Υπό την πίεση της κοινής γνώμης στις χώρες που επλήγησαν σημαντικά από την πανδημία, και κυρίως στην Ιταλία, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανακοίνωσε πρόγραμμα χορήγησης δανείων 100 δισεκ.€ στα κράτη μέλη, προκειμένου οι χώρες να υποστηρίξουν προγράμματα απασχόλησης και ασφάλισης εργασίας.
Για την κατανόηση της φύσης του προγράμματος παρουσιάζεται η προϊστορία του θέματος. Σχεδόν όλες οι νομισματικές ενώσεις είναι και πραγματικές «ενώσεις ασφάλισης κινδύνου». Διαχειρίζονται τους κινδύνους των τραπεζών καθώς και σε μεγάλο βαθμό τους κινδύνους της απασχόλησης. Σε κρίση ενεργοποιούνται οι «δημοσιονομικοί σταθεροποιητές» προκειμένου να απομειώσουν τους κραδασμούς στην οικονομία και στην απασχόληση.
Ιστορικά, η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Νομισματική Ένωση (ΟΝΕ) αποτελεί την μόνη εξαίρεση. Μετά την κρίση της ευρωζώνης το 2009, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υποστήριξε ότι η ΟΝΕ χρειάζεται τόσο μια πλήρως τραπεζική ένωση όσο και αυτόματους δημοσιονομικούς σταθεροποιητές.
Την ίδια περίοδο, Γαλλία και Ιταλία πρότειναν την θέσπιση αυτόματων δημοσιονομικών σταθεροποιητών με την αντασφάλιση των εθνικών συστημάτων υποστήριξης ανέργων των χωρών της ζώνης ευρώ. Έτσι, όταν κάποια χώρα αντιμετώπιζε κρίση ανεργίας οι αυξημένες δαπάνες για την στήριξη της απασχόλησης, θα ήταν εγγυημένες από τα υπόλοιπα κράτη της ευρωζώνης.
Η πρόταση αυτή απορρίφθηκε από τις χώρες του Βορρά με το επιχείρημα του «ηθικού κινδύνου», το ίδιο επιχείρημα που χρησιμοποιείται για την άρνηση έκδοσης ευρωομολόγων ή της από κοινού εγγύησης του τραπεζικού συστήματος της ζώνης ευρώ.
Με την οικονομική κατάρρευση λόγω πανδημίας, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εγκαινίασε παραλλαγή της πρότασης, με την ανακοίνωση ενός νέο μέσου, με την ονομασία SURE, το οποίο αποσκοπεί στην προσωρινή υποστήριξη για τον μετριασμό των κινδύνων ανεργίας σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης.
Τα δάνεια αυτά αποσκοπούν στη στήριξη των κρατών για την αντιμετώπιση έκτακτων αυξήσεων των δημοσίων δαπανών στήριξης της απασχόλησης. Συγκεκριμένα, το πρόγραμμα υποστηρίζει το κόστος που σχετίζεται άμεσα με τη δημιουργία ή την επέκταση εθνικών συστημάτων βραχυπρόθεσμης εργασίας και παρόμοια μέτρα που τα κράτη έχουν θεσπίσει για τους αυτοαπασχολούμενους, ως απάντηση στην τρέχουσα κρίση.
Το δανειακό πρόγραμμα είναι θετικό σε αντιδιαστολή με την απουσία του, αλλά πρέπει επίσης να λάβουμε υπόψη ορισμένες προειδοποιήσεις, ταυτόχρονα με το πραγματικό ποσό που θα εκταμιευτεί σε ευρωπαϊκό επίπεδο.
Πρώτον, η Επιτροπή προτείνει υποστήριξη με τη μορφή δανείων προς τα κράτη μέλη που έχουν ανάγκη. Η υποστήριξη με τη μορφή δανείων χαμηλού επιτοκίου αλλά χωρίς ευρύτερη πρωτοβουλία της ΕΕ για την αποφυγή της απότομης αύξησης των επιπέδων του δημόσιου χρέους σε χώρες όπως η Ιταλία, η Ισπανία και η Ιταλία, τα δάνεια με ευνοϊκούς όρους δεν θα συμβάλουν στη μείωση του επικείμενου κινδύνου μη βιωσιμότητας του χρέους σε αυτές τις χώρες .
Δεύτερον, η χορήγηση του δανείου υπόκειται σε διαπραγμάτευση του κράτους και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής με συγκεκριμένες κατευθυντήριες οδηγίες για την καλύτερη εφαρμογή συστημάτων βραχυπρόθεσμης εργασίας στο τρέχον πλαίσιο.
Σε περίπτωση αίτησης της Ελλάδας για υπαγωγή στο δανειακό πρόγραμμα, το τελικό ποσό του δανείου και οι προϋποθέσεις για χορήγηση δανείου, εξαρτώνται από τα μέτρα και την συμβατότητα τους με την αυξημένη δημοσιονομική επιτήρηση της χώρας.
Το πρόγραμμα εστιάζει στην αντιμετώπιση της σημερινής συγκυρίας και ουσιαστικά απευθύνεται στην Ιταλία και την Ισπανία, παρά τον ευρωπαϊκό χαρακτήρα του. Το πρόβλημα είναι ο χρόνος. Τα κράτη που θα ζητήσουν τα δάνεια δεν έχουν την πολυτέλεια για εξαντλητικές διαβουλεύσεις ως προς τους λεπτομερείς όρους της δανειακής σύμβασης. Καμία χώρα δεν μπορεί να υπομείνει καθυστερήσεις σε αυτό το πλαίσιο έκτακτης ανάγκης.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ορθώς επιτρέπει ευρύ φάσμα μέτρων: το SURE θα καλύψει «το κόστος που σχετίζεται άμεσα με τη δημιουργία ή την επέκταση των εθνικών συστημάτων βραχυπρόθεσμης εργασίας και συναφή μέτρα που έχουν θεσπίσει για τους αυτοαπασχολούμενους, ως απάντηση στη τρέχουσα κρίση. “
Τρίτον, τα συστήματα που αποφεύγουν τις απολύσεις για ένα ορισμένο χρονικό διάστημα δεν μπορούν να είναι η μόνη λύση στον τομέα της ανεργίας. Αναπόφευκτα, εργαζόμενοι θα απολυθούν: ως εκ τούτου, σε όλα τα κράτη μέλη, θα πρέπει να υπάρχει επαρκώς γενναιόδωρη υποστήριξη στους απολυμένους, όπως και σε όσους δεν είναι επιλέξιμοι για εργασία μικρής διάρκειας.
Ο αριθμός των ανέργων αναμένεται επίσης να αυξηθεί δεδομένου του σημαντικού αριθμού ατόμων με προσωρινές συμβάσεις σε πολλούς από τους πληγέντες τομείς: εάν αυτές οι συμβάσεις δεν ανανεωθούν, τα άτομα καταλήγουν σε ανεργία χωρίς να απολυθούν είτε de facto είτε de jure. Σε μια πιο γενική σημείωση, τα κενά στην κάλυψη των αυτοαπασχολούμενων και των επισφαλών εργαζομένων σε πολλά κράτη μέλη υπογραμμίζουν την επείγουσα ανάγκη καθιέρωσης καθολικής πρόσβασης σε επαρκή κοινωνική ασφάλιση, συμπεριλαμβανομένης της ασφάλισης ανεργίας, για όλους τους εργαζομένους στην ΕΕ, με οποιοδήποτε τύπο της εργασιακής σχέσης, του τομέα ή της δραστηριότητας που κερδίζουν τα προς το ζην.
Η εφαρμογή αυτής της αρχής σε όλα τα κράτη μέλη θα πρέπει να εμφανίζεται σε έναν οδικό χάρτη για ένα αποτελεσματικό σύστημα αντασφάλισης ανεργίας στη ζώνη του ευρώ. Η καθιέρωση του SURE είναι σημαντικό βήμα έκφρασης της ευρωπαϊκής αλληλεγγύης, αλλά δεν αντιμετωπίζει το αίτημα του ολοκληρωμένου ευρωπαϊκού συστήματος ασφάλισης έναντι της ανεργίας.
Τέταρτον, το SURE θα λειτουργεί βάσει αιτημάτων από τις χώρες και η εκταμίευση των δανείων θα εξαρτηθεί από διμερείς συμφωνίες της ΕΕ και χωρών. Για κάθε χώρα, απαιτείται συγκεκριμένη λήψη απόφασης στο Συμβούλιο, λαμβάνοντας υπόψη η δημοσιονομική σταθερότητα της χώρας.
Όμως ένα ευρωπαϊκό σύστημα ασφάλισης ανεργίας, για να λειτουργεί αποτελεσματικά και να έχει αντίκτυπο στις προσδοκίες των πολιτών, πρέπει να βασίζεται στην εκ των προτέρων αλληλεγγύη και να συνεπάγεται όσο το δυνατόν μεγαλύτερη αυτοματοποίηση.
Υπό αυτή την έννοια, το SURE μπορεί να ιδωθεί ως συμπλήρωμα της «κανονικής» ευρωπαϊκής ασφάλισης ανεργίας και προσθέτει την «ασφάλιση εργασίας» στο πλαίσιο ειδικής προσωρινής έκτακτης ανάγκης. Επομένως, μπορεί να είναι μια συγκεκριμένη «προσθήκη» στο ευρύτερο ευρωπαϊκό σύστημα ασφάλισης ανεργίας, έτοιμο να λειτουργήσει αμέσως στο πλαίσιο εξαιρετικών καταστάσεων έκτακτης ανάγκης.
Πέμπτο, το δανειακό πρόγραμμα θα ισχύσει από την στιγμή της κατάθεσης των εθελοντικών εγγυήσεων των χωρών. Η Ελλάδα συμμετέχει στις εγγυήσεις με ποσό 342,5 εκατ.€, που αντιστοιχεί στο ποσοστό του1.37% του ευρωπαϊκού ΑΕΕ. Η Ελλάδα είναι μεταξύ των πέντε χωρών της ΕΕ που δεν διαθέτει πρόγραμμα βραχυχρόνιας εργασίας, με αποτέλεσμα η χώρα να χρειάζεται υψηλότερο δανεισμό.
Οι άτυπες εκτιμήσεις των ευρωπαϊκών θεσμών υποδεικνύουν μικρό ποσό δανεισμού για την Ελλάδα, ώστε να μην απειληθεί η βιωσιμότητα του χρέους. Επιπρόσθετα οι έλεγχοι των δημοσίων δαπανών θα είναι εξαντλητικοί από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και για τον λόγο αυτό δεν είναι τυχαία η απόσυρση των vouchers.
Η κυβέρνηση υλοποιεί μέτρα στην απασχόληση με βραχυχρόνιο ορίζοντα και πολιτικό κριτήριο, χωρίς απαιτούμενη τεχνοκρατική τεκμηρίωση και σχέδιο. Το τελικό αποτέλεσμα θα είναι η αύξηση του δημοσίου χρέους και της ανεργίας, καθώς τα ανακοινωθέντα αποσπασματικά μέτρα δεν συνδυάζονται με πρόγραμμα επενδύσεων για την σταθεροποίηση της απασχόλησης. Ο διάβολος κρύβεται στις λεπτομέρειες για την κυβέρνηση!
Του Γιάννη Μπράχου, οικονομολόγου (Msc, PhD Econ) – πρώην γενικού γραμματέα Διεθνών Οικονομικών Σχέσεων υπουργείου Εξωτερικών
* To παρόν άρθρο εκφράζει προσωπικές απόψεις του γράφοντος
