Το πόσο σημαντική είναι η ενημέρωση όχι μόνο για τη Δημοκρατία και τη λειτουργία του πολιτικού συστήματος, αλλά ακόμα και για την ίδια τη Δημόσια Υγεία, είναι ένα από τα μαθήματα της πανδημίας.
Σίγουρα δεν θα πρωτοτυπήσω με το να αναφέρω ότι η ενημέρωση περνάει κρίση και ότι αυτή η κρίση δεν αποτελεί ελληνική ιδιαιτερότητα.
Είναι όμως δική μας υποχρέωση να σταθούμε στις ιδιαίτερες μορφές με τις οποίες εμφανίζεται αυτή η κρίση στην ελληνική περίπτωση. Ας δούμε τρία συν ένα παραδείγματα:
Παράδειγμα πρώτο:
Η περιβόητη “λίστα Πέτσα” αποτέλεσε σύμφωνα με την κυβέρνηση μια καμπάνια ενημέρωσης για την πανδημίας μέσω των ΜΜΕ. Θα σταθώ αρχικά σε ένα και μόνο ζήτημα. Πώς γίνεται σε μια καμπάνια ενημέρωσης για την προστασία από τον covid-19 να χρηματοδοτούνται μέσα ενημέρωσης τα οποία προβάλουν εκπομπές αρνητών της πανδημίας που προτρέπουν τους πολίτες να μην πειθαρχούν στα υγειονομικά μέτρα;
Παράδειγμα δεύτερο:
Η αξιωματική αντιπολίτευση καταθέτει πρόταση δυσπιστίας προς τον υπουργό οικονομικών. Η πρόταση αφορούσε την εναντίωση στην κατάργηση κάθε προστατευτικού πλαισίου για την πρώτη κατοικία. Στο δελτίο ειδήσεων της δημόσιας τηλεόρασης η είδηση εμφανίζεται λίγο πριν τα αθλητικά και τον καιρό.
Παράδειγμα τρίτο:
Η αξιωματική αντιπολίτευση καταθέτει συγκεκριμένες προτάσεις οικονομικής ενίσχυσης στη Βουλή. Την χορήγηση από το κράτος του συνολικού δώρου Χριστουγέννων για το σύνολο των πληττόμενων επιχειρήσεων. Αυτό σε αντιπαράθεση με την χορήγηση μειωμένου δώρου σε όσους βρέθηκαν σε αναστολή εργασίας. Την αναστολή διακοπών σε ρεύμα, νερό, τηλέφωνο και διαδίκτυο σε οικογένειές που έχουν οικονομική αδυναμία. Την χορήγηση ενός έκτακτου εισοδήματος κοινωνικής αλληλεγγύης. Μόνο ένας σταθμός πανελλαδικής εμβέλειας αναφέρθηκε στις συγκεκριμένες προτάσεις.
Συν ένα ακόμα παράδειγμα: η χαμένη φωτογραφία
Ο κ. Μητσοτάκης αναγκάστηκε να ζητήσει τελικά συγγνώμη για την φωτογραφία που τον δείχνει να σπάει τα περιοριστικά μέτρα τη στιγμή που βιώνουμε έναν μαύρο Νοέμβρη. Έναν μήνα που άφησε πίσω του 1780 απώλειες συμπολιτών μας. Ζήτησε συγγνώμη όμως για μία φωτογραφία που τα περισσότερα δελτία ειδήσεων είχαν επιλέξει να κρύψουν.
Τα παραπάνω είναι λίγα από τα παραδείγματα που σκιαγραφούν πλήρως το σημερινό τοπίο της ενημέρωσης. Μονομέρεια, έλλειψη πολυφωνίας, ασφυκτικός έλεγχος από την κυβέρνηση και, τέλος, κρατικοδίαιτη αντίληψη της επιχειρηματικότητας.
Η κρατική χρηματοδότηση σήμερα αποτελεί το βασικό εργαλείο ελέγχου της ενημέρωσης. Αναφερόμαστε μάλιστα σε μία χρηματοδότηση η οποία κατευθύνεται στα ΜΜΕ χωρίς συγκεκριμένα και διαφανή κριτήρια. Να ξεκαθαρίσουμε το εξής. Οι επιχειρήσεις του τύπου πρέπει να στηριχθούν. Όπως είναι κρατική υποχρέωση εν μέσω πανδημίας να στηριχθεί το σύνολο της οικονομίας και των εργαζομένων. Με κανόνες όμως και διαφάνεια. Γιατί αλλιώς βλέπουμε τα παραδείγματα μέσων που επικαλούνται ως ύψιστο αξίωμα το “ελεύθερο χέρι της αγοράς” και τις αξίες του φιλελευθερισμού να εισπράττουν δημόσιο χρήμα, χωρίς αυτό να αντιστοιχεί σε καμία περίπτωση στην κυκλοφορία τους και στην συνέχεια να κλείνουν.
Όταν αναφερόμαστε σε κρατική χρηματοδότηση έχουμε να κάνουμε αφενός με τρία πακέτα στήριξης ύψους 25 εκ. (εν αναμονή ενός ακόμα), αφετέρου στην απαλλαγή των καναλιών από την υποχρέωση να καταβάλουν τη φετινή δόση για την κατοχή νόμιμης τηλεοπτικής άδειας, συνολικού ύψους 21,5 εκατομμυρίων. Δύσκολα θα μπορούσε κάποιος να βρει στην Ελλάδα που καταγράφει ύφεση πάνω από 10% άλλο παράδειγμα επιχειρηματικού κλάδου με τέτοια στήριξη.
Η υπαγωγή της ΕΡΤ στο πρωθυπουργικό γραφείο απλά συμπληρώνει το τοπίο της μονομέρειας και του αποκλεισμού. Αποκλεισμό που δεν αφορά μόνο τις πολιτικές δυνάμεις της αντιπολίτευσης, αλλά κάθε φωνή προερχόμενη από την κοινωνία που χαλάει το κυβερνητικό αφήγημα.
Τα παραπάνω έχουν οδηγήσει πολύ συγκεκριμένα και μετρίσιμα αποτελέσματα.
Η ΝΔ μετά τις τελευταίες εκλογές δεν απολαμβάνει απλά μια μεγαλύτερη προβολή ως 1ο κόμμα. Έχει σχεδόν αποκλειστική προβολή. Από τις Βουλευτικές εκλογές και μετά, σε 4 από τα 6 κανάλια η δραστηριότητα του κόμματος της συμπολίτευσης και της κυβέρνησης φτάνει αθροιστικά να καταλαμβάνει ακόμα και το 70% του χρόνου των ενημερωτικών καναλιών και των δελτίων ειδήσεων μαζί.
Το συμπλήρωμα των παραπάνω είναι η θεσμική αδράνεια από την μεριά του αρμόδιου ελεγκτικού μηχανισμού, δηλαδή του ΕΣΡ. Το ΕΣΡ αδυνατεί να ανταποκριθεί στο αυτονόητο αίτημα της κοινωνίας για δίκαιη ενημέρωση και πληροφόρηση, για μη χειραγώγηση, για διαφάνεια στη δημόσια ζωή και στην ενίσχυση του Τύπου. Βιώνουμε μια ουσιαστική παραίτηση του ΕΣΡ από τον συνταγματικό του ρόλο.
Για να φανεί το μέγεθος της θεσμικής αδράνειας του ΕΣΡ επιτρέψτε μου να αναφερθώ και σε ένα ακόμα διαχρονικό πρόβλημα των ΜΜΕ. Αυτό του κακοποιητικού λόγου. Δεν έχει περάσει μεγάλο διάστημα που γνωστός δημοσιογράφος επέλεξε να χαρακτηρίσει σε εκπομπή του των δολοφονημένο Ζακ Κωστόπουλο ως «εξαρτημένο» και «ληστή». Κατηγορίες που δεν ακούγονται για πρώτη φορά αλλά η διαδικασία της έρευνας έχει ήδη καταρρίψει. Η καθυστέρηση και η ατολμία με την οποία το ΕΣΡ αντιμετωπίζει τέτοια περιστατικά δεν προσφέρει ούτε στην δημοκρατία ούτε στην ποιότητα του δημόσιου διαλόγου.
Υπάρχει άλλος δρόμος;
Η απάντηση είναι προφανώς θετική. Είναι φανερό ότι αυτός ο δρόμος μπορεί να υποστηριχθεί μόνο από ένα πλαίσιο σταθερότητας στις εργασιακές σχέσεις για τους εργαζόμενος του τύπου. Οι τελευταίες κυβερνητικές πρωτοβουλίες διάλυσης και ελαστικοποίησης των εργασιακών σχέσεων, αλλά και κατάργησης θετικών προβλέψεων (όπως ο απαιτούμενος αριθμός εργαζομένων στα κανάλια πανελλαδικής εμβέλειας) κινούνται στην κατεύθυνση μεγαλύτερης εξάρτησης της ενημέρωσης από οικονομικά και πολιτικά κέντρα.
Ο ΣΥΡΙΖΑ-Προοδευτική Συμμαχία έχει καταθέσει μια σειρά από συγκεκριμένες προτάσεις για την ενίσχυση και την ουσιαστική δημοκρατική κατοχύρωση ειδικά των μέσων ενημέρωσης, πέρα από τις γενικές προτάσεις για κάθε πληττόμενη επιχείρηση όπως η μη επιστρεπτέα ενίσχυση και η χορήγηση από το κράτος του δώρου Χριστουγέννων. Ενδεικτικά επαναφέρω κάποιες από αυτές:
– Άμεση ανασυγκρότηση και ενίσχυση του ΕΣΡ
– Εφαρμογή του Προγράμματος ενίσχυσης των επιχειρήσεων έκδοσης εφημερίδων πανελλήνιας κυκλοφορίας, το οποίο δεν υλοποιεί η Νέα Δημοκρατία και είχε αφήσει έτοιμο ο ΣΥΡΙΖΑ
– Οι διαφημιστικές δαπάνες του κράτους οφείλουν να έχουν τα απαραίτητα και απαρέγκλιτα θεσμικά εχέγγυα διαφάνειας
– Μηδενισμός του ΦΠΑ στις συναλλαγές που αφορούν στην εκτύπωση, την πώληση και διανομή εντύπων ή την αγορά τηλεοπτικού χρόνου για το επόμενο 6μηνο.
– Μηδενισμός του ειδικού τηλεοπτικού φόρου διαφήμισης για τα Περιφερειακά Μέσα που παράγουν πρωτότυπο ενημερωτικό πρόγραμμα για το επόμενο 6μηνο.
– Κάλυψη του κόστους μεταφοράς εντύπων στην Περιφέρεια για το επόμενο 6μηνο.
– Αυστηρή τήρηση της υποχρέωσης των φορέων του στενού και ευρύτερου δημόσιου τομέα να δαπανούν τουλάχιστον το 30% σε περιφερειακά μέσα ενημέρωσης.
Τα παραπάνω αποτελούν ψηφίδες μιας διαφορετικής αντίληψης που περνάει πρώτα από όλα μέσα από την τήρηση του συντάγματος. Που κατοχυρώνει την πολυφωνία, με μια πολιτεία που δεν ασκεί μικροκομματικό έλεγχο στην ενημέρωση, αλλά θέτει το πλαίσιο και τους κανόνες. Έτσι μόνο κατοχυρώνεται η ανεξαρτησία τόσο των δημοσιογράφων όσο και των μέσων. Μια ανεξαρτησία απαραίτητη για να μπορεί να ανθίσει η ενημέρωση και να αναπνεύσει η δημοκρατία. Για να υπάρχει ουσιαστικός και δίκαιος έλεγχος απέναντι στην εκτελεστική εξουσία και πραγματική ενημέρωση της κοινωνίας.
(Ο Νάσος Ηλιόπουλος είναι εκπρόσωπος Τύπου του ΣΥΡΙΖΑ-Προοδευτική Συμμαχία)
