Ο Σεραφείμ Σεφεριάδης, αναπληρωτής καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, στο νέο του βιβλίο Λαϊκισμός, Δημοκρατία, Αριστερά: Η πρόκληση της μεθόδου (2021, εκδ. Τόπος) προσπαθεί να διερευνήσει τον ακριβή χαρακτήρα του -υπαρκτού- φαινομένου του λαϊκισμού, αποκαθαίροντάς τον, όμως, από τα κρατούντα αξιακά πρότυπα.
Η βιομηχανία του λαϊκισμού που αναπτύσσεται με θεαματικό ρυθμό τόσο στον ακαδημαϊκό χώρο όσο και στη τρέχουσα πολιτική διαδικασία συσκοτίζει, συγχέει και εντέλει, αποκρύβει κρίσιμες πτυχές υπαρκτών προβλημάτων που αντιμετωπίζουν οι σύγχρονες δημοκρατίες. Βαφτίζοντας, δηλαδή, τα πάντα «λαϊκισμό», τοποθετούμε στην πραγματικότητα διαφορετικά πράγματα στο ίδιο καλάθι. Αυτή η πρακτική είτε καταδεικνύει βασικά μεθοδολογικά λάθη είτε συγκαλύπτει, τεχνηέντως, πολιτικά και αξιακά κίνητρα με σκοπό να απορριφθούν συλλήβδην οι πολιτικές που σχετίζονται με γνήσιες λαϊκές ανάγκες.
Ο Σεραφείμ Σεφεριάδης, αναπληρωτής καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, στο νέο του βιβλίο Λαϊκισμός, Δημοκρατία, Αριστερά: Η πρόκληση της μεθόδου (2021, εκδ. Τόπος) προσπαθεί να διερευνήσει τον ακριβή χαρακτήρα του -υπαρκτού- φαινομένου του λαϊκισμού, αποκαθαίροντάς τον, όμως, από τα κρατούντα αξιακά πρότυπα. Αυτό σημαίνει ότι χρειάζεται μια διαρκής μέριμνα και επαγρύπνηση, ώστε οι αξίες του μελετητή (ή του πολιτικού) να μην χειραγωγούν την αποτίμηση των πολιτικών γεγονότων που (μπορεί να) σχετίζονται με τον λαϊκισμό. Από την άλλη πλευρά, η αξιακή αμεροληψία δεν συνεπάγεται αξιακή εκκένωση ούτε ιδεολογική αποστείρωση.
Για τον Σεφεριάδη, η διερεύνηση του λαϊκισμού, υπό το πρίσμα της αξιακής αμεροληψίας, έχει ως σκοπό την αναίρεση δύο συγκαλυμμένων κανονιστικών επιδιώξεων: Η πρώτη σχετίζεται με μια νεοσυντηρητική λογική, ότι «όλα είναι λαϊκισμός». Στο πλαίσιο αυτό, τόσο ο Ρούζβελτ και ο Ανδρέας Παπανδρέου όσο και ο Περόν, ο Τσίπρας και οι εκπρόσωποι του προοδευτικού/αντιμονοπωλιακού κινήματος στις ΗΠΑ στα τέλη του 19ου αιώνα είναι όλοι τους «αριστεροί λαϊκιστές» που στράφηκαν, κατά το μάλλον ή ήττον, κατά της φιλελεύθερης δημοκρατίας. Μια τέτοια οπτική, κατά τον συγγραφέα, συγκαλύπτει επιτηδευμένα την απαξίωση οποιασδήποτε πολιτικής που υπηρετεί στοιχειώδεις απαιτήσεις κοινωνικής δικαιοσύνης, ενώ η συγκεκριμένη αντίληψη συγχέει επίσης εντελώς διαφορετικά γεγονότα και ιστορικές συνθήκες. Παράλληλα, χαρακτηρίζοντας ελαφρά τη καρδία «δεξιούς λαϊκιστές» -και όχι ακροδεξιούς- ακόμα και πολιτικούς σαν τον Χίτλερ, είναι σαν ξεπλένουμε απάνθρωπες ιδεολογίες, χάνοντας έτσι το μέτρο των πραγμάτων και των καταστάσεων.
Από την άλλη πλευρά, αναπτύσσεται και μια αριστερόστροφη(κυρίως από τη «Σχολή του Πανεπιστημίου του Essex») κανονιστική επιδίωξη περί λαϊκισμού που υποστηρίζει ότι ο «αριστερός λαϊκισμός» αποτελεί την ενδεδειγμένη στρατηγική επιλογή για τα σύγχρονα αριστερά κόμματα. Μια τέτοια λογική,βέβαια, είναι εξίσου προβληματική ως προς το ότι πετάει τη μπάλα από το «γήπεδο» της πραγματικής πολιτικής στην απολίτικη και ισοπεδωτική «κερκίδα» ενός τύπου λαϊκισμού που νοείται ως ένα απλό ρητορικό όχημα για την προσέλκυση των μαζών. Ωστόσο, το ερώτημα που προκύπτει είναι εάν έχει πραγματικό νόημα η στρατηγική του «αριστερού λαϊκισμού» και για ποιον λόγο να μην μιλάμε για μια στρατηγική υλοποίησης αριστερών πολιτικών; Συναφές ζήτημα είναι και το φαινόμενο της γραφειοκρατικοποίησης των αριστερών κομμάτων («κόμματα-καρτέλ»), τα οποία -ακριβώς επειδή δεν διαθέτουν ουσιαστικά κοινωνικά ερείσματα- αποκόπτονται σταδιακά από τις κοινωνικές τους βάσεις, με αποτέλεσμα τη διάσταση μεταξύ εξαγγελιών και προγραμματικής υλοποίησης. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, κατά τον συγγραφέα, είναι η κυβερνητική αποτυχία του ΣΥΡΙΖΑ.
Και οι δύο παραπάνω κανονιστικές επιδιώξεις, παρά το ότι εκκινούν από διαφορετικές ιδεολογικές αφετηρίες, καταλήγουν εντούτοις στο ίδιο αποτέλεσμα: Το να εκλαμβάνουμε, δηλαδή, την άνιση κατανομή του πλούτου και της πολιτικής ισχύος ως «φυσικά φαινόμενα» που είτε δεν χρειάζεται να εξαλειφθούν είτε η αντιμετώπισή τους μπορεί να πραγματοποιηθεί με ένα ρεφορμιστικό τρόπο που δεν αγγίζει, ωστόσο, τη ρίζα του προβλήματος.
Πρακτικά, οι ως άνω προβληματικές αναλύσεις περί λαϊκισμού μπορούν να αναδειχτούν μέσω των παρακάτω-ενδεικτικών- ερωτημάτων: Tα μέτρα αναδιανομής που λαμβάνει η διοίκηση Μπάιντεν είναι λαϊκίστικα; Αμφισβητούν, μήπως, τον πυρήνα της φιλελεύθερης δημοκρατίας; Και επιπλέον, τα όποια μετριοπαθή μέτρα παρθούν για τη μείωση των ανισοτήτων είναι επαρκή για να εξαλείψουν τις πραγματικές αιτίες των κοινωνικοοικονομικών προβλημάτων; Η απόφαση των G7, για παράδειγμα, για μια ενιαία παγκόσμια εταιρική φορολογία της τάξης του 15%, απαντά ουσιαστικά στο μείζον πρόβλημα της γιγάντωσης της μονοπωλιακής ισχύος των εταιρειών ψηφιακής τεχνολογίας; Στα καθ’ ημάς επίσης, γιατί θεωρείται λαϊκισμός μόνο η -ανεδαφική- αντιμνημονιακή στάση του ΣΥΡΙΖΑ και όχι τα περιβόητα «Ζάππεια» της ΝΔ ή ακόμα χειρότερα, ο δημοσιονομικός εκτροχιασμός της περιόδου 2004-2009;
Καταληκτικά, ο Σεφεριάδης ασκεί μια κριτική εξ αριστερών και στις δύο προαναφερθείσες προβληματικές θεωρήσεις του φαινομένου του λαϊκισμού. Προς αυτή την κατεύθυνση, ο συγγραφέας υποστηρίζει ότι η γραφειοκρατικοποιηση των αριστερών κομμάτων αφενός δεν είναι αναπόδραστο αποτέλεσμα της σύγχρονης μεταδημοκρατικής πραγματικότητας, αφετέρου συνδέεται άμεσα με τα ίδια τα αδιέξοδα της ρεφορμιστικής στρατηγικής ενός -απολιτικού εντέλει- κυρίαρχου «αριστερού λαϊκισμού». Με άλλα λόγια, η αποστασιοποίηση από τις λαϊκές μάζες και κατ’ επέκταση, η αγνόηση των πραγματικών λαϊκών αναγκών, οδηγεί τα (αριστερά) κόμματα στη «ψευδή επίκληση του λαϊκού» και σε αυτό ακριβώς το σημείο, ο Σεφεριάδης εντοπίζει τον πραγματικό χαρακτήρα του φαινομένου του λαϊκισμού.
Ο Θανάσης Κολλιόπουλος είναι διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Αθηνών
