Εξαιρώντας τους ανεύθυνους, για τον εαυτό τους και την κοινωνία, αρνητές του ιού ή/και της μάσκας, όλοι όσοι δεν βρεθήκαμε στην επικίνδυνη κατάσταση να νοσήσουμε, εμείς ή κάποιο οικείο μας πρόσωπο, αντιμετωπίζουμε την πανδημία με την ορθή λογική, ακούγοντας τις συστάσεις των επιστημόνων και υπακούοντας στα μέτρα, έχοντας όμως, έστω και αμυδρά, την αίσθηση ότι αυτό δεν θα συμβεί σε εμάς ή ότι είναι κάτι μακριά μας. Ο επιβεβλημένος, με την έννοια του αναγκαίου, εγκλεισμός, μάλιστα, επιτείνει αυτή την αίσθηση, καθώς νιώθουμε προφυλαγμένοι στην εστία μας.
Ωστόσο, χωρίς να περάσουμε σε μια φάση ανεξέλεγκτου πανικού, στη θέαση και την εμπειρία της πανδημίας πρέπει να προστεθεί και το φίλτρο της συναισθηματικής μας νοημοσύνης, για να ολοκληρώσει την άποψη και συμπεριφορά μας απέναντι σε αυτή την εξαιρετικά δύσκολη συνθήκη, με συνανθρώπους μας να νοσούν ή να πεθαίνουν κάθε μέρα. Γιατί έχοντας ζήσει σε μια χώρα που δεν έχει γνωρίσει πόλεμο ή ανάλογη πανδημία τα τελευταία 70 χρόνια, με ένα δημόσιο σύστημα υγείας, παρά τις παθογένειές του, για όλους τους πολίτες, τουλάχιστον μέχρι σήμερα, ίσως νομίζουμε ότι είμαστε άτρωτοι.
Η ιδέα να γράψω αυτές τις λίγες γραμμές μού ήρθε όταν την προηγούμενη Δευτέρα παρακολούθησα μια εκπομπή στην ΕΡΤ1 για την κατάσταση που επικρατεί στα δημόσια νοσοκομεία της Θεσσαλονίκης. Αυτό που ένιωσα ήταν φόβος και προσπάθησα να θυμηθώ τι σκεφτόμουν όταν έβλεπα τις πιο σκληρές και απευκταίες εικόνες από το Μπέργκαμο της Ιταλίας. Κι όμως, δυστυχώς για την ικανότητά μου ενσυναίσθησης, δεν ήταν το ίδιο. Λυπόμουν και συμμεριζόμουν τον πόνο και την αγωνία των συνανθρώπων μας στην Ιταλία και όπου αλλού, αλλά το αισθανόμουν μακριά μου.
Δεν σκέφτηκα καν αυτό που έχει πει ο αείμνηστος Hobsbawm και αρέσκομαι να παραπέμπω, ότι παλιά ο κόσμος ήταν μικρός γιατί οι άνθρωποι σπάνια έφευγαν από τον τόπο που γεννήθηκαν και μεγάλος γιατί δεν ήταν εύκολες οι μετακινήσεις, ενώ σήμερα είναι μικρός λόγω της εξέλιξης της τεχνολογίας και μεγάλος λόγω του όγκου της πληροφορίας και του πληθυσμού, γεγονός που θα έπρεπε να μας κάνει να θεωρούμε πως οτιδήποτε συμβαίνει στην παγκοσμιοποιημένη κοινωνία δεν είναι απλά δίπλα μας, είναι ΕΔΩ. Εξάλλου, η εξάπλωση του κορονοϊού από την Κίνα σε όλο τον κόσμο επιβεβαιώνει με τον πιο δραματικό τρόπο αυτή την κοινότοπη διαπίστωση.
Η ρέουσα εικόνα των γιατρών στη Θεσσαλονίκη να ντύνονται σαν «αστροναύτες» για να κάνουν τη δουλειά τους και διακινδυνεύοντας τη ζωή τους επιτελώντας το καθήκον τους απέναντι στους νοσηλευόμενους με Covid-19 και όχι μόνο, ήταν αποκαλυπτική των όσων συμβαίνουν εδώ και εννέα μήνες. Θυμήθηκα, επίσης, ότι τα εγχώρια μέσα μαζικής ενημέρωσης δεν αφιέρωναν εκτενή ρεπορτάζ για τη μάχη του νοσηλευτικού προσωπικού απέναντι στον κορονοϊό, όπως έκαναν για άλλες χώρες. Αλλά αυτοί οι άνθρωποι ήταν πάντα εκεί και μας έκρουαν τον κώδωνα του κινδύνου για τις προφυλάξεις που πρέπει να τηρούμε αλλά και για την ανάγκη ενίσχυσης του δημόσιου συστήματος υγείας.
Αυτές οι εικόνες όμως δεν πρέπει να μας φοβίζουν, αλλά να μας κρατούν σε εγρήγορση, κατανοώντας ότι βρισκόμαστε στην κορύφωση της πανδημίας και πρέπει να βγούμε όσο το δυνατόν πιο δυνατοί και στο προσκλητήριο στο τέλος να είμαστε όλοι παρόντες, κι αν αυτό δεν γίνεται, οι περισσότεροι. Να ευαισθητοποιηθούμε, πάντα σύμφωνα με τη γνώμη των ειδικών, απέναντι στους συνανθρώπους μας που ανήκουν στις ευπαθείς ομάδες και μαζί με αυτούς να προστατεύσουμε και τον εαυτό μας, γιατί ο ιός δεν κάνει διακρίσεις.
Αυτά για εμάς, τους απλούς πολίτες, γιατί την ευθύνη για τη διαχείριση της υγειονομικής κρίσης, με πολλαπλές προεκτάσεις, την έχει η πολιτεία. Γιατί οι πολίτες λειτουργούν σε ένα συγκεκριμένο κοινωνικό και θεσμικό πλαίσιο, που το θωρακίζει η πολιτεία με τις παρεμβάσεις της. Γι’ αυτό, αν η δική μας ευθύνη είναι «ατομική», όπως επικαλούνται οι κυβερνήσεις παγκοσμίως, η δική τους ευθύνη είναι πρωτίστως «κοινωνική» και δεν καλύπτεται μόνο με την επικοινωνιακή διαχείριση, που τις περισσότερες φορές σκοπό έχει να παίξει τον ρόλο του buffer για να απορροφηθούν οι κραδασμοί που προκαλούν πολιτικό κόστος. Όπως, για παράδειγμα, έγινε με την ανεπίκαιρη ενημέρωση για τον σχεδιασμό του εμβολιασμού, που δημιούργησε μεγάλες προσδοκίες για άμεση διάθεσή του στην κοινότητα – μπορούσε, λόγου χάρη, να γίνει αναφορά στις θετικές εξελίξεις, που θα μετέδιδε μια (αναγκαία) συγκρατημένη αισιοδοξία.
Αποτέλεσε, επίσης, δυσάρεστη έκπληξη για όλους, αν και το γνωρίζαμε χωρίς να θέλουμε να το παραδεχτούμε, η έκθεση του ΟΟΣΑ που δείχνει τη χώρα μας προτελευταία ανάμεσα στις χώρες της ΕΕ στις δαπάνες για την υγεία την περίοδο της πανδημίας.
Τέτοιου είδους «αποκαλύψεις» πλήττουν το φρόνημα των πολιτών και την εμπιστοσύνη στην πολιτεία σε μια στιγμή που όλοι οφείλουμε να είμαστε συντεταγμένοι και ενωμένοι. Προκαλεί ματαίωση στο μυαλό των υγειονομικών πρωταγωνιστών για την αντιμετώπιση της πανδημίας και ταυτόχρονα δημιουργεί έλλειμμα εμπιστοσύνης των πολιτών απέναντι στους ιθύνοντες για τη διαχείριση και τη στρατηγική. Και δεν υπάρχει χειρότερη κατάσταση την περίοδο ενός «πολέμου» από το να μην εμπιστεύεσαι τους «στρατηγούς» αναλογιζόμενος τι έχει συμβεί, αφού στο πρώτο κύμα οι ειλημμένες αποφάσεις είχαν κυρίως θετικό πρόσημο.
Επιπροσθέτως, η παραδοχή και το επιχείρημα αποποίησης ευθυνών του προέδρου των κλινικαρχών για να αποφύγουν την επίταξη, που τελικά έγινε αναγκαστική εκμίσθωση, ότι τα δημόσια νοσοκομεία έχουν την εμπειρία να αντιμετωπίζουν καλύτερα τα περιστατικά Covid-19, επιβεβαιώνει μια ιδιότυπη ασυλία στον έλεγχο που απολαμβάνουν οι ιδιωτικές κλινικές, την αναλγησία στον βωμό του κέρδους και της κατασκευής εικόνας σε μια συγκυρία που το μαζί αποτελεί το ελπιδοφόρο πρόταγμα, καθώς και την αδήριτη ανάγκη για ενίσχυση των δημόσιων φορέων που προσφέρουν κοινωνικά αγαθά και για δημόσιες δαπάνες εκεί που θα πιάσουν τόπο. Κι αυτό το τελευταίο δεν αφορά μόνο στην υγεία, αλλά και σε άλλους τομείς της δημόσιας ζωής, όπως η οικονομία και η παιδεία.
Επομένως, ως πολίτες έχουμε χρέος να κατανοήσουμε πλήρως τη σοβαρότητα της κατάστασης, αλλά για να συμβεί αυτό τα προβλήματα δεν πρέπει να κρύβονται κάτω από το χαλί κι όλοι να αναλάβουν τις ευθύνες τους. Οι πολίτες αντιλαμβάνονται τα πράγματα όταν έχουν την πλήρη εικόνα ή το μεγαλύτερο μέρος της· χρέος που, μαζί με αυτό της δημιουργίας δημόσιων υποδομών και πρόσληψης έμψυχου δυναμικού με ισότιμους όρους, αναλογεί εξ ολοκλήρου στην πολιτεία. Γιατί σε διαφορετική περίπτωση αισθάνονται μόνοι και εκτεθειμένοι απέναντι στον κίνδυνο – αντίληψη που τείνει να κυριαρχήσει. Η ιστορία, εξάλλου, έχει δείξει ότι οι μεγάλες κρίσεις αντιμετωπίζονται καλύτερα για την κοινωνία όταν η πολιτεία παίρνει τα ηνία στα χέρια της, όχι ως «Λεβιάθαν», αλλά ως Κοινωνικό Κράτος Δικαίου…
ΥΓ.: Ο κοινός αγώνας απέναντι στην πανδημία δεν επιβάλλει σιωπή και δεν αποκλείει την εποικοδομητική κριτική, αν αυτή βέβαια γίνεται χωρίς ιδιοτελείς σκοπούς.
* Το «Λεβιάθαν» είναι το σπουδαιότερο σύγγραμμα του Τόμας Χομπς, το οποίο δημοσιεύτηκε το 1651 και αφορά, με απλά λόγια, στη σχέση κράτους – πολιτών. Το όνομα του βιβλίου πηγάζει από τον βιβλικό Λεβιάθαν, που κατά την Παλαιά Διαθήκη ήταν ένα πελώριο κήτος.
Δημήτρης Στεμπίλης
(Δημοσιογράφος – Ιστορικός)
