«Αυτοί που δεν ξέρουν ιστορία είναι καταδικασμένοι να την επαναλάβουν» είχε αποφανθεί ο Ιρλανδός πολιτικός ηγέτης, θεωρητικός της πολιτικής επιστήμης, φιλόσοφος και συγγραφέας Έντμουντ Μπερκ, που έφτασε να εκπροσωπεί τους Ουίγους στη Βουλή των Κοινοτήτων της Μεγάλης Βρετανίας τον 18ο αιώνα. Θυμηθήκαμε τον Μπερκ και το απόφθεγμά του μετά από όλα όσα είδαν τα ματάκια μας και άκουσαν τα αυτιά από τη στιγμή που ανακοινώθηκε ο θάνατος του τέως βασιλιά Κωνσταντίνου Γκλύξμπουργκ έως και την ταφή του δίπλα στου γονείς του στο Τατόι. Ένα παραλήρημα ανακριβειών, ιστορικού αναθεωρητισμού, νοσταλγίας ενός θολού ένδοξου παρελθόντος αλλά και ενός μηδενισμού στο όνομα των δεινών που ο εκλιπών προκάλεσε στη χώρα.
Οι δύο βασικές διαπιστώσεις που προκύπτουν από αυτά που ζήσαμε τις τελευταίες ημέρες αφορούν πρώτον στην εκ νέου χρήση του παρελθόντος ως πολιτικό εργαλείο στο δημόσιο διάλογο και κυρίως αυτού στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και δεύτερον ότι αυτός ο διάλογος ή η παρουσίαση του παρελθόντος, ακόμη κι από επαγγελματίες δημοσιογράφους, όπως όλοι «απολαύσαμε» στις οθόνες μας, γίνεται χωρίς να υπάρχει η στοιχειώδης πραγματολογική γνώση των ιστορικών γεγονότων. Στην πρώτη περίπτωση «μοναρχικοί» (από τη συμμετοχή στην κηδεία φαίνεται ότι είναι ελάχιστοι) και αντιμοναρχικοί διασταύρωσαν τα ξίφη τους για το τελετουργικό και στη δεύτερη έγινε ολοφάνερη η ένδεια σχέσης των νεοελλήνων με τη σύγχρονη ιστορία τους.
Η εργαλειοποίηση της ιστορίας δεν είναι κάτι καινοφανές. Θα μπορούσαμε να πούμε μάλιστα ότι, όπως έχουμε ξαναγράψει, έρχεται σε συνέχεια του τρόπου που διεξάχθηκε η συζήτηση στη δημόσια σφαίρα την προηγούμενη δεκαετία της κρίσης. Αντίπαλα «στρατόπεδα» που στήνονται αστραπιαία πάνω σε ένα επίκαιρο γεγονός και γεμίζουν τη φαρέτρα τους με τα «βέλη της ιστορίας», τα οποία και εκτοξεύουν επί δικαίους και αδίκους (στόχους). Το ενδιαφέρον όμως στο συγκεκριμένο φαινόμενο είναι ότι δημιουργήθηκε στη δημόσια σφαίρα ένα «στρατόπεδο», που λόγω του δημοψηφίσματος του 1974 και της αδιάφορης πολιτικά εδώ και δύο δεκαετίες δημόσιας παρουσίας του εκλιπόντος, νομίζαμε ότι δεν υφίστατο. Και εδώ οφείλουμε να εγκύψουμε. Πώς, δηλαδή, προέκυψε αυτή η στοίχιση και η αντίδρασή της;
Ακόμη και αν θεωρήσουμε ότι όλα αυτά γίνονται στο πλαίσιο μιας glamorous και lifestyle αντιμετώπισης που εκπορεύεται από τα μμε, καθώς και αυτού που είχε παρατηρήσει ο Ian Gilmour παλιότερα ότι «οι σύγχρονες κοινωνίες χρειάζονται ακόμη μύθους και ιεροτελεστίες και Μονάρχης και η οικογένειά του τους προσφέρουν», η απουσία φίλτρων πρέπει να μας απασχολήσει. Και η βασική αιτία γι’ αυτό είναι ότι η διδασκαλία του μαθήματος της ιστορίας, κυρίως της σύγχρονης, στις εγκύκλιες σπουδές, ουσιαστικά δεν υφίσταται. Και αν υφίσταται, ο τρόπος που διδάσκεται, με την απαίτηση για στείρα αποστήθιση, χωρίς τη χρήση των νέων μέσων και φυσικά την απουσία εκπαιδευτικών στόχων για το μάθημα, καθιστά τους νέους μας ιστορικά αναλφάβητους.
Η ιστορία καλώς ή κακώς από τη φύση της είναι ένα γνωστικό αντικείμενο που ασχολείται με τη res publica είτε την εννοήσουμε ως «δημόσια πράγματα» είτε ως σύγχρονη δημοκρατία και ταυτόχρονα αποτελεί πυλώνα των ανθρωπιστικών σπουδών που καλλιεργεί την κριτική σκέψη και προάγει ουμανιστικές αξίες. Όσο περισσότερο την αφορίζουμε και την εξορίζουμε με υποβάθμιση ή αρχαιοπληξία τόσο η εργαλειοποίηση της άγνοιά της θα καθίσταται επικίνδυνη για την πρόοδο της δημοκρατίας μας. Και αυτό μάλλον συμβαίνει γιατί, παραφράζοντας κατ’ ελάχιστο τον κορυφαίο σύγχρονο διανοητή και ακτιβιστή Νόαμ Τσόμσκι «υπάρχει ένας καλός λόγος που δεν μαθαίνουμε ιστορία. Μας μαθαίνει πάρα πολλά»…
