Η εμπιστοσύνη δεν έχει μεταφυσικό περιεχόμενο. Δεν είναι πίστη, η οποία δεν στηρίζεται σε υλική πραγματικότητα. Η εμπιστοσύνη στηρίζεται στην αξιοπιστία. Με βάση την αξιοπιστία, «χτίζεται» σταδιακά η εμπιστοσύνη στις σχέσεις μεταξύ των μελών της οικογένειας, της κοινότητας, της κοινωνίας μιας χώρας ή ακόμη μεταξύ των λαών των διαφορετικών χωρών.
Η εμπιστοσύνη δημιουργείται ευκολότερα μέσα στην οικογένεια και μέσα σε μια μικρή κοινότητα και πολύ δυσκολότερα μέσα στην ευρύτερη κοινωνία μιας χώρας ή/και σε διακρατικό/διεθνές επίπεδο. Αυτό προφανώς οφείλεται στο γεγονός ότι η αξιοπιστία των μελών της οικογένειας και της μικρής κοινότητας επιδεικνύεται και αποδεικνύεται πιο εύκολα από ότι στο επίπεδο της κοινωνίας μιας χώρας ή/και μεταξύ των χωρών. Όπως ξέρουμε, η εμπιστοσύνη σε απρόσωπους και απομακρυσμένους από τα άτομα θεσμούς, όπως είναι το Κράτος και οι υπηρεσίες του και ακόμη περισσότερο, όπως είναι η Διεθνής Κοινότητα και οι διεθνείς οργανισμοί, δεν μπορεί να δημιουργηθεί, παρά μόνο, αν οι λόγοι και οι πράξεις τους κρίνονται από τους πολίτες ως αξιόπιστοι. Η αξιοπιστία επιτυγχάνεται όταν υπάρχει ειλικρίνεια, συνέπεια μεταξύ λόγων και πράξεων και συνέχεια μέσα στο χρόνο, ενώ κυριαρχεί ο επιστημονικός ορθός λόγος, χωρίς παλινωδίες και αντιφατικές οδηγίες και συμπεριφορές.
Στην περίπτωση της πανδημίας διαπιστώνουμε ότι σε όλες σχεδόν τις χώρες του κόσμου, η εμπιστοσύνη μεταξύ του Κράτους και των πολιτών δημιουργήθηκε πιο εύκολα στο πρώτο κύμα της αρρώστιας, την περασμένη άνοιξη. Αντίθετα στο σημερινό δεύτερο κύμα βλέπουμε, ότι πολύ δύσκολα οι πολίτες εμπιστεύονται το κράτος και τους επιστήμονες με αποτέλεσμα να μην ακολουθούν τους υγειονομικούς κανόνες (φυσική απόσταση, μάσκα, πλύσιμο χεριών). Μερικές φορές μάλιστα σε πολλές χώρες, που αποτελούσαν παραδείγματα εμπιστοσύνης των πολιτών στο κράτος ( π.χ Γερμανία), οι πολίτες ξεσηκώνονται εναντίον των αναγκαίων υγειονομικών μέτρων, τα οποία προσπαθούν να επιβάλουν οι κυβερνήσεις με βάση τις υποδείξεις των ειδικών επιστημόνων.
Θα μπορούσε να υποστηριχθεί ότι ο βασικός λόγος που σε όλες σχεδόν τις χώρες η εμπιστοσύνη των πολιτών προς το Κράτος έχει περιορισθεί σ’ αυτό το δεύτερο κύμα πανδημίας είναι η έλλειψη αξιοπιστίας στους λόγους και τις πράξεις των κυβερνήσεων και των ειδικών. Οι διαφορετικές απόψεις των ειδικών επιστημόνων και οι αντιφατικές οδηγίες για την σημασία της μάσκας, για την επικινδυνότητα του συγχρωτισμού στα σχολεία, για τη μεταδοτικότητα των παιδιών, για τις ώρες κυκλοφορίας, για τις μέρες της καραντίνας, τα όριά και την αυστηρότητα της, έχουν κλονίσει την αξιοπιστία, τόσο των κυβερνήσεων, όσο και των ειδικών ακόμη και του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας. Η εμπειρία της οικονομικής καταστροφής που έφερε η συνεπής τήρηση των μέτρων την άνοιξη «τρόμαξε» τις κυβερνήσεις και ίσως οδήγησε σε χαλάρωση το καλοκαίρι και σε αντιφατικές οδηγίες με την εμφάνιση του δεύτερου κύματος της πανδημίας με τα γνωστά αποτελέσματα. Σε κάθε περίπτωση η κλονισμένη αξιοπιστία φαίνεται να αποτελεί σημαντικό λόγο για την έλλειψη εμπιστοσύνης και συνεπώς για την πλημμελή εφαρμογή των αναγκαίων μέτρων από τους πολίτες και όχι τόσο η έλλειψη αστυνόμευσης. Στη χώρα μας, παρά το γεγονός ότι για πολλούς ιστορικούς κυρίως λόγους, η εμπιστοσύνη των πολιτών στο Κράτος είναι διαχρονικά περιορισμένη, η κατάσταση είναι πολύ καλύτερη συγκριτικά με άλλες ευρωπαϊκές χώρες, όχι όμως τόσο, όσο ήταν στο πρώτο κύμα της πανδημίας, όταν η Ελλάδα αποτέλεσε υπόδειγμα σε παγκόσμιο επίπεδο.
Μόνο στις χώρες της Άπω Ανατολής (Κίνα, Κορέα κά) οι πολίτες πειθάρχησαν πλήρως, κυρίως λόγω της παραδοσιακής εμπιστοσύνης τους στο Κράτος και λιγότερο λόγω της αυστηρότητας των ποινών στους απείθαρχους. Στις χώρες αυτές φαίνεται να έχει σχεδόν ξεπερασθεί η πανδημία, λόγω της συνεπούς εφαρμογής των υγειονομικών κανόνων από τους πολίτες με αποτέλεσμα η οικονομική «ζημιά» σήμερα να είναι πολύ μικρότερη από ότι στις άλλες χώρες. Έτσι, ενώ στην Κίνα δεν αναμένεται ύφεση, παρά μόνο υποχώρηση της ανάπτυξης το 2020, στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ η ύφεση εκτιμάται ότι θα φθάσει στο 9% και στο 6% αντιστοίχως.
Ο Ναπολέων Μαραβέγιας είναι Καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, πρώην Υπουργός
