Από το 1974/5 η Ελλάδα διαχρονικά επιλέγει τη Χάγη ως forum επίλυσης της διένεξης για την οριοθέτηση υφαλοκρηπίδας με την Τουρκία. Γιατί όχι τώρα;
1.Το δίκαιο: Τα κυριαρχικά δικαιώματα εκμετάλλευσης ορυκτών υφαλοκρηπίδας, παρότι υφίστανται αυτοδικαίως και εξ υπαρχής (ipsofacto και abinitio)δεν ασκούνται αυτομάτως, όπως ούτε και δικαιώματα εκμετάλλευσης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας ή προστασίας αλιείας της ΑΟΖ, εφόσον θεσπιστεί. Προκειμένου να ασκούνται ακώλυτα και αποκλειστικά, σε συνθήκες γεωγραφικής στενότητας, απαιτείται οριοθέτηση μεταξύ κρατών με αντικείμενες/παρακείμενες ακτές, με συμφωνία ή με δικαστική απόφαση. Αυτά προβλέπονται στις διατάξεις περί οριοθέτησης της Σύμβασης Δικαίου Θάλασσας (1982),οι οποίες αντανακλούν εθιμικό δίκαιο δεσμευτικό ανεξαιρέτως, όπως ερμηνεύει αυθεντικά το Διεθνές Δικαστήριο (ΔΔΧ).
2. Επειδή σε Αιγαίο και Αν. Μεσόγειο οι προβολές των ακτών Ελλάδας/Τουρκίας δεν εξαντλούν το όριο των 200νμ δημιουργείται επικάλυψη διεκδικήσεων, γεγονός που εγείρει διένεξη. Σε τέτοια περίπτωση δεν επιτρέπεται μονομερής οριοθέτηση, ούτε ερευνητική ή γεωτρητική δραστηριότητα, υπάρχει υποχρέωση αποχής, διότι εμποδίζουν τη δυνατότητα συμφωνίας για οριοθέτηση. Η Σύμβαση επιβάλλει υποχρέωση διαπραγμάτευσης στην οποία θα εξαντλείται κάθε δυνατότητα προκειμένου να επιτευχθεί συμφωνία, όμως το κράτος διατηρεί την κυρίαρχη ευχέρειά του εάν θα καταλήξει σε αυτήν.
3. Κατά το Δικαστήριο η οριοθέτηση με συμφωνία ή με δικαστική απόφαση, είναι συστατική πράξη, όρος και πλαίσιο για την άσκηση των κυριαρχικών δικαιωμάτων. Μόνο με τον τρόπο αυτό κατοχυρώνονται και ασκούνται τα δικαιώματα υφαλοκρηπίδας/ΑΟΖ. Διαφορετικά -ελλείψει οριοθέτησης- τα κράτη έχουν μόνο διεκδικήσεις (entitlements), όχι δικαιώματα (rights).Τα δικαιώματα δεν κατοχυρώνονται ούτε με κατάθεση συντεταγμένων, ούτε με χάρτες, αυτά δεν έχουν διεθνή ισχύ, αποτυπώνουν την έκταση των διεκδικήσεων, όπως τις εκλαμβάνει το κάθε κράτους. Μπορεί αλήθεια να πιστεύει κανείς ότι η αποτροπή κατοχυρώνει δικαιώματα και δι’ αυτού του τρόπου θα παύσουν οι τουρκικές απαιτήσεις σε περιοχές ελληνικών διεκδικήσεων;
4. Διευθέτηση: Μετά το Βίλνιους διαμορφώνεται προοπτική με βήματα να αναζητηθεί διευθέτηση. Η συνέχιση των διερευνητικών μπορεί να είναι επιλογή ή άλλη μορφή προ-διαπραγμάτευσης,ως πρόκριμα για να ξεκινήσει διαπραγμάτευση συμφωνίας οριοθέτησης, ή -εάν δεν επιτευχθεί-να συναφθεί συνυποσχετικό παραπομπής της διαφοράς στο ΔΔΧ.
5. Εάν από προκριματικές συζητήσεις διαφανεί αδυναμία κατάληξης σε συμφωνία, ίσως αντί αδιεξόδου αποφασιστεί εξαρχής με βούληση η παραπομπή της διαφοράς με συνυποσχετικό στη διεθνή δικαιοσύνη. Η πεποίθηση αυτή γεννάται από τη διάσταση μεταξύ των δύο χωρών ως προς τη μεθοδολογία οριοθέτησης, γεγονός που αντανακλά πώς την αντιλαμβάνεται η κάθε μία. Η Ελλάδα ακολουθεί τη μέση γραμμή/ίσης απόστασης και τα νησιά είναι σημεία βάσης από όπου θα μετρηθεί η οριοθέτηση και θα απολαύσουν επήρεια. Αντίθετα η Τουρκία, διαφορετικής σχολής, ισχυρίζεται ότι τα νησιά δεν διεκδικούν υφαλοκρηπίδα/ΑΟΖ, η δε οριοθέτηση πραγματοποιείται μεταξύ ηπειρωτικών ακτών.
6. Το Δικαστήριο δεν αφαιρεί δικαιώματα, τουναντίον θα τα κατοχυρώσει με τον καθορισμό της περιοχής εντός της οποίας κάθε κράτος θα τα ασκεί. Θα το επιχειρήσει με τη νομολογία η οποία συνιστά τον κανόνα όσον αφορά στη μεθοδολογία της οριοθέτησης.
7. Η Σύμβαση προβλέπει συμφωνία με στόχο η οριοθέτηση που θα προκύψει να είναι δίκαιη. Το Δικαστήριο με το νομολογιακό κεκτημένο του ανέπτυξε αρχές οριοθέτησης για την επίτευξη του δίκαιου αποτελέσματος. Το πέτυχε σε σειρά υποθέσεων με τη μεθοδολογία των τριών σταδίων και τον υπολογισμό επήρειας που αναλογεί στις ακτές με βάση τις γεωγραφικές συνθήκες, όπου η οριοθέτηση λαμβάνει χώρα. Η επήρεια των νησιών είναι στο επίκεντρο, δεν ενθυλακώνονται, αλλά υπολογίζονται με βάση την αναλογία των ακτών και κατά πόσο η θέση τους επηρεάζει τη δίκαιη οριοθέτηση, να μην αποκόπτεται η επήρεια που προκαλεί η προβολή των ακτών του αντικείμενου/παρακείμενου κράτους.
8. Διλήμματα: Να επιμείνουμε στην διεκδίκηση, ήτοι προσδοκία δικαιώματος, με ό,τι αυτό συνεπάγεται εάν θεωρηθεί -εσφαλμένα σε μη οριοθετημένη περιοχή- ότι συνιστά δικαίωμα που πρέπει να προστατευτεί; Ή να αποφασιστεί προσφυγή στο Δικαστήριο, το οποίο, όπως στις τόσες προηγούμενες προσφυγές για οριοθέτηση που εκδίκασε, θα εφαρμόσει μόνο δίκαιο θάλασσας -με τη νομολογία πως θα επιτευχθεί δίκαιο αποτέλεσμα- χωρίς πολιτικές παραμέτρους και θα διευθετήσει τελεσίδικα τη διένεξη; Η δικαστική απόφαση θα αποτελέσει συμβιβαστική διευθέτηση βάσει του δικαίου θάλασσας και για τις δύο πλευρές.
9. Στην έναρξη ενός διαλόγου συνιστάται αντί να αξιώνονται όροι, να τεθεί ο στόχος, η επικράτηση του οποίου θα επέλθει με διαβούλευση με την άλλη πλευρά, εφόσον υπάρχει βούληση αποτελέσματος. Θέτοντας όρους υποκρύπτεται φόβος, ενδοιασμός ή απροθυμία. Η διαβούλευση είναι μια δημιουργική διαδικασία για να διαμορφωθεί η ατζέντα. Υπάρχει διασφάλιση ότι στην άτυπη επαφή, τίποτα δεν δεσμεύει παρά μόνο η συμφωνία.
(Ο Πέτρος Λιάκουρας είναι Καθηγητής Διεθνούς Δικαίου, διευθυντής Μεταπτυχιακού Προγράμματος «Διεθνείς και Ευρωπαϊκές Σπουδές», στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς-Το άρθρο αποτελεί αναδημοσίευση από την εφημερίδα «Τα Νέα Σαββατοκύριακου»)
