Του χρειάστηκαν δεκαπέντε χρόνια για να ολοκληρώσει την έρευνα που οδήγησε στο βιβλίο «Στη σκιά του Στάλιν», μια παγκόσμια ιστορία του ελληνικού κομμουνισμού» (εκδ. Αλεξάνδρεια). Το ενδιαφέρον του για την πορεία του βασικού κομματικού πυρήνα της Αριστεράς εκφράστηκε ήδη με το διδακτορικό του και αργότερα με τις «Μικρές Μόσχες» που κυκλοφόρησαν το 1997, με αποτέλεσμα να μπορεί να μιλήσει κανείς για μια υπόθεση ζωής ή, ακριβέστερα, για μια υπαρξιακή αγωνία που μετουσιώνεται σε επιστημονική μάχη.
Επαγγελματίες δογματικοί μπορεί να μιλήσουν για αντικομμουνιστικό διάβημα ανακαλύπτοντας πίσω από τις γραμμές τους όρους της απομάγευσης Αριστερών που αναζήτησαν και δεν βρήκαν το δρόμο για έναν πιο δίκαιο κόσμο στις τάξεις του ΚΚΕ.
Το βιβλίο αυτό είναι προϊόν μιας πολυετούς ερευνητικής δραστηριότητας σε σχέση με την ιστορική διαδρομή του ελληνικού κομμουνιστικού κινήματος και της οργανωμένης έκφρασής του από το ΚΚΕ, αναδεικνύοντας την εξαιρετικά πολύπλοκη παγκόσμια διάσταση του, σε σχέση με τα ξένα ΚΚ.
Η εντυπωσιακή βιβλιογραφική τεκμηρίωση και η αναζήτησή πρωτότυπων πηγών συνδυάζονται για να αναδυθούν οι συνδέσεις της παρουσίας του ΚΚ στον ελλαδικό χώρο με την Κομιντέρν, τον καθοδηγητικό ρόλο της Σοβιετικής Ένωσης αλλά και τις διαφοροποιήσεις των άλλων αδελφών κομμάτων (Γιουγκοσλαβία, Αλβανία, Κίνα) σε σχέση με την σταλινική ΚΚΣΕ. Φωτίζονται έτσι οι διαδικασίες, οι κοινωνικοί-ψυχολογικοί μηχανισμοί που συγκροτούν την πρόσφατη ιστορία του ΚΚΕ, κατά τον 20ό αιώνα, ο ρόλος της προσωπικότητας των ηγετών του, αλλά και η ερμηνεία των αδιεξόδων που διαμορφώθηκαν κατά και μετά τον εμφύλιο.
Η αμφιθυμία που χαρακτηρίζει τη σχέση του ΚΚΕ με το ΚΚΣΕ, οι πολύπλοκες και αντιφατικές όψεις της, ίσως βρίσκεται σε συνήχηση με την αμφιθυμία του ίδιου του Ν. Μαραντζίδη σε σχέση με την ένταξη του πατέρα του στο κομμουνιστικό κίνημα.
Ο συγγραφέας μέσα από μια εκ βαθέων εξομολόγηση διατηρεί μια διπλή θέση: Από τη μια ριγεί ακόμη στο άκουσμα της κομμουνιστικής διεθνούς και από την άλλη συγκροτεί μέσα από την επεξεργασία των ερευνητικών δεδομένων του και τον πλούτο του αδημοσίευτου υλικού που έχει συγκεντρώσει μια κριτική ματιά για τη συνολική πορεία του ελληνικού κομμουνιστικού κινήματος, με πιο ενδιαφέρον χαρακτηριστικό τη διαρκή σύνδεση του μέσα με το έξω, πριν και μετά τη διάσπαση του ΚΚΕ.
Η κριτική ιστορική αναδίφηση και επισκόπηση επιτρέπει σε όσους ενδιαφέρονται για το ιδεώδες της Αριστεράς, να συγκροτήσουν μια σαφή αντίληψη τόσο για το ανιδιοτελές και ηρωικό παρελθόν των μελών του ελληνικού κομμουνιστικού κινήματος ως υπερασπιστών των αδυνάτων και ως πολέμιων των ανισοτήτων, όσο και για την κατανόηση της ήττας στον εμφύλιο και της καθήλωσης σε ιστορικά δικαιωμένες θέσεις οι οποίες βρίσκονταν σε διαρκή αναντιστοιχία με τις αναδυόμενες νέες ανάγκες συγκρότησης ενός άλλου πειστικού αριστερού προτάγματος.
Ο συγγραφέας ξέρει καλά και το ξεκαθαρίζει από την αρχή ότι πρέπει κανείς να έχει ανοιχτούς λογαριασμούς με τον κομμουνισμό για να παλέψει με τους θεούς και τους δαίμονες του. Ο ίδιος το λέει με τον πιο απλό τρόπο: «Με συγκινεί ένας κόσμος χωρίς φτώχεια και ανισότητες». Και αυτή είναι η αφετηρία ενός δύσκολου ταξιδιού στα σκοτάδια του πολιτικού κινήματος που συνεπήρε γενιές υπέροχων ανθρώπων, συχνά με αυτοκαταστροφικά αποτελέσματα.
Κεντρικό συμπέρασμα του συγγραφέα είναι ότι το ΚΚΕ ακολούθησε μια άκαμπτη μαρξιστική-λενινιστική στάση υποστηρίζοντας σθεναρά την ΕΣΣΔ και το ανατολικό μπλοκ ακόμη και στις περιπτώσεις της επέμβασης στο Αφγανιστάν το 1979 ή του πραξικοπήματος Γιαρουζέλσκι το 1981.
Κατά την ανάλυση του, το ΚΚΕ μαζί με το πορτογαλικό ΚΚ υπήρξαν οι πιο πιστοί σύμμαχοι της Μόσχας μεταξύ των δυτικοευρωπαϊκών ΚΚ. Και η σκιά του Στάλιν δεν έφυγε ποτέ από πάνω του παρά την αποκαθήλωση του ιστορικού ηγέτη της ΕΣΣΔ.
Στο 13ο συνέδριο του κόμματος, τον Φεβρουάριο το 91, οι σκληροπυρηνικοί απέσπασαν τη νίκη σε μια δύσκολη αλλά αποφασιστικής σημασίας εξέλιξη (αναμέτρηση Γ. Δραγασάκη-Αλ.Παπαρήγα). Δεδομένου ότι οι ιδεολογικές διαφορές στις γραμμές του κόμματος ήταν αγεφύρωτες έγραψε αργότερα ο Ριζοσπάστης, στις 6-2-2005, αφού αναμετρούνταν η επαναστατική πολιτική με τον δεξιό οπορτουνισμό, η διάσπαση ήταν αναπόφευκτη.
Ίσως είναι η φράση που συμπυκνώνει με τον πιο δραματικό τρόπο τη δομική αντίφαση της ιστορικής πορείας αυτού του κόμματος και τη σχέση του με την πολυπλοκότητα της εθνικής και παγκόσμιας πραγματικότητας.
(Η Αγγελική Σπανού είναι δημοσιογράφος και συγγραφέας)
