Τα τελευταία χρόνια πληθώρα δημοσιεύσεων αναφέρεται στο ανθρώπινο μικροβίωμα και στη βιολογική του σημασία για τον οργανισμό. Ο όρος «μικροβίωμα» άρχισε να χρησιμοποιείται από τις αρχές της δεκαετίας του 2000 για να περιγράψει το σύνολο της φυσιολογικής μικροβιακής χλωρίδας μαζί με το γενετικό τους υλικό (γονιδίωμα).
Η μικροβιακή χλωρίδα του ανθρώπου περιλαμβάνει όλες τις μεγάλες ομάδες μικροβίων(βακτήρια, ιοί, μύκητες και πρωτόζωα).Βρίσκεται σε διαφορετικούς αριθμούς και σύνθεση στο γαστρεντερικό σωλήνα( η πλέον αποικισμένη περιοχή του ανθρωπίνου σώματος), δέρμα, στοματική κοιλότητα ,αναπνευστικό σύστημα(ανώτερο και κατώτερο), στον κόλπο, πλακούντα και μήτρα στις γυναίκες. Με βάση πρόσφατες σχετικά μελέτες διαπιστώθηκε ότι μικρόβια βρίσκονται ακόμη σε περιοχές που θεωρούντο μέχρι πρότινος στείρες μικροβίων όπως αμνιακή κοιλότητα στο έμβρυο, μαστούς ,κεντρικό νευρικό σύστημα κ.ά.
Σημειώνεται ότι η φυσιολογική χλωρίδα περιλαμβάνει περίπου 10-100 τρις εκατομμύρια μικρόβια( τα δεδομένα αφορούν τα βακτήρια, καθόσον το πλείστον σχεδόν των μελετών αναφέρονται σε αυτήν την ομάδα μικριβίων) που ανήκουν σε 10000 περίπου διαφορετικά είδη και σε 2.5-3 εκατομμύρια εκφραζόμενα γονίδια. Αντίστοιχα το σύνολο των ανθρώπινων κυττάρων υπολογίζεται σε 10 τρις εκατομμύρια ,ενώ η γενετική έκφραση τους αναφέρεται σε 20000-30000 γονίδια. Η διαφορά αυτή προκύπτει από το γεγονός ότι μόνο το 2-3% του γονιδιώματος των ανθρώπινων κυττάρων εκφράζεται σε αντίθεση με τα βακτήρια όπου η γενετική έκφραση τους ανέρχεται σε 95-98%.Το δεδομένο αυτό υποστηρίζει την άποψη ότι το 99% των εκφραζομένων γονιδίων στον άνθρωπο είναι μικροβιακής προέλευσης.
Σύμφωνα δε, με τα στοιχεία αυτά, δε φαίνεται να ισχύει η παλαιά δοξασία ότι «είσαι ότι τα γονίδια σου καθορίζουν». Επίσης, έγινε σαφέστατο ότι τα γονίδια των μικροβίων της φυσιολογικής χλωρίδας μας μπορεί να μεταβάλλουν την έκφραση των δικών μας γονιδίων και διαταραχές της μικροβιακής χλωρίδας σε μια περιοχή (έντερο) επηρεάζουν ανθρώπινες λειτουργίες ακόμη και σε απομακρυσμένες ανατομικές περιοχές(π.χ. εγκέφαλος, πνεύμονες, λιπωδης ιστός, ενδοκρινικό σύστημα κ.ά.). Τελικά είναι αλήθεια, ο άνθρωπος είναι φιλοξενούμενος στο σύμπαν των μικροβίων, και στη ρήση του Ιπποκράτη «ουκ ενί ιατρικήν ειδέναι, όστις μη είδεν ότι εστίν άνθρωπος» θα πρέπει να προστεθεί και «ότι εστίν μικρόβια».
Όμως θα πρέπει να αναφερθεί ότι και η φυσιολογική μικροβιακή χλωρίδα(π.χ. εντέρου) επηρεάζεται κατά τη σύνθεση και λειτουργία της από άλλα όργανα (π.χ. εγκέφαλος)
Η αλληλεπίδραση-συνομιλία μεταξύ της φυσιολογικής μικροβιακής χλωρίδας και διαφόρων οργάνων είναι αμφίδρομη και χυμική,γίνεται μέσα από ανταλλαγή χημικών μηνυματικών ουσιών . Αναφέρεται ,σε πλήθος μελετών, ότι η συνομιλία μικροβιακής χλωρίδας του εντέρου με τον εγκέφαλο γίνεται σε τέτοιο βαθμό που δικαιολογείται η διατύπωση του όρου «άξονας εντέρου- εγκεφάλου) .Τελευταία δε, με αφορμή μελέτες σχετικές με το Covid-19, μεγάλη συζήτηση γίνεται για τη συνομιλία εντέρου – πνεύμονα γεγονός που επέτρεψε την καθιέρωση του όρου « άξονας εντέρου-πνευμόνων».
Το ανθρώπινο μικροβίωμα έχει ιδιαίτερη σημασία όχι μόνο για τη φυσιολογία τού ανθρώπου αλλά και για διάφορες παθολογικές καταστάσεις. Ειδικότερα , θεωρείται απαραίτητο για τη σύνθεση βιταμινών(Κ,Β12 και φυλλικού οξέος), ενώ συμβάλλει στο μεταβολισμό υδατανθράκων, λιπών, πρωτεϊνών ,χολικών οξέων, μη διαλυτών φυτικών ινών (η μεταβολική του δραστηριότητα παρομοιάζεται με αυτή του ήπατος) . Επίσης είναι καθοριστική η συμβολή του στην ανάπτυξη, ωρίμανση, και εκπαίδευση της φυσικής και επίκτητης ανοσίας (το 70-80% του στερεού ανοσολογικού συστήματος βρίσκεται στον εντερικό βλεννογόνο),ενώ είναι αναγκαία για την αποτροπή εγκατάστασης παθογόνων μικροοργανισμών και τη ρύθμιση της κινητικότητας του εντέρου Είναι δε ενδιαφέρον να τονιστεί ότι κλινικές παρατηρήσεις, πειραματικά δεδομένα και κλινικές μελέτες συγκλίνουν στην άποψη ότι διαταραχές του ανθρώπινου μικροβιώματος σχετίζονται με καρδιαγγειακά νοσήματα, παχυσαρκία, μεταβολικό σύνδρομο, φλεγμονώδεις νόσοι του εντέρου(ευερέθιστο έντερο, ελκώδης κολίτιδα, νόσος του Crohn), διαβήτη τύπου 2 ,μη αλκοολική λιπώδης ηπατίτιδα, νευρολογικές (π.χ. νόσος Parkinson, αυτισμός, σκλήρυνση κατά πλάκες )και ψυχικές (π.χ. κατάθλιψη, αλλαγή συμπεριφοράς) διαταραχές. Επίσης είναι γνωστό ότι πολλές κακοήθειες έχουν μικροβιακή αιτιολογία (π.χ. καρκίνος στομάχου, καρκίνος τραχήλου μήτρας, ηπατοκυτταρικό καρκίνωμα, ρινοφαρυγγικό καρκίνωμα κ.ά.), ενώ τα μικρόβια θεωρούνται παθογενετικά άτια χρόνιων παθήσεων (π.χ. έλκος στομάχου ,αθηρωμάτωση).
Η τεράστια σημασία της φυσιολογικής χλωρίδας για τη φυσιολογία και παθοφυσιολογία του ανθρώπου λαμβάνεται σοβαρά υπόψη τελευταία και εφαρμόζονται μέτρα για τη διατήρηση της ομοιόστασης της όπως π.χ. συνετή χορήγηση των αντιβιοτικών ,πολλά των οποίων έχουν ως παράπλευρη ενέργεια τη διαταραχή της, και επιπλέον εμπλουτισμό της διατροφής με ειδικά μικρόβια (προβιοτικά) και ολιγοσακχαρίτες (πριβιοτικά).
Η δραστηριότητα της φυσιολογικής μας χλωρίδας υποδηλώνει ότι είναι απαραίτητη για τη ζωή και αυτό που λέγεται από τους Ειδικούς « είναι ο μεγαλύτερος σύμμαχος μας και πρέπει να φροντίζουμε να τη διατηρούμε ακέραια». Όπως είπε Ο Θεμελιωτής της Μικροβιολογίας Λουδοβίκος Παστέρ( Louis Pasteur,1822-1895) «Il n’y a pas de vie sans Bacteries, Δεν υπάρχει ζωή χωρίς μικρόβια».
Ο Νικόλαος-Στέφανος Ι. Λεγάκης είναι Ομ. Καθηγητής Μικροβιολογίας Ιατρική Σχολή, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
