Χρειάστηκαν περίπου δέκα χρόνια και τα απομνημονεύματα ενός ξένου ηγέτη για να καταλάβουμε την αλήθεια για το PSI. Αναφερόμενος στον τρόπο αναδιάρθρωσης του ελληνικού χρέους ο τέως πρόεδρος των ΗΠΑ αναφέρει ότι η επιλογή της Γερμανίας και της Γαλλίας «…ισοδυναμούσε με τη διάσωση των δικών τους τραπεζών και βιομηχανιών και ίσως ανησυχούσαν ότι μια τέτοια παραδοχή θα έστρεφε την προσοχή των ψηφοφόρων από τις αποτυχίες διαδοχικών ελληνικών κυβερνήσεων, στις αποτυχίες εκείνων των Γερμανών ή Γάλλων αξιωματούχων που είναι επιφορτισμένοι με την εποπτεία των πρακτικών τραπεζικού δανεισμού.»
Αυτή η αναφορά του Μπ. Ομπάμα επανέφερε στο δημόσιο διάλογο όχι μόνο το θέμα της βιωσιμότητας του χρέους αλλά μοιραία και της νομιμότητας και της αποτελεσματικότητας της αναδιάρθρωσης του γνωστού PSI (Φεβρουάριος 2012). Ταυτόχρονα όμως προκύπτει και μια άλλη διαπίστωση. Στο βιβλίο του ο Μπ. Ομπάμα αναφέρει ότι η αναδιάρθρωση έγινε με αποκλειστική υπόδειξη της Γερμανίας και της Γαλλίας υπονοώντας ότι η τότε πολιτική ηγεσία και ιδιαίτερα ο τότε Υπ. Οικονομικών έπαιξαν τον ρόλο του απλού διεκπεραιωτή.
Όπως και να έχει οι εξελίξεις στην αγορά των ελληνικών ομολόγων και η αδυναμία πρόσβασης της οικονομίας στις διεθνείς αγορές αποτέλεσαν την επιτομή της ελληνικής κρίσης. Σε όλη την διάρκεια της κρίσης δεν πρέπει να υπήρξε πιο αμφισβητούμενη ερμηνεία από αυτήν του όρου της βιωσιμότητας ή της δυνατότητας εξυπηρέτησης του ελληνικού χρέους. Αποτέλεσμα αυτής της αμφισβήτησης είναι ο όρος ‘βιωσιμότητα κρατικού χρέους’ να προσδιορίζεται με πολιτικούς όρους και να αντιστοιχεί σε ένα περιεχόμενο το οποίο μεταβαλλόταν ανάλογα με τις πολιτικές εξελίξεις. Άλλωστε από το 2012 μέχρι και σήμερα το θέμα του χρέους αποτέλεσε το ιερό τοτέμ του δημόσιου διαλόγου. Όποιος αμφισβητούσε την βιωσιμότητα του χρέους και την αναγκαιότητα του PSI δεν γνώριζε οικονομικά. Είναι χαρακτηριστική η απάντηση της Τράπεζας της Ελλάδος σε σχετική άσκηση κοινοβουλευτικού ελέγχου (Νοέμβριος 2011) του τ. Προέδρου της Δημοκρατίας Π. Παυλόπουλου ότι..¨ «δεν γνωρίζει καλά τα οικονομικά…..».
Μοιραία η ελληνική κρίση και η έξοδος στις αγορές έχει συνδεθεί άμεσα τόσο με την πορεία του λόγου χρέους ως προς το ΑΕΠ όσο και με τις διακυμάνσεις στις τιμές των spreads των κρατικών ομολόγων. Οκτώ χρόνια όμως μετά την αναδιάρθρωση του χρέους το πρόβλημα συνεχίζει να υφίσταται και απ’ ότι φαίνεται συνεχίζει να διογκώνεται μια και η πρόβλεψη του προϋπολογισμού του 2021 εκτοξεύει το χρέος στο 207% του ΑΕΠ. Ο όγκος του δημόσιου χρέους εγείρει σημαντικά ερωτήματα και ανησυχίες σχετικά με το τι θα γίνει αν σταματήσει η ποσοτική χαλάρωση ή στην απευκταία περίπτωση που εκδηλωθεί μια κρίση στην αγορά ομολόγων. Στα παραπάνω πρέπει να σημειωθεί ότι πληθαίνουν οι απόψεις (βλέπε μεταξύ άλλων Bruegel) που προτείνουν την μετοχοποίηση του χρέους των υπερδανεισμένων χωρών ως λύση στον υπερδανεισμό. Με άλλα λόγια προτείνουν την μετατροπή του χρέους σε συμμετοχή σε κρατικά περιουσιακά στοιχεία. Αν υποθέσουμε ότι για την επίτευξη της βιωσιμότητα του χρέους απαιτείται η περικοπή 200 δις τότε αυτή για να πραγματοποιηθεί από τους δανειστές πρέπει να αντισταθμιστεί με ισόποσες ιδιωτικοποιήσεις και πωλήσεις δημόσιας περιουσίας ή εκχώρηση δικαιωμάτων.
Το 2012 θεωρήσαμε εθνική επιτυχία το PSI και αυτοί που «γνωρίζουν καλά τα οικονομικά» κατέβαλαν επίμονες προσπάθειες προκειμένου να πειστεί ελληνική κοινή γνώμη για την βιωσιμότητά του. Παρ’ όλες τις εργώδεις προσπάθειες γνώστες και μη γνώστες των οικονομικών παρατηρούσαν την εξέλιξη ενός χρέους όπου αυξανόταν κάθε χρόνο με αποτέλεσμα να διαγκωνίζεται η Ελλάδα με την Ιαπωνία για την πρώτη θέση στην διεθνή κατάταξη του χρέους. Η πρώτη αναδιάρθρωση χρέους που έλαβε χώρα στην ΕΕ πραγματοποιώντας την μεγαλύτερη μεταφορά χρέους από τον ιδιωτικό τομέα στον δημόσιο τομέα αμφισβητήθηκε ακόμα και από το ΔΝΤ. Είναι η εποχή της συνειδητοποίησης του προβλήματος και της επίσημης αποδοχής της θέσης περί μη βιωσιμότητας δύο μόλις χρόνια μετά την αναδιάρθρωση του χρέους. Αρκεί να ρίξει κανείς μια ματιά στις εκθέσεις του ΔΝΤ όπου από τον Ιούνιο του 2015 με την δημοσιοποίηση της έκθεσης του για την ανάλυση της βιωσιμότητας του χρέους (IMF 2015, DSA 2015) θέτει σημαντικά ερωτήματα. Εξάλλου στη διεθνή βιβλιογραφία δεν μπορεί να βρεθεί άλλη περίπτωση δημόσιου χρέους που επιτυγχάνεται η βιωσιμότητα του μετά από πενήντα και πλέον χρόνια και μάλιστα υπό την προϋπόθεση ότι θα συνεχιστούν η δημοσιονομική πειθαρχία και οι μεταρρυθμίσεις. Η στερεότυπη απάντηση ότι οι ερωτήσεις και οι αναφορές περί χρέους εκπορεύονται από την άγνοια των οικονομικών δεν αρκεί για να καλύψει τις ποσοτικές ασκήσεις για την αποτελεσματικότητα της αναδιάρθρωσης. Πρέπει να σημειωθεί ότι η ανάλυση κόστους οφέλους του PSIυπολογίζοντας την παρούσα αξία των παλιών και νέων ομολόγων και συνεκτιμώντας την ζημία που προκλήθηκε στα ασφαλιστικά ταμεία, στις τράπεζες και στους ιδιώτες ομολογιούχους οδηγεί σε αρνητικά αποτελέσματα. Και βέβαια στα παραπάνω πρέπει να αποτιμηθεί και η ζημία που προκλήθηκε από το γεγονός ότι με το PSI άλλαξε η βασική φυσιογνωμία του χρέους μετατρέποντας τα ομόλογα σε αγγλικού δικαίου (ακόμα και το χρέος των ΔΕΚΟ).
Δεν χρειάζεται να εθελοτυφλούμε, θέμα χρέους συνεχίζει να υπάρχει παρά το μεγάλο κόστος της αναδιάρθρωσης. Ο όγκος του ελληνικού χρέους το έχει μετατρέψει σε παράγοντα αποσταθεροποίησης κάνοντας το ευάλωτο σε κερδοσκοπικές επιθέσεις. Οι ψευδαισθήσεις κάποια στιγμή τελειώνουν και η υφιστάμενη νηνεμία των χαμηλών αποδόσεων ας μην μας αποπροσανατολίζει αφού μοναδικός τελικός αγοραστής παραμένει η ΕΚΤ. Το πρόβλημα είναι ότι με την παρούσα σύνθεσή του ο κύριος κάτοχος του χρέους είναι ευρωπαίοι εταίροι και φορείς επομένως η οποιαδήποτε ανατάραξη των αγορών θα επιδράσει αποσταθεροποιητικά και στις σχέσεις με τις χώρες μέλη της ΕΕ. Οι αναφορές του τ. προέδρου των ΗΠΑ μόνο τυχαίες δεν μπορούν να θεωρηθούν.
(Ο Διονύσης Χιόνης είναι Καθηγητής Οικονομικών στο ΔΠΘ)
