Μέχρι τώρα γνωρίζαμε ότι οι μεγάλοι πόλεμοι της Ιστορίας, ακόμη και οι δύο παγκόσμιοι του 20ου αιώνα προκάλεσαν μεγάλες απώλειες, της τάξης των 100 εκατομμυρίων ο τελευταίος αλλά και μεγάλες καταστροφές. Ήταν αποτέλεσμα και συνέπεια της αποικιοκρατικής πολιτικής, ειδικά για τον Α΄Π.Π. είτε της διεκδίκησης ζωτικού χώρου αλλά και φυλετικής επικράτησης από πλευράς Άξονα, για τον Β΄ Π.Π.
Ο τελευταίος πόλεμος ακολούθησε την μεγάλη οικονομική κρίση του 1930 και λειτούργησε σαν εξισορροπητής της οικονομίας. Σαν το καπάκι της κατσαρόλας που αφήνει τον ατμό που περισσεύει.
Οι ισορροπίες που διαμορφώθηκαν στη συνέχεια, η δημιουργία των δυο μπλοκ (δυτικού και ανατολικού) αλλά και η ύπαρξη των πυρηνικών όπλων, απέτρεψαν μεγάλες συγκρούσεις πλανητικού επιπέδου.
Δεν αποφύγαμε όμως διμερείς ή πολυμερείς πολεμικές συγκρούσεις μεταξύ Αράβων και Ισραήλ, Πακιστάν και Ινδίας, Κίνας και Ινδίας, Μ. Βρετανίας και Αργεντινής στα Φώκλαντς, Ιράν και Ιράκ αλλά και πολύχρονους πολέμους στο Βιετνάμ στο Αφγανιστάν, Ιράκ, Συρία κ.α.
Όλοι αυτοί οι πόλεμοι δεν έφεραν τον πλανήτη στο χείλος του γκρεμού. Ήταν κύρια πόλεμοι μεγάλων δυνάμεων δι’ αντιπροσώπων (proxywars) είτε πόλεμοι διεκδίκησης εδαφών είτε εμφύλιοι πόλεμοι. Οι απώλειες όμως των μικρών πολέμων μετά το 1945 φτάνουν τα 20 εκατ. δηλαδή το 1/5 των απωλειών του Β’ Π.Π.
Αν εξαιρέσουμε τους αραβοϊσραηλινούς πολέμους, οι περισσότεροι συνέβησαν σε περιοχές μακριά από γραμμές συγκοινωνιών και μεταφοράς ενέργειας παγκοσμίου ενδιαφέροντος και τέλειωσαν με απώλειες για τους εμπλεκόμενους, χωρίς παγκόσμιους κινδύνους.
Τι άλλαξε τα τελευταία χρόνια
Η παγκοσμιοποίηση σκόρπισε την παραγωγή σε όλο τον κόσμο. Επόμενα, τοπικοί πόλεμοι η τυχαία συμβάντα επηρεάζουν την οικονομία, παγκόσμια π.χ. μπλοκάρισμα Σουέζ από τάνκερ, πρόσφατα.
Οι τιμές των προϊόντων καθορίζονται από συγκεκριμένα χρηματιστικά κέντρα (συγκεντρωτικός έλεγχος τιμών-αποκεντρωμένη παραγωγή).
Οι καταναλωτές προϊόντων αυξήθηκαν κύρια λόγω βελτίωσης επιπέδου στη Κίνα.
Μεγάλο μέρος της παραγωγής βιομηχανικών προϊόντων μετακινήθηκε από τη Δύση στην Ανατολή. Επόμενα και η ανάγκη για ενέργεια.
Κομβικά σημεία στις γραμμές συγκοινωνιών απέκτησαν μεγαλύτερη αξία (Κινεζική θάλασσα, στενά Μάλαγας (Μαλαισία), Σουέζ, βόρειος Πόλος).
Περιοχές με σπάνιες γαίες στο υπέδαφος, αναγκαίες για ημιαγωγούς, αποκτούν ενδιαφέρον (Αφγανιστάν, Μάλι).
Η κλιματική κρίση καθορίζει το μέλλον (μετακινήσεις πληθυσμών, φυσικές καταστροφές).
Οι κίνδυνοι των μικρών πολέμων
Η τουρκική εισβολή στη Κύπρο το 1974 και η κατοχή μεγάλου μέρους του κυπριακού εδάφους μέχρι σήμερα έδειξε ότι οι τοπικοί πόλεμοι που δεν βάζουν σε κίνδυνο παγκόσμια συμφέροντα ή γραμμές μεταφοράς ενέργειας, σταθεροποιούνται με την κατοχή των εδαφών από τον επιτιθέμενο. Εκτός αν οι αμυνόμενοι αντεπιτεθούν άμεσα και εκδιώξουν τον εισβολέα. Τέτοια περίπτωση είναι η αντεπίθεση των Βρετανών στα Φώκλαντς το 1982. Το 1974 η Κίνα κατέλαβε από το Νότιο Βιετνάμ ένα νησί του συγκροτήματος Paracell και το 1984 από το Βιετνάμ ένα νησί του συγκροτήματος Spratly’s και τα κατέχει μέχρι σήμερα.
Από το 1918 υπάρχουν 28 περιπτώσεις κατάληψης νησιών από επιτιθέμενες χώρες και μόνο μια κατέληξε σε πόλεμο (Φώκλαντς). Σε 15 από τις 28 περιπτώσεις η κατάληψη ήταν χωρίς απώλειες (στοιχεία από άρθρο DanAltman-ForeignAffairs).Τι όμως μπορεί να συμβεί αν η Κίνα προσπαθήσει να καταλάβει μικρονήσια γύρω ή ολόκληρη την Ταϊβάν; Ή αν καταλάβει μικρονήσια που διεκδικεί από την Ιαπωνία; Ήδη άρχισαν πολλαπλές κινεζικές πτήσεις γύρω από το νησί των 24 εκατ. κατοίκων και οι αμερικανοί στέλνουν στη περιοχή αεροσκάφη και πλοία.
Η ελληνογαλλική αμυντική συμφωνία θα προστατέψει την απειλούμενη κυριαρχία στα ελληνικά νησιά ή είναι απλώς μια περιστασιακή κίνηση ανάσχεσης της τουρκικής επεκτατικής πολιτικής στη Μ. Ανατολή και στην Αφρική και ενίσχυσης της γαλλικής περιφερειακής πολιτικής;
Η κατάσταση στην Υεμένη με τον 7χρονο εμφύλιο και την υφέρπουσα αντιπαράθεση Ιράν-Σαουδικής Αραβίας και στο Σαχέλ με την 10χρονη αστάθεια λόγω φτώχειας, κατάρρευση της Λιβύης και παρουσία της Αλ-Κάιντα, δείχνει πόσο δύσκολα κλείνουν αυτές οι πληγές και τι κινδύνους έχει μια εμπλοκή στις περιοχές αυτές.
Συμπερασματικά:
Oι μεγάλες δυνάμεις επεμβαίνουν στις τοπικές συγκρούσεις μόνο αν διακυβεύεται η παγκόσμια οικονομία ή τα ζωτικά τους συμφέροντα.
Όποιος καταλάβει έδαφος στρατιωτικά έχει μεγάλες πιθανότητες να το διατηρήσει.
Όπου δεν κλείνουν μακροχρόνιες πληγές οι μεγάλες δυνάμεις αποχωρούν και τις αφήνουν στη τύχη τους.
Οι νέοι κίνδυνοι
Η κλιματική αλλαγή με τις φυσικές καταστροφές που εγκυμονούν, οι πανδημίες που επηρεάζουν τα συστήματα υγείας και την οικονομία, η τεχνολογία και ο αυτοματισμός που μειώνει τα εργατικά χέρια αλλά και δίνει τη δυνατότητα λήψης αποφάσεων πέραν του ανθρώπινου μυαλού, η τεχνητή νοημοσύνη που δημιουργεί δυνατότητες superintelligence για επηρεασμό συμπεριφοράς κοινωνιών και γνώση πολλών πληροφοριών, η συσσώρευση πλούτου σε λίγους και η περιθωριοποίηση των πολλών, τα πυρηνικά όπλα ακόμη και σε μικρές χώρες, η αστάθεια στην οικονομία και την εφοδιαστική αλυσίδα, έχουν αυξήσει τους κινδύνους σε πλανητικό επίπεδο και μπορεί να προκαλέσουν συγκρούσεις κρατών ή κοινωνική αναταραχή.
Δίνουν τώρα προτεραιότητα στις κοινωνίες τους
Είμαστε σε φάση παγκόσμιας ανακατανομής ισχύος, εξουσιών, πλούτου, πηγών, επιρροής. Η κλωστή που κρατάει τις ισορροπίες κινδυνεύει να σπάσει. Βλέπουμε μεγάλες χώρες (ΗΠΑ, Κίνα) να προσπαθούν να μειώσουν τις ανισότητες στο εσωτερικό τουςγια να συγκρατήσουν τις πιθανότητες αναταραχής. Ο Μπάιντεν ρίχνει στην αγορά κοντά 2 τρις δολ. και επεκτείνει το πρόγραμμα υγείας, η Κίνα κτίζει εκατομμύρια σπίτια και ανεβάζει το επίπεδο των πολιτών της. Μένει να δούμε αν οι συνεχόμενες οικονομικές κρίσεις θα τις ωθήσουν σε αντιπαράθεση τύπου ψυχρού/εμπορικού πολέμου ή σε ενίσχυση των κοινωνιών τους.
Οι μικρές χώρες όπως η δική μας δεν μπορεί να επαφίεται στις παροδικές ορέξεις μεγάλων δυνάμεων για την ασφάλειά της. Ούτε να συμμετέχει σε εκστρατείες εκεί όπου αποχωρούν οι μεγάλοι. Όπως δεν μπορεί να επαφίεται στον μεγάλο πλούτο στο εσωτερικό και στα καπρίτσια των ολιγαρχών για την ευημερία της. Η τωρινή πρακτική της κυβέρνησης Μητσοτάκη (χάιδεμα στους οικονομικά ισχυρούς, μέσα – παρακάλια στους ισχυρούς, έξω – αδράνεια στις σχέσεις με τους μεσαίους, μέσα κι έξω) είναι ζημιογόνος για τα συμφέροντα του κράτους και του λαού.
Ο Νίκος Τόσκας είναι πρώην υπουργός και υποστράτηγος ε.α.
