Είναι γεγονός ότι ζούμε πλέον στην εποχή των αλγορίθμων. Αλγόριθμος είναι μία αλληλουχία προκαθορισμένων βημάτων – ενεργειών που οδηγούν στην πρακτική επίλυση ενός προβλήματος μέσα από την αξιοποίηση δεδομένων (data).Η επεξεργασία πολλών δεδομένων καθιστά εκ πρώτης όψεως πιο αντικειμενικό τον τρόπο λειτουργίας των αλγορίθμων σε σύγκριση με άλλες παραδοσιακές μεθόδους του παρελθόντος.
Οι εφαρμογές των αλγορίθμων στην καθημερινή ζωή είναι πολυάριθμες : ενδεικτικά, στην υγεία, στην εκπαίδευση , στην κατανάλωση αγαθών και υπηρεσιών, στην οικονομία. Όμως ιδιαίτερα στην εργασία η τάση εφαρμογής αλγόριθμων είναι συνεχώς αυξητική. Για παράδειγμα, ολοένα και περισσότεροι εργοδότες, ιδίως μεγάλες επιχειρήσεις, χρησιμοποιούν αλγόριθμους για την επιλογή των κατάλληλων προς πρόσληψη εργαζόμενων. Αλλά και κατά την λειτουργία των εργασιακών σχέσεων αξιοποιούνται αλγόριθμοι για την μέτρηση της αποδοτικότητας του ανθρώπινου δυναμικού και εν συνεχεία για την αξιολόγηση του (π.χ. στην παροχή εργασίας μέσω πλατφόρμας- platformwork), ακόμα και για την αναδιάρθρωση του, που μπορεί να εμπεριέχει και απολύσεις.
Όμως μεγάλο ζητούμενο παραμένει, πέρα από την προστασία ιδίως των ευαίσθητων προσωπικών δεδομένων, η αποφυγή διακρίσεων ή προκαταλήψεων κατά την λειτουργία αλγορίθμων ιδιαιτέρως σε σχέσεις με έντονο ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα , όπως οι εργασιακές σχέσεις οιασδήποτε μορφής. Οι διακρίσεις μπορεί να αφορούν το φύλο, την ηλικία, τη φυλή, τις πεποιθήσεις κλπ. Η τυχόν παρεμβολή ανάλογων προκαταλήψεων σε αλγοριθμικές εφαρμογές που επεξεργάζονται μεγάλο αριθμό δεδομένων με ταχύτατους ρυθμούς μπορεί να διευρύνει κοινωνικοοικονομικές ανισότητες εις βάρος ασθενέστερων ομάδων του πληθυσμού (π.χ. άνεργοι, ΑΜΕΑ, άτομα χαμηλού μορφωτικού επιπέδου η με περιορισμένα εισοδήματα, ηλικιωμένοι, μονογονεϊκές οικογένειες), να αναπαράγει στερεότυπα , να επηρεάζει τη λήψη αποφάσεων. Εν προκειμένω, μάλιστα, ορθά έχει επισημανθεί η αντικειμενική δυσκολία ανίχνευσης κάποιων από αυτές τις προκαταλήψεις ( Cathy O΄Neil, Weaponsof Math Destruction, 2016)
Άρα, βασική προτεραιότητα είναι η διασφάλιση αλγορίθμων χωρίς προκαταλήψεις ή διακρίσεις. Ορθά αναγνωρίζεται λοιπόν η ανάγκη ύπαρξης δομών μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα που θα κατοχυρώνουν τη λειτουργία των αλγορίθμων επ΄ωφελεία του κοινωνικού συνόλου. Μάλιστα γίνεται μνεία σε οργανισμούς που θα λειτουργούν στη πράξη ως «συνδικάτα δεδομένων» (datasyndicates). Επόμενο βήμα είναι η επίτευξη της κοινωνικής λογοδοσίας από τους φορείς που αξιοποιούν συστηματικά αλγόριθμους, όπως οι μηχανές αναζήτησης , χωρίς βέβαια να αναιρεθεί ο αναπτυξιακός πυρήνας της λειτουργίας τους σε ένα περιβάλλον καινοτομίας. Σε κάθε περίπτωση η τεχνητή νοημοσύνη ορθά παρομοιάζεται με ένα άλογο που καλπάζει προς τα εμπρός και εναπόκειται στον αναβάτη ο κατάλληλος χειρισμός του προς επίτευξη δημιουργικής πορείας χωρίς παρενέργειες (βλ. Pedro Domingos, The Master Algorithm , 2015).
Η τεχνητή νοημοσύνη υπό μορφή αλγορίθμων αποτελεί λοιπόν μία παγκόσμια πραγματικότητα που αλλάζει συνήθειες και νοοτροπίες του παρελθόντος με ταχύτατους ρυθμούς. Η τεχνολογία είναι καταρχάς ουδέτερη και εναπόκειται στους χρήστες της ο τρόπος αξιοποίησης της. Ως εκ τούτου, η ηθική της τεχνητής νοημοσύνης πρέπει να ενισχυθεί στη πράξη (βλ.Virginia Dignum, Ethics in Artificial Intelligence σε Ethics and Information, 2018 ‘ βλ. επίσης σχετική αναλυτική Ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής COM 2019, 168 final από 9-4-2019) μέσα από ένα πληρέστερο ρυθμιστικό πλαίσιο σε παγκόσμια κλίμακα, ως απόρροια ενός συστηματικού και τεκμηριωμένου δημοκρατικού κοινωνικού διαλόγου (βλ. για τον ρόλο των κοινωνικών εταίρων στο όλο ζήτημα στο πλαίσιο της αγοράς εργασίας International Labour Organization-ILO Working Paper Nr. 246, Stefano de Valerio ‘’ Negociating the Algorithm ‘’, 2018) αξιοποιώντας και την καταλυτική συνεισφορά της συναισθηματικής νοημοσύνης (artificialintelligence–AI) με έμφαση , μεταξύ άλλων, όχι μόνο στην ενσυναίσθηση, αλλά και στη κοινωνική αλληλεγγύη. Άλλωστε ο άνθρωπος δεν αυτοματοποιείται ως πρόσωπο με αυθύπαρκτη οντότητα, οπότε εμβληματικοί θησαυροί πολιτισμού, όπως οι ανθρωπιστικές επιστήμες και οι τέχνες θα επιβιώσουν. Ασφαλώς η τεχνολογική ανεργία είναι υπαρκτός κίνδυνος, αλλά αποτελεί ξεχωριστό κομβικό θέμα που χρήζει επισταμένης και ολιστικής προσέγγισης στο άμεσο μέλλον.
Συμπερασματικά, η επόμενη μέρα μετά την παρούσα διεθνή υγειονομική κρίση μπορεί να αποτελέσει την αφετηρία για μία αναγκαία διαλεκτική σύνθεση και στο θεμελιώδες ζήτημα της τεχνητής νοημοσύνης που ανοίγει νέες προοπτικές για τις κοινωνίες, αλλά οφείλει να είναι ανθρωποκεντρική και να λειτουργεί στη πράξη καθημερινά με όρους διαφάνειας, δικαιοσύνης και κοινωνικής ευαισθησίας, χωρίς αποκλεισμούς και προκαταλήψεις.
Ο Γιώργος Βλασσόπουλος είναι Διδάκτωρ Νομικής – Μέλος Εργαστηρίου Κοινωνικής Διοίκησης του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής (ΠΑΔΑ)
