Για πρώτη φορά στην ιστορία της ελληνικής τηλεόρασης το Παγκόσμιο Κύπελλο δε θα προβληθεί από τη δημόσια τηλεόραση, αλλά από ένα ιδιωτικό κανάλι. Φυσικά, αυτό ήταν γνωστό εδώ και πολύ καιρό, αλλά ενοχλήθηκε κανείς. Ούτε καν, η Αντιπολίτευση δεν ανέδειξε την αδυναμία της ΕΡΤ να πάρει τα δικαιώματα των αγώνων.
Όπως, κανένας δεν ενοχλήθηκε το περασμένο καλοκαίρι όταν ο ίδιος ιδιωτικός τηλεοπτικός σταθμός, που φέτος θα μεταδώσει το Μουντιάλ, μετέδωσε τους αγώνες του ΕURO. Επιπλέον, κανένας αρμόδιος φορέας δε θίχθηκε από το περιεχόμενο των εκπομπών που συνόδευαν τη μετάδοση των αγώνων. Θυμίζουμε, ότι πέρσι το καλοκαίρι, πριν από τους αγώνες ο ΑΝΤ1 μετέδιδε ημίωρες εκπομπές, όπου ημίγυμνες κοπέλες, «ντυμένες» με τα χρώματα των εθνικών ομάδων που συμμετείχαν στη διοργάνωση, εκτελούσαν πέναλτι…
Φυσικά, στην ελεύθερη αγορά, κάθε ιδιωτικός φορέας έχει δικαίωμα να αγοράσει τα δικαιώματα μετάδοσης των ποδοσφαιρικών αγώνων (ή οποιασδήποτε αθλητικής διοργάνωσης) και να τα προβάλει και, μάλιστα κατ’ αποκλειστικότητα, για τη χώρα όπου λειτουργεί. Επίσης, στην ίδια ελεύθερη αγορά, κάθε ιδιωτικό κανάλι μπορεί να δώσει στους αγώνες το περιεχόμενο που επιθυμεί.
Ο αθλητισμός, όμως, και δη το ποδόσφαιρο δεν είναι απλά ένα προϊόν. Και αυτό δεν αποτελεί ιδεοληψία ή προσωπική άποψη. Αποτελεί τεκμηριωμένο συμπέρασμα των οργάνων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου. Αυτοί έχουν κρίνει ότι το ποδόσφαιρο αφορά εκατομμύρια πολιτών, που είτε ασχολούνται με αυτό ερασιτεχνικά ή επαγγελματικά, ως αθλητές. Επίσης, έχουν γνωμοδοτήσει ότι το παρακολουθούν εκατομμύρια άνθρωποι ως φίλαθλοι. Και επομένως, εκτός από την οικονομική του διάσταση, έχει και μεγάλη κοινωνική και παιδευτική αξία.
Αντιμονοπωλιακή πολιτική και ποδόσφαιρο
Χαρακτηριστικό παράδειγμα προς τούτο, είναι οι αποφάσεις των Ευρωπαϊκών Δικαστηρίων, αναφορικά με τη διάθεση των τηλεοπτικών δικαιωμάτων του Τσάμπιονς Λιγκ και των Εθνικών Πρωταθλημάτων. Τα τηλεοπτικά δικαιώματα των πρωταθλημάτων ποδοσφαίρου ανήκουν βάσει νόμου στις γηπεδούχους ομάδες. Αυτές έχουν το δικαίωμα να τα διαθέτουν αντί αδρών αντίτιμων στους τηλεοπτικούς παρόχους. Παρόλα αυτά, στις περισσότερες χώρες της Ευρώπης (η Ελλάδα αποτελεί θλιβερή εξαίρεση), η διαχείριση των τηλεοπτικών δικαιωμάτων γίνεται συλλογικά.. Δηλαδή, οι σύλλογοι πουλάνε στους τηλεοπτικούς παρόχους τα δικαιώματα μετάδοσης των αγώνων. Με αυτό τον τρόπο εξασφαλίζουν μεγαλύτερα έσοδα, τα οποία, στη συνέχεια τα διανέμουν στις ομάδες. Ταυτόχρονα έχουν τον «έλεγχο» της ποιότητας της προβολής του προϊόντος τους. Καταφέρνουν δηλαδή να δώσουν ενιαία εικόνα για το προϊόν τους και, έτσι, το κάνουν πιο ελκυστικό και πιο αναγνωρίσιμο. Τη λέξη αναγνωρισιμότητα» θα πρέπει κανείς να την εκλάβει και στην εμπορική της διάσταση, αλλά και στη διάσταση των αξιακών μηνυμάτων που αντιπροσωπεύουν μία διοργάνωση.
Έτσι, αν παρατηρήσει κανείς τους αγώνες του Αγγλικού Πρωταθλήματος ποδοσφαίρου της Πρέμιερ Λιγκ, θα δει ότι στην οθόνη, δίπλα στο σκορ, προβάλλονται και μηνύματα υπέρ της Ειρήνης ή κατά του ρατσισμού.
Η συλλογική πώληση των τηλεοπτικών δικαιωμάτων θεωρήθηκε ότι δημιουργεί μονοπωλιακές θέσεις στην αγορά και, γι’ αυτό, υπήρξαν και ομάδες και πάροχοι που προσέφυγαν σε εθνικά ή ευρωπαϊκά δικαστήρια ισχυριζόμενοι ότι αντίκειται στην αντιμονοπωλιακή νομοθεσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Τα Ευρωπαϊκά Δικαστήρια, θεώρησαν ότι στη συγκεκριμένη περίπτωση, ακόμα και μονοπωλιακές πρακτικές μπορούν να είναι νόμιμες, διότι δικαιολογούνται από τον παιδευτικό ρόλο και τη σημασία του αθλήματος για την ευρύτερη κοινωνία.
Ποδόσφαιρο: ένα απλό προϊόν;
Στην Ελλάδα, φυσικά, το ζήτημα δε μας έχει απασχολήσει ιδιαίτερα. Φρόντισε γι’ αυτό ο Αθλητικός Νόμος, που ήδη από το 1999 προνόησε να αναγνωρίσει στις ΠΑΕ και τις ΚΑΕ το δικαίωμα ατομικής εμπορικής εκμετάλλευσης των τηλεοπτικών δικαιωμάτων. Παράλληλα, όμως, δε φρόντισε η Ελληνική Πολιτεία να ενδιαφερθεί και να αναδείξει το γεγονός ότι το Ποδόσφαιρο δεν είναι απλά ένα εμπορικό προϊόν. Τα αποτελέσματα, δηλαδή, η κατάντια του ελληνικού ποδοσφαίρου, είναι γνωστή.
Παρόλ’ αυτά, υπήρχε ένα οχυρό που δεν είχε πέσει. Αφορούσε την πρόνοια της κρατικής τηλεόρασης να εξασφαλίζει τα δικαιώματα προβολής του Μουντιάλ και των Ολυμπιακών Αγώνων. Με αυτόν τον τρόπο, ο κρατικός φορέας ραδιοτηλεόρασης αφενός μεν, εξασφάλιζε ότι οι Έλληνες τηλεθεατές, θα είχαν ελεύθερη πρόσβαση σε όλους ανεξαιρέτως τους αγώνες. Ταυτόχρονα, παρείχε τις ελάχιστες προδιαγραφές ποιοτικής μετάδοσης των αθλητικών δρώμενων.
Διότι, ανεξάρτητα από την κριτική που (δικαίως) μπορεί να κάνει κάποιος στην ΕΡΤ, την ποιότητα των αθλητικών προγραμμάτων, το επίπεδο των γνώσεων των δημοσιογράφων και της προετοιμασίας τους, για να καλύψουν τα μεγάλα αθλητικά γεγονότα, κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει τη σημασία του ρόλου που καλείται να παίξει ο κρατικός ραδιοτηλεοπτικός φορέας. Κανείς δεν μπορεί να παραβλέψει, δηλαδή, ότι μόνο η ΕΡΤ εξ ορισμού είναι υποχρεωμένη όχι μόνο να προβάλλει αθλητικά γεγονότα παγκόσμιου ενδιαφέροντος, αλλά να αναδείξει τις κοινωνικές και πολιτικές τους διαστάσεις.
Και, κακά τα ψέματα, με τα καλά ή τα άσχημά της, η ΕΡΤ το έχει κάνει. Με τις δικές της μεταδόσεις έχουν συνδεθεί οι πιο σημαντικές συλλογικές και ατομικές μνήμες των φιλάθλων, οι οποίοι δε θυμούνται μόνο το αθλητικό γεγονός, αυτό καθεαυτό, αλλά και τη φωνή του εκφωνητή που τις συνόδευε. Και δεν είναι τυχαίο ότι οι περισσότεροι αθλητικοί συντάκτες που σήμερα διαπρέπουν στην ελεύθερη – ιδιωτική αθλητική δημοσιογραφία και ιδίως τη ραδιοτηλεόραση, πέρασαν από το μεγάλο σχολείο της ΕΡΤ.
Οι ανακοινώσεις του ΑΝΤ1
Πριν λίγες ημέρες ο ΑΝΤ1 ανακοίνωσε ότι δε θα προβάλει στην ανοικτή τηλεόραση όλους τους αγώνες του επόμενου Παγκοσμίου Κυπέλλου του Κατάρ, αλλά μόνο τους 32 πιο σημαντικούς. Όσοι θελήσουν να δουν τους υπόλοιπους, θα πρέπει να πληρώσουν συνδρομή και να αποκτήσουν πρόσβαση σε ειδική πλατφόρμα. Επομένως, ο ιδιωτικός φορέας ρίχνει «μαύρο» σε ένα μεγάλο μέρος μίας μεγάλης αθλητικής διοργάνωσης, παγκόσμιας εμβέλειας, όπως είναι το Μουντιάλ.
Με άλλα λόγια, ένας ιδιώτης, σε συνθήκες μεγάλης οικονομικής κρίσης, στερεί από μία πλατιά μάζα ανθρώπων τη δυνατότητα να παρακολουθήσουν τους σημαντικότερους αγώνες τους κατ’ εξοχήν λαϊκού αθλήματος. Του ποδοσφαίρου.
Μα, θα πει κανείς: Είναι τόσο σημαντικό να παρακολουθήσει κάποιος τον αγώνα Γερμανίας – Ιαπωνίας; Η απάντηση στο ερώτημα είναι ένα ξεκάθαρο «ΝΑΙ», για πολλούς λόγους:
Πρώτ’ απ’ όλα, για καθαρά αγωνιστικούς. Πριν το ξεκίνημα του προηγούμενου Μουντιάλ της Ρωσίας, ο αγώνας Γερμανίας – Κορέας φάνταζε ένα αδιάφορο ματς. Στην εξέλιξη της διοργάνωσης, οι θεατές παρακολούθησαν ένα συναρπαστικό παιχνίδι, όπου τελικά οι Κορεάτες νίκησαν τους Γερμανούς και τους πέταξαν έξω από τη συνέχεια της διοργάνωσης. Επομένως, με καθαρά αγωνιστικά κριτήρια, κανείς δεν μπορεί να προεξοφλήσει ότι κάποια ματς είναι περισσότερο σημαντικά, σε σχέση με άλλα.
Ύστερα, υπάρχει ένα πολιτισμικό στοιχείο. Το ποδόσφαιρο είναι ένα από τα ελάχιστα αθλήματα, όπου προβάλλεται στο παιχνίδι η νοοτροπία ενός λαού. Έτσι,η αναμέτρηση ανάμεσα σε μία αφρικανική ομάδα και μία λατινοαμερικάνικη, δείχνει τον ξεχωριστό τρόπο με τον οποίο ερμηνεύουν το ποδόσφαιρο λαοί με διαφορετική κουλτούρα. Αυτή είναι η μοναδική ομορφιά, φαίνεται μόνο στους αγώνες του Παγκοσμίου Κυπέλλου, αφού μόνο σε αυτή τη διοργάνωση αναμετρώνται ομάδες από διαφορετικές ηπείρους. Αυτή την ομορφιά δεν έχει κανένας δικαίωμα να την κρύψει.
Η διαφορά του αθλητισμού από το play-station
Το 1986 ένα δεκατριάχρονο παιδί που παρακολουθούσε τον αγώνα του Μουντιάλ του Μεξικού, ανάμεσα στην Αργεντινή και την Αγγλία, εκτός από τα γκολ του Μαραντόνα, μάθαινε από τους δημοσιογράφους που μετέδιδαν το ματς, για τον Πόλεμο των Φόκλαντς. Είχε την ευκαιρία να ακούσει, πόσο σημαντικό ήταν εκείνο το παιχνίδι για τους Αργεντινούς παίκτες…
Στο Μουντιάλ του 1998 ο αγώνας του Ιράν με τις ΗΠΑ θα μπορούσε να είναι και ποδοσφαιρικά αδιάφορος. Έγινε όμως, στο πλαίσιο της έντασης που υπήρχε ανάμεσα στις δύο χώρες. Σε τέτοιο βαθμό, που οι Γάλλοι διοργανωτές φοβούνταν επεισόδια… Οι παίκτες των δύο ομάδων αντάλλαξαν λουλούδια και αναμνηστικά. Φωτογραφήθηκαν όλοι μαζί στέλνοντας ένα σπουδαίο μήνυμα σε όλο τον κόσμο… Ένα αδιάφορο, για τις αθλητικές επιδόσεις των ποδοσφαιριστών παιχνίδι, πέρασε στην Ιστορία και τη συλλογική μνήμη, ως ένας ύμνος στην Ειρήνη και τη φιλία μεταξύ των λαών.
Άραγε, αν τους αγώνες αυτούς τους μετέδιδε ο ΑΝΤ1, και στο διάλειμμα των αναμετρήσεων έβγαιναν γυμνές γυναίκες ντυμένες με τις φανέλες της Αργεντινής και της Αγγλίας ή των ΗΠΑ και του Ιράν, θα λάμβανε τα ίδια μηνύματα;
Το να παρακολουθήσει κάποιος και κυρίως ένα παιδί, έναν αγώνα ποδοσφαίρου, ανάμεσα σε δύο ομάδες, στο πλαίσιο του Παγκόσμιου Πρωταθλήματος είναι κάτι πολύ περισσότερο, από το να παίξει στην κονσόλα παιχνιδιών τον ίδιο αγώνα…
Και, σε τελική ανάλυση, το ίδιο παιδί που παρακολούθησε το Μουντιάλ της Ισπανίας το 1982 και του Μεξικού το 1986, από την ΕΡΤ είχε πολλές περισσότερες πιθανότητες να γίνει ένας σωστός φίλαθλος. Όπως, αντίστοιχα, ο πιτσιρικάς που είδε έναν αγώνα του EURO από τον ΑΝΤ1 το περασμένο καλοκαίρι, έχει αρκετές περισσότερες πιθανότητες, την επόμενη μέρα που θα πάει στο ελληνικό γήπεδο να βρίσει με το χειρότερο σεξιστικό σύνθημα που μπορεί να υπάρξει, τη μητέρα του ποδοσφαιριστή της αντίπαλης ομάδας…
Η ευθύνη της Πολιτείας
Αυτό όμως, δεν είναι πρόβλημα του ΑΝΤ1. Και κυρίως δεν είναι ζήτημα που σχετίζεται με τις πολιτικές αντιλήψεις ή τις ιδεοληψίες που μπορεί να έχει ο καθένας υπέρ ή κατά της ελεύθερης αγοράς. Ξεφεύγει από τη λογική του «πληρώνω, αγοράζω και πουλάω» και υπάγεται στην ευθύνης της αυτής της Πολιτείας, αυτού του Αστικού Κράτους, έναντι του Πολίτη, να τον ενημερώσει, να τον ψυχαγωγήσει και να τον διαπαιδαγωγήσει.
Ειδικά, σήμερα που το ελληνικό ποδόσφαιρο μαστίζεται από τη βία, τη χυδαιότητα και την αυθαιρεσία, θα περίμενε κανείς από τους αρμόδιους φορείς να παρέμβουν και να εξασφαλίσουν τη μετάδοση όλων των αγώνων του Παγκοσμίου Κυπέλλου από την ΕΡΤ. Συνειδητά ή ασυνείδητα, από δόλο ή από αμέλεια δεν το έπραξαν.
Οι αρμόδιοι φορείς έχουν ακόμα το χρόνο να παρέμβουν άμεσα και ουσιαστικά, προκειμένουνα μην επιτρέψουν να γίνει το Παγκόσμιο Κύπελλο το δόλωμα για να προσελκύσει ένας ιδιώτης συνδρομητές για τη νέα του πλατφόρμα. Κυρίως, όμως, οφείλουν να αξιοποιήσουν το χρόνο και τα μέσα που έχουν στη διάθεσή τους, για να επιβάλουν να προβληθούν όλοι οι αγώνες σε ελεύθερη συχνότητα, αλλά και να εξασφαλιστούν οι προδιαγραφές ποιοτικής μετάδοσης.
Ο χρόνος και τα μέσα υπάρχουν. Αναζητείται και η βούληση.
(Ο Κώστας Καρβουναρίδης είναι Δικηγόρος – Διεθνές Μάστερ Αθλητικού Δικαίου και Μάνατζμεντ / Διεθνές Κέντρο Αθλητικών Σπουδών – CIES –FIFA)
