Την περασμένη εβδομάδα, η γαλλική Ένωση Επαγγελματιών Ποδοσφαιριστών (UNFP) διατύπωσε την ανησυχία της «για την έλλειψη σωματικής ανάπαυσης των παικτών, οι οποίοι εξαντλήθηκαν από μια ατελείωτη σεζόν» και, παράλληλα ζήτησε «να επανεξετασθεί σε βάθος, το διεθνές ημερολόγιο».
Θα έλεγε κανείς ότι η πρωτοβουλία του σωματείου των Γάλλων επαγγελματιών ποδοσφαιριστών έχει μεγάλο ενδιαφέρον, αφού σπανίζουν οι περιπτώσεις συλλογικής δράσης ή (έστω) αντίδρασης των επαγγελματιών αθλητών και δη των ποδοσφαιριστών, για τα θέματα που τους αφορούν άμεσα. Όλοι σοκαρίστηκαν, το περασμένο καλοκαίρι, όταν στο πλαίσιο του EURO ο καλύτερος παίκτης της Εθνικής Δανίας Κρίστιαν Έρικσεν κατέρρευσε την ώρα του αγώνα και κινδύνεψε να χάσει τη ζωή του. Λίγες φωνές, όμως, επεσήμαναν τους κινδύνους που εγκυμονεί για τους ποδοσφαιριστές το βαρύ αγωνιστικό πρόγραμμα.
Θα ήταν πραγματικά πολύ ενδιαφέρον ζήτημα, να προσπαθήσει κανείς να εξηγήσει, γιατί μία κατηγορία επαγγελματιών, με μεγάλη αναγνώριση και αποδοχή στην κοινωνία, όπως είναι οι επαγγελματίες ποδοσφαιριστές, αδυνατεί να υπερασπιστεί τα πιο αυτονόητα δικαιώματά της, όπως, για παράδειγμα, το δικαίωμα στην σωματική και ψυχική ξεκούραση και την προστασία της υγείας των μελών της.
Με αυτή την έννοια, η ανακοίνωση της UNFP είναι ένα πολύ θετικό βήμα. Ειδικά στη Γαλλία, το πρόβλημα είχε επισημανθεί και στο παρελθόν, ακόμα και από τον Πρόεδρο της Γαλλικής Ποδοσφαιρικής Ομοσπονδίας. Μία πρόσφατη έρευνα, στην ίδια χώρα, έδειξε ότι το 72% των διεθνών ποδοσφαιριστών, δηλαδή εκείνων που -κατά τεκμήριο – είναι και οι καλύτεροι στον Κόσμο, έχουν παίξει 55 ματς στη διάρκεια μίας χρονιάς.
Αν σε αυτά προσθέσει κανείς και τα ταξίδια που κάνουν σε όλο τον κόσμο, προκειμένου να δώσουν τα παιχνίδια, αντιλαμβάνεται πόσο μεγάλες είναι οι δυσκολίες που αντιμετωπίζουν και πόσο πιθανό είναι ή να τραυματιστούν ή να προσβληθεί σημαντικά η υγεία τους.
Είναι πολλά τα λεφτά!
Το αντεπιχείρημα είναι πολύ απλό: «Οι ποδοσφαιριστές παίρνουν πολλά λεφτά. Και μάλιστα, πληρώνονται για να κάνουν αυτό που τους αρέσει». Στέκει όμως αυτή η επιχειρηματολογία; Ακόμα και στις πιο ακραία νεοφιλελεύθερες κοινωνίες δεν υπάρχει κανένα αντίτιμο που να επιτρέπει σε οποιονδήποτε άνθρωπο να θέσει σε κίνδυνο τη ζωή ή τη σωματική ακεραιότητά του. Φυσικά, στον αθλητισμό ο κίνδυνος τραυματισμού, ιδιαίτερα σε κάποια σπορ είναι, εξ ορισμού, πολύ πιθανός. Έχει να κάνει με τη φύση κάποιων αθλημάτων, ιδίως εκείνα που απαιτούν τη σωματική επαφή. Οι αθλητές το ξέρουν αυτό και αναλαμβάνουν το ρίσκο. Αυτή η εκ των προτέρων γνώση και οικειοθελής ανάληψη της μεγάλης πιθανότητας τραυματισμού, αρκεί για να τη δικαιολογήσει νομικά και να άρει κάθε μορφή ευθύνης του υπαίτιου του τραυματισμού. Για παράδειγμα, ο πυγμάχος γνωρίζει ότι θα δεχθεί γροθιές και, επομένως, είναι σίγουρο ότι θα τραυματιστεί. Ο αντίπαλος πυγμάχος που θα τον τραυματίσει δε θα έχει ποινικές ευθύνες για κάτι τέτοιο. Ούτε, φυσικά, ο αμυντικός πούμε ένα επικίνδυνο τάκλιν τραυματίζει σοβαρά τον αντίπαλο φορ θα διωχθεί για πρόκληση σωματικής βλάβης.
Αυτός ο κίνδυνος όμως, είναι εντελώς διαφορετικός από τον κίνδυνο που διατρέχει η υγεία ενός αθλητή, όταν οι διοργανώτριες αρχές ενός αθλήματος τον υποχρεώνουν να δίνει ένα ματς κάθε τρεις μέρες. Αυτό δεν έχει καμία σχέση με οικειοθελή αποδοχή του κινδύνου. Εξάλλου, αν ο επαγγελματίας ποδοσφαιριστής αρνηθεί να αγωνιστεί θα χάσει τη δουλειά του. Και όχι μόνο… Το πιο πιθανό είναι το «σύστημα», δηλαδή αυτοί που έχουν τον έλεγχο του αθλήματος, να βρει τρόπο να τον αποβάλει. Επομένως, ο ποδοσφαιριστής υποχρεούται να… ξεζουμιστεί.
Κάθε φορά που επικαλείται κάποιος το επιχείρημα ότι οι ποδοσφαιριστές πληρώνονται, καλό είναι να θυμάται οι αμοιβές των ποδοσφαιριστών είναι πολύ μικρότερες από τα δισεκατομμύρια των εσόδων που φέρνουν, με τους χορηγούς, τα τηλεοπτικά δικαιώματα, τα δικαιώματα ίντερνετ κλπ. Επιπλέον, υπάρχουν εκατομμύρια ποδοσφαιριστές στον πλανήτη, που σίγουρα δεν λαμβάνουν αμοιβές αντίστοιχες των ποδοσφαιριστών του Αγγλικού ή των μεγαλύτερων ομάδων του Ισπανικού και του Ιταλικού πρωταθλήματος. Αρκεί να ρίξει μία ματιά στις αμοιβές των ποδοσφαιριστών στις μικρομεσαίες ομάδες του ελληνικού πρωταθλήματος για να καταλάβει.
Το ποδόσφαιρο, δυστυχώς, αλλά και πολλά άλλα αθλήματα είναι η σανίδα της σωτηρίας εκατομμυρίων ανθρώπων που προσπαθούν να ξεφύγουν από ακραία φτώχεια. Χιλιάδες άνθρωποι ήρθαν στην Ευρώπη από τη Λατινική Αμερική ή την Αφρική, αναζητώντας μέσω του αθλητισμού, καλύτερη μοίρα. Άλλοι κλωτσώντας μία μπάλα, άλλοι κάνοντας ποδήλατο, άλλοι αγωνιζόμενοι στον στίβο… Τόσο για αυτούς, όσο και για πολλούς άλλους ακόμα και Ευρωπαίους, που μεγάλωσαν σε συνθήκες ακραίας φτώχειας, να τρέχουν επί ενενήντα λεπτά πίσω από μία μπάλα, τρεις φορές την εβδομάδα, ή να διανύσουν 10.000 μέτρα σε 26 λεπτά. δεν φαίνεται να είναι μεγάλη θυσία.
Παραμένει, ωστόσο, μία σκληρή πραγματικότητα: ότι οι αθλητές αυτοί, είτε καταφέρουν να φτάσουν στο ανώτατο επίπεδο (και επομένως καταφέρουν να κερδίσουν πολλά χρήματα) είτε παραμείνουν σε ένα μικρομεσαίο επίπεδο, με χαμηλές αμοιβές, είναι άνθρωποι που υποβάλλονται σε διαδικασίες ακραίας σωματικής καταπόνησης. Ποιος τους προστατεύει; Και επιπλέον, ποιος προστατεύει τα ίδια τα αθλήματα;
Απειλή για το ίδιο το άθλημα…
Ο Μπιλ Σάνκλι είχε δηλώσει κάποτε ότι «εάν η Έβερτον έπαιζε στον κήπο του σπιτιού μου, θα τράβαγα τις κουρτίνες». Ο θρυλικός προπονητής της Λίβερπουλ, ήθελε να δείξει την αγάπη του για τους «Ρεντς» και την αντιπάθειά του για την ιστορική αντίπαλό της, τη συμπολίτισσα Έβερτον. Η δήλωσή του είχε, προφανώς, οπαδικό χαρακτήρα.
Όπως καθαρά αθλητικό χαρακτήρα είχε και η δήλωση του Πελέ, που είχε πει ότι «δεν υπάρχει χειρότερη τιμωρία από το να έχεις γεννηθεί μπάλα και να σε κλοτσάει ένας Άγγλος στο Γουέμπλεϊ». Ήθελε, με αυτό τον τρόπο να καταδείξει το χαμηλό τεχνικό επίπεδο των Άγγλων ποδοσφαιριστών. Την περασμένη εβδομάδα ο Πελέ δικαιώθηκε: Στο πλαίσιο του «Nations League», η Εθνική Αγγλίας διασύρθηκε στην έδρα της, χάνοντας με 4-0, από την Ουγγαρία.
Στον αθλητισμό κάθε αποτέλεσμα είναι πιθανό και καλοδεχούμενο. Είναι μία καλή αφορμή για πείραγμα και για χιούμορ, όπως αυτό του Σάνκλι και του Πελέ. Όμως, οι δηλώσεις αυτών των δύο μύθων του ποδοσφαίρου έγιναν σε εποχές αθωότητας.
Στη σημερινή εποχή, υπάρχει ο σοβαρός κίνδυνος η φυσική εξουθένωση των ποδοσφαιριστών να οδηγήσει τους ποδοσφαιριστές όλων των ομάδων να κακοποιούν την μπάλα και τους φιλάθλους να κλείσουν τις κουρτίνες, αφού δε θα θέλουν να παρακολουθούν ένα άθλημα όπου θα αγωνίζονται εξουθενωμένοι άνθρωποι ή ντοπαρισμένοι «ρόμποκοπ».
Σημειώστε, ότι αυτό δεν είναι κινδυνολογία. Έχει συμβεί αυτό σε πολλά δημοφιλή αθλήματα, που έχασαν φιλάθλους και, κατά συνέπεια και χορηγούς και έσοδα από τηλεοπτικά δικαιώματα, διότι η οικεία Ομοσπονδία του αθλήματος επιβάλλοντας, με κυνισμό, βαρύ αγωνιστικό πρόγραμμα, εξώθησε πολλούς αθλητές στη χρήση αναβολικών. Το ποδόσφαιρο δε θα μείνει στο απυρόβλητο, όσο δημοφιλές και αν είναι.
Ο «μάγος» Ροναλντίνιο και ο «σοφός» Κλοπ
Κάποτε ο Ροναλντίνιο είχε πει: «Μαθαίνω ακόμα και από τα παιδιά στην ακρογιαλιά. Ίσως γιατί το ποδόσφαιρό μου είναι κάπως παιδικό». Και πράγματι… Από τα γήπεδα έχουν περάσει πολλοί και μεγάλοι ποδοσφαιριστές. Την πιο αφελή, παιδική, μαγική προσέγγιση του ποδοσφαίρου την έχουμε δει από αυτόν τον τεράστιο παίκτη, που κέρδισε τα πάντα κάνοντας απίστευτα μαγικά πράγματα στο γήπεδο. Ο Ροναλντίνιο προσέγγισε το άθλημα με την έννοια του «παιχνιδιού». Γι’ αυτό, ενώ θα μπορούσε να κερδίσει πολλά ακόμα, σε επίπεδο δόξας, αλλά και σε επίπεδο χρημάτων σταμάτησε πρόωρα το ποδόσφαιρο στο ανώτατο επίπεδο, καταλαβαίνοντας ότι δεν μπορούσε να το απολαμβάνει σε αυτούς τους ρυθμούς.
Ένας άλλος ποδοσφαιράνθρωπος που, κατά καιρούς, έχει επισημάνει το πρόβλημα των πολλών αγώνων είναι ο Γιούργκεν Κλοπ. Ο Γερμανός προπονητής της Λίβερπουλ δεν είχε διστάσει να αποσύρει την ομάδα του από ποδοσφαιρική διοργάνωση εντός της Αγγλίας ή να κατεβάσει ενδεκάδα με τα «δεύτερα», προκειμένου να δώσει ανάσες στους ποδοσφαιριστές του. Στη διαχείριση του δυναμικού της ομάδας του, ο Κλοπ ξέρει πότε να «γκρινιάξει» για τις κακές εμφανίσεις των ποδοσφαιριστών του και πότε να αναγνωρίσει την προσπάθειά τους, ανάλογα με τη σωματική και πνευματική καταπόνηση που αυτοί φέρουν, λόγω των συνεχών αγώνων.
«Όσο περισσότερο ανησυχείς για το άτομο, τόσο περισσότερα θα έχεις ως αντάλλαγμα», έχει δηλώσει ο Κλοπ σε ανύποπτο χρόνο. Υπηρετώντας πιστά αυτό το δόγμα λαμβάνει, ως αντάλλαγμα, τις επιτυχίες της ομάδας του και την αναγνώριση και την αγάπη των φιλάθλων. Ο «σοφός» Κλοπ όμως, είναι ένας. Και ένας δε φτάνει, αφού δεν έχει θεσμικό ρόλο, προκειμένου να προστατέψει το ποδόσφαιρο.
Ο ρόλος της προστασίας των αθλημάτων και των αθλητών ανήκει στις οικείες ομοσπονδίες. Αυτές διαμορφώνουν το αγωνιστικό πρόγραμμα κάθε χρονιάς.
Ο επαγγελματικός αθλητισμός, με όρους οικονομίας συχνά χαρακτηρίζεται ως «Βιομηχανία». Μία βιομηχανία που αποτελεί μέρος της ευρύτερης «βιομηχανίας του θεάματος». Αυτό δε σημαίνει ότι παύει να διατηρεί τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του. Και επίσης δε σημαίνει ότι οι παραγωγοί του προϊόντος, δηλαδή οι ίδιοι οι αθλητές, είναι απλά γρανάζια μιας μηχανής που παράγει γκολ, ρεκόρ και θέαμα.
Αντιθέτως, για να είναι προσοδοφόρο ένα άθλημα, θα πρέπει η αφετηρία να είναι η προστασία του αθλητή. Ο σεβασμός προς τον άνθρωπο, τον 21ο αιώνα, μοιάζει αυτονόητη, αλλά δεν είναι. Και πώς θα μπορούσε να είναι, όταν λείπει ακόμα και στον ίδιο τον αθλητισμό, μία, κατ’ εξοχήν ανθρωποκεντρική δραστηριότητα.
(Ο Κώστας Καρβουναρίδης είναι Δικηγόρος – Διεθνές Μάστερ Αθλητικού Δικαίου και Μάνατζμεντ / Διεθνές Κέντρο Αθλητικών Σπουδών – CIES –FIFA)
