F-16 και δεν προχωράμε με τα χρήματα αυτά σε προμήθεια F-35, ενώ η άλλη πλευρά θα το φέρει σύντομα στην περιοχή. Έχοντας υπόψη όλα όσα διαδραματιζόταν το διάστημα εκείνο μεταξύ ΗΠΑ και Τουρκίας, η απάντηση μου ήταν:
«Δεν με απασχολεί το F-35 αφού δεν θα το πάρουν, αλλά και αν τελικά το πάρουν ο αριθμός δεν θα είναι αυτός που καθορίστηκε στην αρχική συμφωνία. Το βάρος σήμερα δίνεται στη μάζα των μαχητικών της Τουρκίας που είναι τα F-16, όπου εκεί όμως έχουμε και θα έχουμε μεγάλη ποιοτική υπεροχή».
Επιπλέον, επειδή δεν ήταν γνωστά στο ευρύ κοινό τα πραγματικά μεγέθη κόστους του προγράμματος της αναβάθμισης των Α/Φ μας, δεν μπορούσε να γίνει κατανοητό ότι με τα χρήματα αυτά οριακά θα παίρναμε 6-7 Α/Φ. Φυσικά η τοποθέτηση μου αυτή δέχθηκε τότε μεγάλης κριτικής.
Έτσι λοιπόν φτάσαμε στις 18 Ιουνίου 2018 όπου η Γερουσία των ΗΠΑ προειδοποίησε την Τουρκία για έξοδο της από το πρόγραμμα των F-35, στην περίπτωση που αυτή αποκτήσει το ρωσικό οπλικό σύστημα S-400, κάτι που πραγματοποιήθηκε λίγο αργότερα, λόγω της μεταφοράς των συστημάτων αυτών στο έδαφος της.
Από την ανάλυση των γεγονότων όπως καταγράφηκαν παραπάνω, είναι ξεκάθαρο αυτό που ανέφερα από το 2017 όχι μόνο προφορικά αλλά και γραπτά, ότι δηλαδή από την στιγμή που η Τουρκία δεν εξασφάλισε πηγαίο κώδικα από το F-35 για να «χτίσει» το δικό της Α/Φ, δεν επιθυμούσε την παραλαβή των Α/Φ αυτών. Στόχος της είναι να κατασκευάσει το δικό της μαχητικό, εξασφαλίζοντας λογισμικό από όποια πηγή (χώρα) είναι δυνατόν, πράγμα όμως πολύ δύσκολο. Η ίδια λοιπόν αποφάσισε με την προμήθεια των S-400 να την απομακρύνουν από το εταιρικό σχήμα του F-35, δαπανώντας περίπου 4 δις $, αποφεύγοντας τυχόν ποινικές ή άλλες ρήτρες σε βάρος της ενώ τώρα διεκδικεί ή ίδια ανάλογες αποζημιώσεις. Ταυτόχρονα, αναβάθμισε τις σχέσεις με την Ρωσία σε πολλά επίπεδα λόγω Συρίας, εκβιάζοντας παράλληλα τις ΗΠΑ ακόμη και για αγορά μαχητικού από Ρωσία, Κίνα ή Ινδία κλπ, προκειμένου να πετύχει τον στόχο της, δηλαδή να εξασφαλίσει λογισμικό για το δικό της Α/Φ TF-X.
ΥΓ1: Για τον ίδιο ακριβώς λόγο έγινε η ματαίωση αγοράς των 6 συστημάτων Patriot.
ΥΓ2: Είναι γεγονός ότι δεν ακούμε προσεκτικά τις δηλώσεις της ηγεσίας της Τουρκίας.
ΥΓ3: Ο τίτλος του άρθρου θα μπορούσε και να είναι: «Στρίβειν δια του Αρραβώνος».
Ο Πτέραρχος Χρήστος Χριστοδούλου είναι Επίτιμος Α/ΓΕΕΘΑ
