Η 9η Δεκεμβρίου ήταν η παγκόσμια ημέρα κατά της Διαφθοράς. Η είδηση πέρασε στα «ψιλά» των ΜΜΕ, όπως εξ άλλου συνέβη και πέρσι και πρόπερσι. Ακόμη περισσότερο δεν ενοχλήθηκαν οι διεφθαρμένοι απανταχού της γης- και στην Ελλάδα βεβαίως- από το γεγονός ότι το κόστος της διαφθοράς εκτιμάται σ’ ένα τρισεκατομμύριο δολάρια ετησίως. Τόσο κοστίζουν οι δωροδοκίες των κρατικών αξιωματούχων στις 180 χώρες που παρακολουθεί και αξιολογεί η Διεθνής Διαφάνεια.
Δεν πιστεύω, επίσης, ότι θορυβήθηκαν οι κυβερνώντες την χώρα μας από την υπόμνηση ότι η Ελλάδα κατατάσσεται πολύ χαμηλά, ακόμη μια φορά, στην 60η θέση της λίστας της Διεθνούς Διαφάνειας.
Έχει περάσει, πλέον, μια δεκαετία από την εποχή που οι δανειστές προσπαθούσαν να δημιουργήσουν μια αξιόπιστη υπηρεσία στην ελληνική πολιτεία που να έχει ως αντικείμενό της την καταπολέμηση της διαφθοράς. Στην αρχή επιχειρήθηκε να δημιουργηθεί ένα μονοπρόσωπο όργανο, ο εθνικός συντονιστής κατά της διαφθοράς. Ορίστηκε ο κ. Τέντες ως υπεύθυνος, ο οποίος, πριν αλέκτωρ φωνήσαι τρις, υποκαταστάθηκε από τον κ. Νικολούδη, έναν έμπειρο δικαστικό που ορίστηκε Υπουργός Επικρατείας για την καταπολέμηση της Διαφθοράς. Το Υπουργείο κατά της διαφθοράς υποκαταστάθηκε, κι αυτό, πριν προλάβει να δώσει ένα αξιόπιστο δείγμα γραφής, από τον Γενικό Επιθεωρητή. Αλλά κι αυτός υποκαταστάθηκε, στη συνέχεια, από την Αρχή Διαφάνειας.
Δεν ήμασταν ποτέ φειδωλοί στη δημιουργία δομών στη χώρα μας. Το αντίθετο. Πληθωρισμός δομών υπήρχε και εξακολουθεί να υπάρχει. Φθάσαμε κάποια στιγμή να έχουμε 92 σώματα ελέγχου τα οποία, σήμερα, έχουν μπει κάτω από μεγαλύτερες ομπρέλες. Επίσης, ρυθμιστικά πλαίσια και κανόνες (στα χαρτιά) υπήρχαν και θα υπάρχουν. Ο Ποινικός Κώδικας, για παράδειγμα, τιμωρεί επαρκώς την ενεργητική και παθητική δωροδοκία αλλά, προφανώς, αυτό δεν αρκεί.
Ενώ η διαφθορά στη χώρα μας ζει και βασιλεύει, οι αναλύσεις πολλών, λιγώτερο ή περισσότερο ειδικών, εξακολουθούν να επικεντρώνονται στο «φακελάκι», δηλαδή, την λεγόμενη «μικρή διαφθορά». Η μεγάλη διαφθορά όχι μόνον διαφεύγει αλλά μεταλλάσσεται με ταχύτητες πολύ μεγαλύτερες από εκείνες των κρατικών αρχών που έχουν επιφορτιστεί με την καταπολέμησή της.
Στην εποχή των ασύμμετρων κοινωνικών απειλών (πανδημία, κλιματική αλλαγή, τρομοκρατία) δημιουργείται ένα νέο περιβάλλον για την ανάπτυξη της διαφθοράς. Μάλιστα, στην παρούσα συνθήκη, το περιβάλλον αυτό προσφέρεται για μια πολύ επιθετική ανάπτυξη της διαφθοράς. Ένα παράδειγμα: Οι «απ’ ευθείας» αναθέσεις από το Δημόσιο για την παραγωγή προϊόντων ή την προσφορά υπηρεσιών ήταν, πάντα, ένας από τους ακρογωνιαίους λίθους της διαφθοράς. Τα σχετικά ρυθμιστικά πλαίσια, παρά τις αδυναμίες και τις ελλείψεις τους, περιόριζαν σ’ έναν βαθμό την ασύδοτη δράση των εργολάβων του δημοσίου και των διεφθαρμένων πολιτικών.
Με το ξέσπασμα της πανδημίας παρατηρούμε την έξαρση των απ’ ευθείας αναθέσεων, τις «κατά παρέκκλιση κάθε άλλης κείμενης διατάξεως» ρυθμίσεις που αφορούν προμήθειες υλικών και παροχή υπηρεσιών που σχετίζονται με την covid-19. Παρ’ όλον ότι αρκετοί μήνες έχουν παρέλθει από την έναρξη της πανδημίας, οι απ’ ευθείας αναθέσεις πάνε κι έρχονται. Μάλιστα, η μονιμοποίηση της κατάστασης έκτακτης ανάγκης φαίνεται να εξαχρειώνει την κοινοβουλευτική πλειοψηφία. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η διάταξη για την διατίμηση των τεστ η οποία άλλαξε- προς το συμφέρον των ιδιοκτητών των ιδιωτικών δομών υγείας-εντός 24ωρου.
Αξίζει να σημειωθεί ότι το πιο αποτελεσματικό αντίδοτο στη διαφθορά ήταν και εξακολουθεί να είναι οι μεταρρυθμίσεις. Αναφέρω τους τίτλους των σπουδαιότερων:
Βελτίωση της ποσοτικής και ποιοτικής εφαρμογής των νόμων.
Προοδευτικό σύστημα φορολόγησης.
Διαφανές και αποτελεσματικό σύστημα εφαρμογής δημοσίων συμβάσεων.
Ταχεία απονομή δικαιοσύνης.
Ψηφιακοποίηση των σημείων διεπαφής των πολιτών με τις δημόσιες υπηρεσίες.
Ουσιαστική αποκέντρωση πεδίων πολιτικής στην Αυτοδιοίκηση.
Είναι γεγονός ότι η Ελλάδα κατά την, προ πανδημίας, περίοδο δεν πρωτοστάτησε στην εφαρμογή των μεταρρυθμίσεων αυτών. Έμεινε προσκολλημένη σ’ ένα πελατειακό σύστημα διακυβέρνησης, σε ισχυρές άτυπες δομές και σε ισοπεδωτικές πολιτικές που συνθλίβουν την αξιοκρατία και την ανταγωνιστικότητα.
Στην αβελτηρία αυτή προστίθεται, πλέον, η διακυβέρνηση της ΝΔ κατά την περίοδο του κορονοϊού. Ακολουθώντας μια πορεία περιστολής των ατομικών δικαιωμάτων και ελευθεριών που είναι σύμφυτες με τις πολιτικές καραντίνας, διολισθαίνουμε προς ένα τσουνάμι μιας νέας ιατρικοποιημένης διαφθοράς.
Αντίβαρο σε μια τέτοια εξαιρετικά δυσοίωνη προοπτική δεν είναι παρά οι μαχόμενες προοδευτικές και δημοκρατικές δυνάμεις. Το Κίνημα Αλλαγής προσπαθεί να ανταποκριθεί στις προσδοκίες του μαχόμενου ελληνικού λαού υπερασπιζόμενο τις δημοκρατικές ελευθερίες και την κοινωνική δικαιοσύνη, ευελπιστώντας ότι θα βγούμε απ’ τη νέα αυτή δίνη νικητές σε πείσμα των σκοτεινών κέντρων και παράκεντρων εξουσίας.
(Ο Παναγιώτης Καρκατσούλης είναι εμπειρογνώμονας δημόσιας διοίκησης, στέλεχος του Κινήματος Αλλαγής)
