Οι ελπίδες των αναπτυγμένων κρατών για γρήγορη έξοδο από την πανδημία και είσοδο σε μια κατάσταση «κανονικότητας» έχουν αναπτερωθεί τελευταία. Παρά τις παραλλαγές του κορονοϊού φαίνονται δυνατότητες ελέγχου ή μείωσης των θανάτων. Σε αυτή την αντίληψη συμβάλλει και η προσπάθεια αποδοχής των κρουσμάτων και των θανάτων προκειμένου να γυρίσει η οικονομία στις παλιές τροχιές της.
Οι οικονομικές εκτιμήσεις είναι γενικά αισιόδοξες. Μπορεί όμως ο κόσμος να γυρίσει πίσω στις ίδιες ράγες, με την ίδια ατμομηχανή ήδη κουρασμένη και με τον ίδιο τρόπο παραγωγής των προϊόντων και τον άνισο τρόπο διανομής των κερδών;
Η ανάπτυξη είναι θέμα μόνο οικονομικό; Το μόνο θέμα που απασχολεί την ανθρωπότητα είναι η αύξηση των κερδών μιας μικρής μειοψηφίας επιχειρηματιών; Οι υπόλοιποι μεσαίοι επιχειρηματίες; Οι εργαζόμενοι στις μεσαίες επιχειρήσεις ή οι αυτοαπασχολούμενοι; Όσοι ζουν στην ανασφάλεια;
Και αφού υπάρχουν ελπίδες για οικονομική ανάκαμψη γιατί υπάρχει, παγκόσμια, διεθνής αταξία, γεωπολιτική αστάθεια και πολεμικές πληγές που δεν ελέγχονται και δεν κλείνουν;
Αφού η οικονομία είναι το παν, γιατί οι γεωπολιτικές εντάσεις διευρύνονται; Γιατί οι μεγάλες δυνάμεις δεν συμφωνούν σε μείωση της έντασης χάριν της οικονομίας; Γιατί δεν συμφωνούν σε μείωση της κλιματικής κρίσης χάριν της μελλοντικής οικονομικής ανάπτυξης;
Μήπως οι αντιφάσεις είναι σαν το πουλόβερ που το τραβάς από τη μια και ξεχειλώνει από την άλλη; Μήπως πρέπει να βλέπουμε όλους τους παράγοντες και όχι μόνο την οικονομία ή ακόμη χειρότερα τα κέρδη των λίγων; Μήπως οι ανισότητες φτωχών-πλουσίων δεν είναι τόσο «φυσιολογικές» όπως έλεγαν και λένε οι πολιτικοί της κυβέρνησης αλλά είναι πηγή αστάθειας κοινωνικής και οικονομικής;
Μήπως το κύριο δίδαγμα της πανδημίας ισχύει σε όλους τους τομείς, ότι «κανείς δεν είναι ασφαλής αν όλοι δεν είναι ασφαλείς»;
Αφού η νεοφιλελεύθερη πολιτική είναι επιτυχής γιατί την εγκαταλείπουν σιγά αλλά σταθερά αρκετές αναπτυγμένες χώρες; Στην Ιαπωνία ο νεοεκλεγείς πρωθυπουργός FumioKishida ανακοίνωσε ότι εγκαταλείπει την επί εννέα χρόνια νεοφιλελεύθερη οικονομική πολιτική του ShinzoAbe (γνωστή σαν Abenomics κατά το νεοφιλελεύθερο Reaganomics), η οποία είχε δημιουργήσει άνοδο στα κέρδη των εταιρειών αλλά φτωχοποίησε τους πολλούς. H υποτιθέμενη μαγική συνταγή για την οικονομία αποδείχτηκε συνταγή αποτυχίας. Στηριζόταν στις ίδιες αρχές με την τωρινή ελληνική κυβέρνηση, την trickledownpolicy, δηλαδή τα κέρδη από τους πολλούς θα διαχυθούν προς τα κάτω στη μεσαία τάξη. Αυτό όμως δεν έγινε, όπως δεν έγινε πουθενά στον κόσμο. Παρότι η ιαπωνική οικονομία ήταν σταθερότερη από την ευρωπαϊκή και αμερικανική στη διάρκεια της πανδημίας, με μείωση του ιαπωνικού ΑΕΠ μόλις 1,8% στο τέλος του 2020 σε σχέση με τον προηγούμενο χρόνο, ενώ στις ΗΠΑ ήταν 2,4% και στην Ε.Ε. 4,8% την ίδια περίοδο, οι ανισότητες διευρύνθηκαν δραματικά. Ο νέος πρωθυπουργός που προέρχεται από το ίδιο κόμμα με τον Abe, το συντηρητικό LDP (Liberal Democratic Party), ανακοίνωσε σημαντική αύξηση μισθών και ενίσχυση των εταιρειών. Παράλληλα, εξαγγέλθηκαν ποινές στις εταιρείες που δεν θα αυξήσουν τους μισθούς.
Βλέπουμε, δηλαδή, μια ακύρωση του νεοφιλελεύθερου προτύπου από εκπροσώπους συντηρητικής παράταξης που βλέπουν το αδιέξοδο. Παρόμοιες αυξήσεις έχουν ανακοινωθεί στη Γερμανία, δόθηκαν ήδη στην Ισπανία και Πορτογαλία ενώ στις ΗΠΑ δίνεται μάχη από την κυβέρνηση Bidenνα ξεπεράσει τις αντιδράσεις των Ρεπουμπλικανών που ροκανίζουν το χρόνο μέχρι τις ενδιάμεσες εκλογές του Νοεμβρίου για να ελέγξουν Βουλή και Γερουσία και να καταστήσουν την κυβέρνηση Bidenπραγματική ‘’κουτσή πάπια’’ (lameduck),όπως λέγεται.
Από την άλλη μεριά , στα γεωπολιτικά, η διεθνής αστάθεια μεγαλώνει. Η αντιπαράθεση των ‘’μεγάλων’’ ενέχει κινδύνους αναβίωσης του ψυχρού πολέμου ή ακόμη πυρηνικού ατυχήματος αν όχι καταστροφής του πλανήτη.
Στην Υεμένη, στο βόρειο μέρος της Μοζαμβίκης, στο Σαχέλ, υπάρχει πολεμική κατάσταση. Στο Αφγανιστάν και στο Νότιο Σουδάν η κατάσταση δεν έχει σταθεροποιηθεί ενώ υπάρχει κίνδυνος ανθρωπιστικής τραγωδίας λόγω έλλειψης επαρκούς βοήθειας από την διεθνή κοινότητα. Στα σύνορα Ινδίας-Κίνας, στην Ουκρανία, στην νοτιοανατολική Ασία υπάρχει κίνδυνος σύρραξης με απρόβλεπτες συνέπειες. Ένταση υπάρχει στα σύνορα Μαρόκου-Αλγερίας για το θέμα της δυτικής Σαχάρα. Στα σύνορα Κολομβίας-Βενεζουέλας, στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ, στη Κεντροαφρικανική Δημοκρατία, στη Μπουρκίνα Φάσο, στην Αιθιοπία όπου μεγάλο μέρος της χώρας δεν ελέγχεται από την κεντρική κυβέρνηση. Στη Μυανμάρ όπου η στρατιωτική δικτατορία αντιμετωπίζει πλέον ένοπλη αντιπολίτευση. Σε όλες αυτές τις περιοχές υπάρχει μεγάλη ένταση και αιματηρές συγκρούσεις.
Οι Αμερικανοί και οι Ευρωπαίοι άρχισαν να αναδιπλώνονται από τις επικίνδυνες περιοχές λόγω οικονομικού κόστους και ανθρώπινων απωλειών.
Στο ανατολικό Κονγκό (το πιο πρόσφατο μέτωπο ισλαμιστών-τρομοκρατών) οι συγκρούσεις εμποδίζουν την αντιμετώπιση της Έμπολα ενώ η χολέρα έχει σκοτώσει 4.000 άτομα στην Υεμένη, σε πέντε χρόνια πολέμου.
Στην πατρίδα του καπιταλισμού, τις ΗΠΑ, η εισβολή των ακροδεξιών στο Καπιτώλιο την 6η Ιανουαρίου 2021 έδειξε ότι ο κίνδυνος από εξτρεμιστές της ακροδεξιάς και μάλιστα ένοπλους είναι σημαντικός και απασχολεί ίσως τους δημοκρατικούς πολίτες και την κυβέρνηση Biden περισσότερο από τον ανταγωνισμό των μεγάλων δυνάμεων.
Τέλος, οι κίνδυνοι από την κλιματική αλλαγή, πολλές φορές μη προβλέψιμοι, έρχονται να δημιουργήσουν εφιαλτικές εικόνες για το παρόν και το μέλλον. Το ζήτημα είναι ότι οι συντηρητικές κυβερνήσεις, υποβαθμίζουν το πρόβλημα, δεν σταματούν την αποψίλωση των δασών και την άναρχη επέκταση των μεγάλων πόλεων, αρνούνται να το δουν σαν παγκόσμιο πρόβλημα και δεν επιθυμούν περιορισμούς στις ρυπογόνες βιομηχανίες. Και να μην αναφέρουμε τους κινδύνους από τις πανδημίες που πολλοί επιστήμονες επιμένουν ότι έχουν σχέση με την απαξίωση του περιβάλλοντος.
Έχουμε λοιπόν μια αμφίβολη και με σκαμπανεβάσματα οικονομική ανάπτυξη και αυτή για τους λίγους, μια πανσπερμία τοπικών πολέμων όχι τόσο για συνοριακές διαφορές, η οποία σε μερικές περιπτώσεις έχει κινδύνους επέκτασης, μια άνοδο της ακροδεξιάς που σε μερικές χώρες της Δύσης επελαύνει και την κλιματική κρίση.
Θα έχουν την τόλμη της συντηρητικής ιαπωνικής κυβέρνησης κάποιοι να αποδεχτούν την λάθος μέχρι τώρα πορεία ή θα κινούνται παλιομοδίτικα προς τον γκρεμό;
Ο Νίκος Τόσκας είναι πρώην υπουργός και υποστράτηγος (ε.α.)
