Ζηλέψαμε από την εξαιρετική συζήτηση-συνέντευξη του Γιάννη Μπαλαμπανίδη με τον Βασίλη Σκουρή το Σαββατοκύριακο με αφορμή την κυκλοφορία από τις εκδόσεις Θεμέλιο του βιβλίου του Έρικ Χομπσμπάουμ, «για τον Εθνικισμό» και αφού η επικαιρότητα μας τροφοδότησε με τα κατάλληλα γεγονότα γράφουμε για τη σχέση της ιστορίας με την πολιτική. Αφορμή ήταν η δημοσίευση από ελληνικά ΜΜΕ τις προηγούμενες ημέρες μιας ανάρτησης ενός ρωσικής καταγωγής καθηγητή ιστορίας στο Πανεπιστήμιο John Hopkins των ΗΠΑ, Σεργκέι Ραντσένκο, ο οποίος μίλησε περί «συγκλονιστικών αποχαρακτηρισμένων αρχείων» και για «σχέδιο απόσπασης τμήματος της ελληνικής επικράτειας από το ΚΚΕ» στη διάρκεια του Εμφυλίου και άλλα τινά, όπως ότι ο Μάρκος Βαφειάδης κατηγορεί τον Νίκο Ζαχαριάδη ότι έχει σχέσεις με τη γυναίκα του.
Και σαν να μην έφταναν όλα αυτά, ήρθε να προστεθεί και η ατάκα του γγ του ΚΚΕ Δημήτρη Κουτσούμπα, που έγινε viral στα social media, ο οποίος εσκεμμένα, αλλά δήθεν τυχαία, «μετονόμασε» τον Ρώσο ιστορικό από Ραντσένκο σε «Παπαραντσένκο». Ο ιστορικός απάντησε ότι δεν τιμά τον κ. Κουτσούμπα αυτή του η αποστροφή και πολλά άλλα που μπορείτε να δείτε στο πολιτικό ρεπορτάζ ή στα παραπολιτικά στο site μας. Ασχέτως όμως από το θίξιμο του κ. Κουτσούμπα ως επικεφαλής του ΚΚΕ και του κ. Ραντσένκο επί του προσωπικού, το ζήτημα είναι η στάση των ΜΜΕ και η αναπαραγωγή του γεγονότος στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Κι έτσι ανακύπτει πάλι το γνωστό ζήτημα που απασχολεί πολλούς κοινωνικούς επιστήμονες για τη σχέση ιστορίας και πολιτικής, καθώς και αυτή μεταξύ ιδεολογίας, κουλτούρας και προπαγάνδας. Βαθιά πολιτικά επίδικα, με πολιτισμικό όμως υπόβαθρο, αφού συνδέονται με τον τρόπο παρουσίασής τους από τα ΜΜΕ και πρόσληψής τους από την κοινή γνώμη.
Κατ’ αρχήν σε ζητήματα που άπτονται της ιστορίας και της επιστήμης γενικότερα, καλό θα είναι να γίνεται μια στοιχειώδης έρευνα πριν ένα μέσο κλίνει υπέρ μιας επιστημονικής θέσης. Συγκεκριμένα, τα περισσότερα από αυτά τα «συγκλονιστικά» που ανακάλυψε ο κ. Ραντσένκο είναι ήδη γνωστά, ενώ είναι σαφές εδώ και πολλές δεκαετίες ότι Τσόρτσιλ και Στάλιν τήρησαν τη «συμφωνία των ποσοστών» που είχε γίνει στη Μόσχα, μερικούς μήνες πριν από τη Διάσκεψη στη Γιάλτα. Αν δεν μας προδίδουν τα αγγλικά μας, ακόμη και η ανάρτηση στο twitter του κ. Ραντσένκο, στο σημείο που επεξηγεί εν συντομία στα αγγλικά τι λέει το κείμενο στα ρωσικά, δεν αναφέρεται σε βοήθεια της ΕΣΣΔ, αλλά σε μεταφορά του αιτήματος από τον Μολότοφ στον Στάλιν, και τι θα μπορούσε να δοθεί. Τουλάχιστον δηλαδή, σε αυτό που είδαμε δεν υπάρχει άλλη αναφορά.
Υπό αυτή την έννοια λοιπόν και γνωρίζοντας και την εμμονή του Τσόρτσιλ για την τήρηση της συμφωνίας, ο τρόπος που ελληνικά ΜΜΕ διαχειρίστηκαν την είδηση υποδηλώνει την εμπλοκή των όρων ιδεολογία και προπαγάνδα στην κουλτούρα της δημόσιας ιστορίας μέσω των ΜΜΕ. Μπορεί για τον κ. Σεργκέι Ραντσένκο αυτά να είναι νέα στοιχεία ή να στοχεύει να τα εντάξει σε μια νέα ιστορική οπτική για την εποχή -πρέπει να είναι η πρώτη φορά που ασχολείται με την Ελλάδα-, αλλά έως εκεί, φέροντας βέβαια ως επαγγελματίας ιστορικός μια ευθύνη για το «πυροτέχνημα». Η αναπαραγωγή, ωστόσο, από εγχώρια μέσα τέτοιων «πυροτεχνημάτων» μας γυρίζει στον τρόπο που γινόταν η προπαγάνδα εκατέρωθεν, στη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου. Γιατί αν ακολουθήσουμε και το μεθοδολογικό σχήμα περί παλιάς και νέα προπαγάνδας του Alex Edelstein, όπου μια πτυχή της παλιάς είναι η δαιμονοποίηση του αντιπάλου, τότε, και με πρόσθετο εργαλείο τα social media, εκτός του ότι ανασύρεται από περιόδους υψηλής πόλωσης γίνεται και καθολική.
Και εδώ είναι που η κουλτούρα και η κριτική σκέψη παίζουν το σημαντικό τους ρόλο. Σε μια κοινωνία που είναι εδώ και μια δεκαετία σε πόλωση, η ελλιπής ιστορική γνώση είτε οδηγεί σε αδιαφορία είτε δημιουργεί τέρατα στη φαντασία και συλλήβδην αφορισμούς. Γιατί όπως πολλοί ιστορικοί και πολίτες δικαίως επικρίνουν τη στάση του ΚΚΕ απέναντι στη διάθεση των αρχείων του ή στην αμυντική αντιμετώπιση νέων θεωριών ή τεκμηριωμένων αποκαλύψεων, έτσι θα έπρεπε να συμπεριφέρονται και απέναντι σε αυτούς που θέλουν να χρωματίσουν μόνιμα «καταστροφές και θριάμβους». Αλλά τι να κάνουμε, έτσι είναι η ιστορία. Προχωράει με τις νομοτέλειές της και τις συμπτώσεις της, που κάποιες φορές μας κάνουν να αναρωτιόμαστε ότι κάποιος μας κάνει πλάκα. Γιατί λόγου χάρη θα θέλαμε πολύ να ξέρουμε τι σκεφτόταν ο μεγάλος ιστορικός Μαρκ Μαζάουερ, όταν πριν από λίγες ημέρες τον όρκισε Έλληνα πολίτη ο Μάκης Βορίδης…
(Ο Δημήτρης Στεμπίλης είναι δημοσιογράφος-ιστορικός)
