Η παραγωγή στη διάρκεια της πανδημίας έπεσε σε ιστορικά χαμηλά επίπεδα. Παρέλυσαν ολόκληροι τομείς της παγκόσμιας οικονομίας. Επιπρόσθετα, τυχαία περιστατικά όπως το μπλοκάρισμα της διώρυγας του Σουέζ για λίγες μέρες από τάνκερ, έδειξε πόσο ευάλωτες είναι οι θαλάσσιες γραμμές μεταφορών και πόσο τρωτή είναι η υπερεξάπλωση του παγκόσμιου εμπορίου, στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης.
Η καθυστέρηση εξόρυξης κάποιων σπάνιων γαιών λόγω Covid-19 καθυστέρησε την παραγωγή ημιαγωγών για τσιπάκια αυτοκινήτων και έτσι είδαμε εικόνες με χιλιάδες αυτοκίνητα έτοιμα να περιμένουν τα μικροσκοπικά τσιπάκια για να πάνε στην αγορά.
Είδαμε ολόκληρους βιομηχανικούς τομείς να υιοθετούν ψηφιακές εφαρμογές για να αντιμετωπίσουν την απουσία ανθρώπινου δυναμικού ή για να λειτουργήσουν σε μεγάλες αποστάσεις, π.χ. τηλεϊατρική, ηλεκτρονικό εμπόριο. Το χρονικό χάσμα από την εφεύρεση στην εφαρμογή άρχισε σε πολλούς τομείς να γεφυρώνεται γρήγορα. Είδαμε την παρασκευή εμβολίων σε χρόνο ρεκόρ. Ειδικά στους δυο τομείς, της ιατρικής τεχνολογίας και του ηλεκτρονικού εμπορίου, τα κέρδη έφθασαν το 42-50% (έκθεση ελβετικής τράπεζας UBS και PWC) στη διάρκεια της πανδημίας ενώ σε παραδοσιακούς τομείς υπήρξε στασιμότητα ή υποχώρηση.
Η παγκόσμια τρωτότητα
Βλέπουμε την παγκόσμια σκηνή πολυδιαιρεμένη όσο ποτέ. Οι εντάσεις ανάμεσα στις ΗΠΑ και τον δυτικό κόσμο από τη μια μεριά, με τις επιμέρους αντιθέσεις του και την Ρωσία, Κίνα, Ιράν από την άλλη, να οξύνονται. Από τη μια μεριά ο Μπάϊντεν προσπαθεί να απαλύνει τις πληγές της περιόδου Τράμπ στο εσωτερικό της Αμερικής, να αποκαταστήσει τις ισορροπίες, να μειώσει την ανεργία, να αυξήσει τις κοινωνικές παροχές και τους μισθούς και από την άλλη δείχνει σκληρή στάση στους γεωπολιτικούς αντιπάλους. Δηλαδή σε αυτούς που σε λίγα χρόνια θα έχουν μεγαλύτερη οικονομική δύναμη απέναντί του και που μπορούν οποιαδήποτε στιγμή να δημιουργήσουν παγκόσμια οικονομική ασφυξία. Σπρώχνει την Ρωσία δίπλα στην Κίνα και πιθανότατα και το Ιράν.
Τα αυταρχικά καθεστώτα των χωρών αυτών έχουν ευελιξία και κεντρικό σχεδιασμό και μπορούν να αντιμετωπίζουν καταστάσεις γρήγορα, παρέχοντας στους λαούς τους ένα σχετικά καλό και ανταγωνιστικό επίπεδο διαβίωσης χωρίς πολλές ατομικές ελευθερίες, με υψηλές όμως οικονομικές προσδοκίες. Η πολυδιάσπαση αυξάνει την τρωτότητα της παγκόσμιας οικονομίας. Η επέκταση των οικονομικών δραστηριοτήτων στο πλαίσιο αναζήτησης φθηνών μεροκάματων και φθηνών πρώτων υλών αυξάνει επίσης την τρωτότητα. Ένας πόλεμος στην Αφρική μπορεί να στερήσει την δυτική υψηλή βιομηχανία από πρώτες ύλες. Βλέπουμε δηλαδή προσπάθεια μείωσης των τριβών στο εσωτερικό των ΗΠΑ, αποτυχία σταθεροποίησης στο εσωτερικό της Ευρώπης, με ευθύνη της Γερμανίας και αύξηση των γεωπολιτικών τριβών παγκόσμια. Και αυτό ενώ τα μεγάλα προβλήματα της κλιματικής αλλαγής αλλά και τα οικονομικά είναι μπροστά μας.
Το ελληνικό παράδοξο
Την ίδια στιγμή οι μεγάλες οικονομίες προσπαθούν να γιατρέψουν τις πληγές τους από την πανδημία και την οικονομική κρίση, ακολουθώντας επιθετική πολιτική όπως η αμερικανική κυβέρνηση Μπάϊντεν, η οποία έριξε στην αγορά 1,9 τρις δολάρια και πιέζει για αύξηση των ημερομισθίων. Σε αντίθεση η ευρωπαϊκή οικονομική πολιτική κρατάει αμυντική στάση. Το Ταμείο Ανάκαμψης προσανατολίζεται σε μεγάλα έργα με την ελπίδα ότι θα επωφεληθούν και οι εργαζόμενοι (πράγμα αμφίβολο). Η ελληνική κυβέρνηση, πρωτοτυπώντας, κινείται σε οπισθοδρομική κατεύθυνση ακολουθώντας νεοφιλελεύθερη πολιτική στις γραμμές της δεκαετίας ’80 και ’90. Ο πρόσφατος νόμος για τα εργασιακά αποδυναμώνει τον εργαζόμενο οικονομικά και συνδικαλιστικά. Οι απλήρωτες υπερωρίες και η αδυναμία διαπραγμάτευσης με τον εργοδότη δεν μπορούν να φέρουν ανάπτυξη. Θα φέρουν μιζέρια, γκρίνια, μικρή παραγωγικότητα και μείωση της ζήτησης.
Ποιος ωφελείται από την παραγωγικότητα;
Παρά την βοήθεια της τεχνολογίας (ίντερνετ, αυτοματισμός) η παραγωγικότητα στις ΗΠΑ και την Ευρώπη από 3,4% τη δεκαετία 1995 έως 2005 , έπεσε στο 1,8% μεταξύ 2005 και 2019. Δυο αιτίες, σύμφωνα με ανάλυση του περιοδικού του αμερικανικού κατεστημένου Foreign Affairs (A Better Boom, 22/06/2021), η έλλειψη αναδιοργάνωσης και τρόπου εργασίας, παρά την είσοδο τεχνολογίας και η έλλειψη μιας ολιστικής οικονομικής αντίληψης. Έτσι αλλού υπήρχε μεγάλη παραγωγικότητα, αλλού μικρή και αλλού δεν υπήρχε ζήτηση λόγω μείωσης μισθών ή αύξησης της ανεργίας.
Η πτώση ή καθήλωση στην καλύτερη περίπτωση των μισθών, η αύξηση των ανισοτήτων και η μείωση των επενδύσεων, μείωσε την ζήτηση. Την περίοδο μετά την κρίση του 2008 δεν ακολούθησε μεγάλη ανάπτυξη. Η ραγδαία είσοδος της τεχνολογίας και των οργανωτικών καινοτομιών μετά τον Covid-19 μπορούν, σύμφωνα με το συντηρητικό αμερικανικό περιοδικό, να αυξήσουν την παραγωγικότητα και να βελτιώσουν τη ζωή των ανθρώπων, παρακάμπτοντας τα μειονεκτήματα που επιφέρει η τεχνολογία.
«Οι επενδύσεις, η καινοτομία και η τεχνολογία είναι το μισό του ενάρετου κύκλου της παραγωγικότητας. Το άλλο μισό είναι η ζήτηση, που θα προέλθει όταν το έσοδα από την ανάπτυξη και την αυξημένη παραγωγικότητα πάνε στους εργαζόμενους που θα τα ξοδέψουν ανάλογα… Η φορολογία πρέπει να μετατεθεί από το εργατικό εισόδημα στη φορολόγηση του κεφαλαίου».
Μάλλον κάποιοι συντηρητικοί κύκλοι στις μητροπόλεις βλέπουν τα αδιέξοδα και τι σημαίνει καπιταλισμός χωρίς ζήτηση. Δυστυχώς, εδώ η κυβέρνηση κινείται παλιομοδίτικα.
(Ο Νίκος Τόσκας είναι πρώην Υπουργός και Υποστράτηγος ε.α.)
